Euskararen Gramatika

26.3.4. Aldia eta aspektua

26.3.4a Adizki nagusiaren formak ez du zerikusi zuzenik laguntzailearen aldiarekin; adibide hauetan ageri da [-tu], [-t(z)en] eta [-tuko] oraineko zein iraganeko adizkiekin elkartu daitezkeela: Haurrek goxokiak erosi dituzte; Haurrek goxokiak erosi zituzten; Pellok irratia entzuten du gosaltzen duen bitartean; Pellok irratia entzuten zuen gosaltzen zuen bitartean; Bihar zinera joango naiz; Biharamunean zinera joango zen. Aditzoina ere oraineko eta iraganeko aldiekin elkartu daiteke. Bizkitartean, murriztapen andana baten menpe dago: orainean eta iraganean ez da perpaus nagusietan erabiltzen, hau da, mendeko perpausetan baizik ez da agertzen: Nahi dut etor dadin; Bihar bertan ekar zezala agindu nion. Bestela erranik, ez dugu **etor dadi edo **egin deza bezalakorik, ezta etor zedin, egin zezan bezalakorik ere lehenaldiko perpaus nagusietan. Baina bai, aldiz, etor daiteke, egin dezake / etor zitekeen, egin zezakeen bezalako ahalerazko formak. Ondoko atalean ikusiko dugu aditzoina oinarri duten adizki analitikoak moduaren esparrura mugatuak diren ber, aparteko tokia dutela euskal aditzaren sisteman.

26.3.4b Gorago adierazi bezala, [-tu] partizipio burutua oinarri duten adizki analitikoek aspektu burutua dakarte, [-t(z)en] partizipio burutugabea dutenek, berriz, aspektu burutugabea. Haatik, [-tuko] partizipio prospektiboa geroaldia adierazteko erabiltzen da. Aspektua eta laguntzailearen aldia gurutzaturik, hauek dira denbora-aspektu sistemako adizki analitiko nagusiak:

Taula horrek agerian ematen du gorago errana, hau da, aldia eta denbora ez datozela beti bat. Oraineko laguntzailea duten adizki analitikoek orainaldia eta geroaldia adierazteko adizkiak osatzen dituzte. Ekialdeko hizkeretan, [-tu] partizipio burutuaz eta oraineko laguntzaileaz eratu adizki analitikoa erabiltzen da iraganaldi burutua ekartzeko: Atzo ikusi du edo Iaz Paris bisitatu dugu. Haatik, iraganeko adizkiak iraganaldiari erreferentzia egiteko erabiltzen dira eskuarki. Salbuespen bakarra, haurren hizkera da, askotan iraganeko adizkiak erabiltzen baitituzte alegiazko mundu batez ari direla: Ni Ama nintzen eta ikastolara joaten ginen.