Euskararen Gramatika

24.3.5.1. Askotariko aditz eta egiturak

24.3.5.1a Multzo zabal eta heterogeneo honetan askotariko aditzak eta egiturak biltzen dira. Guztiek ere komunean dute aditzak bere eduki semantikoa neurri handian galdua duela, edo ohiko esanahitik bestelakoa den adiera batean erabiltzen dela; batzuetan aspektuari buruzko informazioaz gain gutxi gehiago eskaintzen dute (Josuk triste jarraitzen du), baina beste batzuetan nolabaiteko nozio semantiko orokorrak ere adierazten dira (iritzia, aldaketa eta abar). Guztietan ere izenki predikatua nahitaezko elementua da, eta hura gabe adibideak okerrak izaten dira edo aditzari beste adiera bat ematen diogu. Predikatu nagusi gisa jokatzen duen izenki predikatu hori marka desberdinez hornitua joan daiteke (absolutiboa, prolatiboa), eta dagokion subjektuak ere marka desberdinak har ditzake perpausean (absolutiboa, ergatiboa, datiboa), egitura semikopulatibo deitu ditugun hauen artean molde desberdinak eratuz.

24.3.5.1b Nolabait esateko, erromatarrak garaiezintzat hartzen zituzten edo denboraldia amaitutzat eman dute esaten dugunean, hartu eta eman aditzak beren ohiko adieratik urrunduta azaltzen zaizkigu; zerikusi gutxi dute zapatak hartu ditugu edo dirua eman digute adibideetako hartu eta eman aditzekin; eta egitura kopulatiboetara hurbiltzen dituen adiera berezi hori prolatiboa hartzen dutenean bakarrik izaten dugu; prolatiborik gabe adibide horiek okerrak izango genituzke, edo beste esanahi bat izango lukete hartu eta eman aditzek. Baina eduki semantikoari dagokionez, sarreran semikopulatiboen sailean aurkeztu ditugun ibili (Nekane triste dabil) edo jarraitu (Josuk gaixo jarraitzen du) bezalako aditzetatik aldenduz, aspektuari buruzko alderdiak (egoeraren hasiera edo aldaketa, iraupena edo amaiera) baino askoz ‘eduki’ gehiago ematen dute: ‘norbaiti buruzko X iritzia, ustea edo irudipena izan’ edo horrelako zerbait adierazten dute, eta alde horretatik, bigarren mailako predikaziora hurbiltzen dira. Honetan, bada, multzoaren heterogeneotasuna. Eta egoera horrek izan du isla egitura hauen berri emateko egin diren azterketetan: gramatikariek sailkapen desberdinak proposatu izan dituzte, eta guztiek ez dute lehen eta bigarren mailako predikazioa bereizten duen marra leku berean jarri (Zabala 1993; Demonte eta Masullo 1999; Zabala 2003; RAE 2010); batzuek irizpide batzuei eman diete lehentasuna, eta besteek bestelako irizpideen arabera egin dute banaketa.

Era honetako egiturak eta aditzak aurkezteko unean Zabalaren (2003) sailkapenari jarraituko diogu nagusiki, eta garrantzi handiagoa emango diogu egitura bakoitzaren ezaugarriak deskribatzeari, sailkapen jakin bat edo beste proposatzeari baino.