Euskararen Gramatika

28.4.4. Juntaduraren irakurketak

28.4.4a Emendiozko juntaduraren barnean irakurketa edo interpretazio desberdinak izan daitezke. Ohikoena banakako irakurketa da: erreferentzia desberdina duten izenak edo izen sintagmak juntatzen direnean, ohikoena da perpausean adierazten dena juntagaietako bakoitzari egoztea, juntagailuaren bidez bien arteko berreketa adieraziz: Josu eta Pello ez dira afarira etorri; Aitak ordenagailua eta telefonoa erosi ditu. Hauetan bi juntagaietako bakoitzari era askean dagokio predikatuan esaten dena: Josu ez da afarira etorri, eta Pello ez da afarira etorri; ordenagailua eta telefonoa, bi gauza desberdin erosi ditu aitak. Irakurketa mota honen enfasia eman nahi denean, aukeretako bat da juntagai bakoitzaren aurretik bai edo ez jartzea (bai… eta bai…; ez… eta ez…): Ez Josu eta ez Pello ez dira afarira etorri; Bai Josu eta bai Pello afarira etorri dira. Emendiozko esamoldeez edo banakaritzaz mintzatzean sakonduko da gehiago gai honetan.

28.4.4b Baina beste predikatu batzuek talde irakurketa eskatzen dute: Iker eta Mirenek bikote polita egiten dute; Ane eta Koro lagunak dira; Iñaki eta Joseba mendi-gailurrean elkartuko dira. Hemen ezin da ulertu Ikerrek bikote polita egiten du eta Mirenek bikote polita egiten du. Horrelako irakurketak bideratzen dituztenen artean egon daitezke aditzak (elkartu, banandu, batu…), adjektiboak (desberdin, antzerako, gertuko…), izenak (arerio, lankide, senitarteko…) nahiz postposizioak (-en artean).

28.4.4c Juntaduraren beste interpretazio posible bat banakaritza ordenatuarena da, hurrenez hurren esapideak bideratzen duenaren modukoa: Eiderrek, Elenak eta Liernik biologia, ingeniaritza eta kimika ikasi dute, (hurrenez hurren). Bi juntadura egitura aurkezten zaizkigu, eta egitura bakoitzeko juntagaiak ordenaren arabera lotuta daude: Eiderrek biologia ikasi du, Elenak ingeniaritza eta Liernik kimika.

28.4.4d Irakurketa hauei dagokienez, ohart gaitezen juntadura egiturek —bereziki emendiozkoek, baina gainerakoek ere bai— anbiguotasunerako bidea ematen dutela. Ondorengo perpausean, adibidez: Josuk eta Anek atea eta mahaia konpondu dituzte. Uler daiteke, gutxienez, bien artean gauza biak konpondu dituztela, edo Josuk atea konpondu duela eta Anek mahaia, edo Josuk bere etxean biak eta Anek berean biak. Munduaren eta egoeraren ezagutzak lagunduko digu une bakoitzerako interpretazio egokiena hautatzen.

28.4.4e Bestalde, kuantifikazio unibertsalari laguntzeko edo irakurketa hori bideratzeko erabili ohi dira zenbait hitz-bikote berezi: Biziak eta hilak epaitzera etorriko da; Handi eta txiki, (guztiak) isil-isilik geratu ziren; Gizon eta emakume, (denak) joan ziren berrikuntza hura ikustera; Zahar eta gazte harriturik zeuden. Bi egitura mota desberdin ditugu berez hemen, baina bietan ere hitz-bikote jakinen bidez kuantifikazio unibertsalaren irakurketa bideratzen da. Lehenengo adibidean bi juntagaiak pluraleko artikuluarekin azaltzen zaizkigu; bigarrenean eta hirugarrenean izen soilak juntatzen zaizkigu, eta etenarekin bereizita dauden guztiei eta denak elementuei begira daude. Egindako hitz-bikote gutxi batzuk bakarrik agertu ohi dira horrelako egituretan; hitz-bikote horiek, askotan, elkarrekin lotura semantikoa izanik ‘aurkakoak’ bezala dira, eta kuantifikazio unibertsala bideratzen dute.