Euskararen Gramatika

28.4.6. Eta juntagailuaren tokia

28.4.6a Juntagailuak juntagaien artean kokaturik egoten dira. Gramatikariek aztertu izan ohi dute hizkuntza bakoitzean juntagailua zeri loturik doan estukien, lehenengo juntagaiari (bere ondoren ezarriz), edo bigarren juntagaiari (aurretik jarriz). Euskarari dagokionez, gainerako juntagailuekin gertatzen den bezala, eta-ren tokia bigarren juntagaiaren aurrekoa da²³¹. Zenbaitetan, ordea, juntagai bakarraren ondoren ageri zaigu. Adibidez, bigarren juntagaia zehaztu nahi ez denean: —Nor ikusi duzu kalean? — Amona eta… Zalantza dugunean nola jarraitu: Errozu eta … ez girela eta … nehundik jiten ahal! (Lafitte), edo harridura adierazteko: Nola hazi zaren! Aita adinakoa egin zara eta!²³².

Eta juntagailua lehen perpaus juntagaiari atxikia denean, aldiz, kausa adierazten du askotan: Bista nekatua omen du, egun osoa paper artean ematen du eta. Beste batzuetan, berriz, denborazko balioa hartzen du, edo kontzesiozkoa, edo baldintzazkoa… Hona adibideak, hurrenez hurren: Kruzifika ikhus eta / orhit adi orduian (Etxepare); Zuek, beraz, gaiztoak izan-eta, balin badakizue gauza onen ematen haurrei…! (Duvoisin); Halakoa utzi eta / non dukegu bertzia (Etxepare).

Laguntzailerik gabeko aditzari atxikia ere aurki daiteke, kausa, baldintza eta abar adieraziz: Bere tripako minen berri norbaiti eman nahi eta, Baionako izeba bati igorri zion gutun bat, zer gertatzen zen erraiteko (X. Arbelbide); Txirritak jakin ez eta, nire anaiak kopiatu zizkion bertsoak (A. Zavala); Hi bezala, sudurretik norbaitek ni ere ereman behar eta, nahiago diat apezek eta gizon zuhurrek eraman nazaten… (Barbier).

28.4.6b Eta juntagailuaren tokia dela eta, bada argitu beharreko beste auzi bat ere: ere diskurtso markatzailearekin batera erabiltzean sortzen diren molde desberdinei dagokiena —baita ere, eta…ere bai, esaterako—. Hona adibide batzuk: Ateratzen dira Andres eta Malen, eta baita ere haien atzetik Joxe-Mari eta Anttoni (B. Mokoroa); Horrelaxekoa duzue kopenhagetarrek, eta Kurlowicz’ek, eta baita ere, hizkuntza tipologiari buruz, Jakobson’ek, maiz ahotan hartu duten delako isomorfismoa (Mitxelena); Ez da asmo eta burubide txarra: baina ezta erreza ere (Erkiaga); Badu euskarak hitz sorbide ugari, baina baita ere huts nabarmen bat bederen aldameneko hizkuntzen ondoan (Mitxelena). Molde eta adibide horietan guztietan juntagailua dagoen neurrian, honek bere lekua, juntatzen duen osagaiaren burukoa, gorde beharko luke. Hala ere, adibideak ikusirik badirudi eta-k bere benetako balioa galdu duela; bestela ezin uler liteke emendiozko juntagailua bi bider errepikatzea —eta baita ere—; are gutxiago aurkaritzako juntagailuarekin batera agertzea —baina baita ere—. Horrelako egituretan emendiozko juntagailua bai-ren indartzaile soil bihurtu dela esan genezake. Hala balitz, bai ere esateko modu indartuxeagoa baino ez litzateke baita ere. Horixe bera gertatzen da azken batean edo/edota juntagailu hautakarietan, baizik/baizik eta aurkaritzakoetan, zeren / zeren eta kausazko lokailuan eta abar.

28.4.6c Hala ere, ohart gaitezen baita beti aurreko juntagailuaren ondo-ondoan doala (edo buruan, juntagailurik agertzen ez denean); inoiz ez lokailuek ohi duten bezala, perpaus barruan, mintzagai den osagai baten ondoren, edo perpausaren amaieran. Beraz, azken urte hauetan ugalduz joan zaizkigun hauek ezin dira ontzat eman: *Ikastoletan banatuko dira baitare; *Etorriko da baita ere Manu; *Ene arrebak baita ere emango dio; *Badut nik baita ere horrelako erlojua; *Esan diot baita ere joango naizela; *Antzerkia ere baita hasi da; *Ez gaitu gu ezta ere ezagutzen; *Pilotari onak dira; txirrindulari trebeak baita.

²³¹ Gaiaz ikuspegi orokorragoa azaltzen da § 28.7 atalean (“Juntagailuak eta Buru- parametroa”).

²³² Juntagailu gehiagorekin ere gertatzen dira antzekoak: bigarren juntagaia azaltzen ez denean, balio eta adierazkortasun desberdineko moldeak eta esapideak osatzen dira.