Euskararen Gramatika

24.4.2. Subjektuari begirako bigarren mailako predikazioa

24.4.2a Gehienetan bigarren mailako predikatua subjektuari begirakoa izaten da: Triste irten nintzen ekitalditik; Zoriontsu hartu genuen saria; Gogorik gabe joan nintzen bazkarira; Mireiak gustura egin zuen lana. Azpimarratu ditugun elementuak perpausaren subjektuari buruzkoak dira [ni – triste; gu – zoriontsu; ni – gogorik gabe; Mireia – gustura]. Subjektu horren une jakin bateko egoera adierazten dute guztiek. Eta, batzuetan, uneko egoera hori jokabide modura ere uler daiteke. Har dezagun, esate baterako, Patxi hunkituta / negarrez inguratu zen adibidea. Hunkituta eta negarrez subjektuari begirako bigarren mailako predikatuak dira, subjektuaren une bateko egoera deskribatzen dutenak; berez ez dute aditzak adierazten duen ekintza (‘inguratzea’) nola gertatzen den deskribatzen. Baina lehenean (hunkituta) egoera soil gisa ulertuko dugu; aldiz, bigarrenean (negarrez) egoera eta jokabidea, biak uztar daitezke. Bigarren mailako predikatu modura azaltzen diren elementuak oro har egon aditzari loturik ager daitezkeenak izaten dira (‘triste nengoen bileratik irten nintzenean’, ’zoriontsu geunden saria hartu genuenean’, ‘gogorik gabe nengoen bazkarira joateko’), baina izan aditzari lotzen zaizkionak ere izaten dira: Pobre jaio zen eta aberats hil (‘pobre zen jaio zenean’, ‘aberats zen hil zenean’), baina betiere une bati dagokion ezaugarria ematen dute aditzera; ez dira ezaugarri iraunkorrak. Adibideen esanahia azaltzeko denbora berdintasuna adierazten duten perifrasiez baliatzeak ere horixe erakusten digu: predikazio nagusiak irauten duen denbora tartean bakarrik daudela indarrean ezaugarri horiek. Azken batean, uneko egoera adierazten duten edo nola? galderari erantzuten dioten elementuak dira bigarren mailako predikatuak.

Subjektua absolutiboan nahiz ergatiboan joan daiteke, eta bigarren mailako predikatua kategoria desberdinetakoa izan daiteke: Triste etxeratu zen Jon; Biluzik sartu nintzen ohean; Buruan txapela nuela joan nintzen kalera; Kezkatuta deitu nion arrebari; Itziarrek gustura idatzi zuen liburua; Artzain joan zen June Boisera; Garagardoa hotza gustatzen zait. Baina betiere une bateko egoera edo ezaugarri gisa ulertzeko modukoa izan behar du: *Begiurdin etxeratu zen Jon; *Iletsu sartu nintzen ohean. Bestalde, bigarren mailako predikazioa agertu ahal izateko perpaus nagusiko aditzak ere ezaugarri semantiko/aspektual batzuk bete behar ditu: ekintza bat, prozesu bat edo lorpen bat adierazten duten aditzek nahiko erraz ematen diote bide bigarren mailako predikazioari, bereziki, egiletasuna adierazten duten jarduera aditzekin, eta nolabaiteko borondatea adierazten duten subjektuekin; aldiz, egoera bat adierazten duten aditzek (jakin, izan, eduki…), aditz estatiboek, ez dute horretarako aukerarik ematen (analisi zehatzagorako, ikus Zabala 1993: 257-262). Honako bi perpausetan garbi ikusten da desberdintasuna: Jonek gustura entzun du saria berari dagokiola; *Jonek gustura daki saria berari dagokiola.

24.4.2b Batzuetan zalantza izan dezakegu bigarren mailako predikazioaren aurrean gauden, edo subjektuak gauzatzen duen ekintzaren nolakotasun soila adierazten duten adjuntuak ditugun aurrean. Adibidez, Josuk errespetuz agurtu ninduen esatean, aipatzen den ‘errespetua’ egotz dakioke aditzari, agurtzeko era deskribatuz (adjuntu funtzioa), edo egotz dakioke agurra egiten duen pertsonari, subjektuak une horretan azaltzen duen egoera adieraziz (bigarren mailako predikatua). Horrelakoetan elementuen arteko erlazio semantikoari —eta zeharbidez, funtzio sintaktikoari— erreparatu beharko diogu. Esate baterako, Josuk gustura idatzi zuen liburua adibidea badugu, ziurrenera guztiok ere erraz identifikatuko dugu bigarren mailako predikazioa dagoela: ‘Josu gustura egon zen liburua idatzi zuen denbora tartean’. Baita gustura adberbioaren ordez kezkatuta erabiltzen badugu ere: Josuren egoeraz ari gara, ez idazteko era jakin batez. Baina pasioz erabiltzen badugu (Josuk pasioz idatzi zuen liburua), Josuren egoera deskribatzen dugu, baina zeharbidez idazteko era bat ere ari izan gaitezke iradokitzen: ‘dedikazio handiz’, ‘burua lan horretan guztiz sartuta’, beharbada ‘ordu asko sartuz’ idatzi duela liburua; eta orduan aditzaren adjuntu funtzioaren mugara hurbilduko ginateke. Aldiz, eskuz erabiliko bagenu (Josuk eskuz idatzi zuen liburua), orduan idazteko eraz bakarrik ariko ginateke, eta adberbio izaerako adjuntu bat izango genuke, ez bigarren mailako predikatua. Beraz, unean uneko esanahiak eta asmoak aginduko dute.