Euskararen Gramatika

24.3.3.2. Egon

24.3.3.2a Egon lotura aditza testuinguru gehiagotan erabiltzen da Hegoaldean Iparraldean baino (§ 24.3.2). Sarri adjektiboekin joaten da, eta adjektibo askorekin artikuluarekin (kafea beroa dago; Miren gaztea dago; gizena zaude; zerua beltza dago) nahiz artikulurik gabe (kafea bero dago; Miren gazte dago; gizen zaude; zerua beltz dago) ager daiteke. EIMAren arabera, “Tradizio biak dabiltza lehian. Eredu zaharra mugagabearen aldekoa da, nahiz eta erdialdeko euskalkietako oraingo erabileran mugatua erabat nagusitu” (Kalko Okerrak, 28). Nolanahi ere, zenbait adjektiborekin aukera bakarra artikulurik gabea da: Josune urduri dago; Ikaslea lasai dago azterketaren aurrean; Aitona gaixo dago. Bestalde, izenak agertzen direnean aukera bakarra artikulurik gabeko adibideak dira: Neskame egon zen hiru urtez Iñaxi; Iñaki irakasle dago ikastolan; Miren zuzendari dago Petronorren.

24.3.3.2b Kasu berezi bat beldurrak egon, goseak/egarriak egon, hotzak/beroak egon, minak egon; txizagurak egon bezalakoek dakarte: Bero harekin egarriak geunden guztiok; Minak egotea azkenekoa da. Atributu modura izen bat doa, eta morfologikoki ergatibo singularrean azaltzen da; berdin dio subjektua pluralekoa den edo ez (ni hotzak nago; gu hotzak gaude). Egoera psikologikoak edo fisikoak adierazten dituzten predikatuak izaten dira, eta interpretazioaren aldetik egoera mailako predikazioa adierazten dute. Nolanahi ere, molde hau une honetan ez da guztiz emankorra ez erregularra: hitz gutxi batzuetara mugatzen da, eta teorian antzeko ezaugarriak lituzketen beste batzuekin ez da erabiltzen (*tristurak nago; *penak nago; *gorrotoak nago); are gutxiago egoera ‘positiboak’ adierazten dituztenekin (*maitasunak nago; *pozak nago).

24.3.3.2c Adberbioak ere sarri agertzen dira era honetako predikazio egituretan: Haurra isilik dago; Amona gaixorik dago; Gustura nago zurekin; Gezurra esatea ez dago ondo; Pozik nago. Guztiak ere egoera mailako predikatu gisa interpretatzen dira. Baina nabarmendu behar da adberbiodun egiturak izan loturazko aditzarekin ere ager daitezkeela, nahiz aukerak murritzagoak diren: Etxean ondo gara; Gustura izango zara?; Gure amona ondo da; Oporrak hurbil direlarik, haurrak pozik izango dira²¹⁸.

24.3.3.2d Adberbioak bezala, postposizio sintagmak ere aurkituko ditugu: Haurra negarrez dago; Umore onean dago gaur amona; Adorerik gabe nago; Izeba buruko minez dago aspaldian; Gure gizartea noraezean dago.

24.3.3.2e Egon aditz kopulatiboarekin sarritan agertzen dira oinarrian partizipioa duten egiturak, -tuta eta -turik formak hartuz: Aspertuta nago; Korrikaldiaren ondoren nekaturik nago; Lotsaturik zegoen; Gizartearen norabideaz kezkatuta gaude. Baina partizipiodun adibide hauek berak artikuluarekin ere eman daitezke, -tua forman: Aspertua nago; Nekatua nago; Lotsatua zegoen; Kezkatuak gaude.

24.3.3.2f Adberbioa/PS/adjektiboa + egon aditzarekin osatutako egitura batzuetan predikatu konplexuen eta egitura predikatiboen arteko muga ez da beti argia izaten. Horrela, argi egon (argi dago gai hau labainkorra dela) edo garbi egon (garbi dago ez duzula lanik egin) predikatu konplexutzat hartu beharko lirateke (§ 23.2.1.3.5). Baina adi egon (Josune adi egoten da klasean; gobernua adi dago, zer gertatuko), oker egon (oker daude arazoa erraz konponduko dela diotenak) edo zain egon (erantzunaren zain daude langileak) gertuago daude predikazio egituren ezaugarrietatik. Gauza bera gertatzen da oinarritzat beste aditz batzuk hartuz inoiz predikatu konplexutzat hartu izan diren zenbait egiturarekin ere (adi ibili, argi ibili, bila ibili, eske ibili, eske etorri, oker ibili eta abar): adjektiboa edo adberbioa subjektuaz predikatzen den ezaugarritzat har daiteke.

24.3.3.2g Badira, azkenik, zenbait esapide, atribuziozkotzat hartu beharrekoak, eta egon eta izan aditzekin eta mugagabean joan ohi den predikatu batekin sortzen direnak (on izan, libre izan, hobe izan, berdin izan, neke izan, harrigarri/harritzeko izan, zail izan, zilegi izan, bare egon, hotz egon eta abar): Eta on zatekeiela, gauza hunetzaz liburu baten, euskaraz, guztiz ere euskararik baizen etziakitenentzat, egitea (Axular); Jaio naiz libre izateko, eta ez loturik egoteko; Itsasoa bare dago; Gaur hotz dago; Zilegi da soldata igoera nahi izatea. Nolanahi ere, hauen arteko batzuk artikuluarekin ere azal daitezke: artikulurik gabeko moldea Iparraldean eta Nafarroako ekialdean (izan) da erabiliagoa, eta artikulua daraman formak baino molde jasoagoaren, landuagoaren itxura du. Mendebaldean, maizago erabili izan dira eta erabiltzen dira mugatzailedunak.

²¹⁸ -ik atzizkia duten adberbioekin bereziki zubereraz azaltzen dira horrelako egiturak.