Euskararen Gramatika

22.2.4.4. Adberbioak sortzeko beste bide batzuk

Badira, ordea, bestelako adberbializatze bide batzuk ere. Zenbaitetan adjektiboa hartzen dugu, inolako atzizkirik gabe, ez mugatzaile ez kasu markarik, eta adberbio lanetan jarri. Adberbio gisa erabiltzen da, bestelako adberbioen zereginetan. Testuinguru soilak agintzen du aldaketa hori, beste inolako markarik gabe: Lokarriak kate gogor bihurtzen dira itzul-lana neurtitzetan egin behar denean (Mitxelena) vs Gogor ari da (Izeta); Zuela bere buru gainean urrezko koroa bat, eta bere eskuak igitai zorrotz bat (Leizarraga) vs Zorrotz jokatu beharra zeukaten (Tx. Garmendia); Arren bada, Jauna, argi bizi bat egidazu zure adibideak ikasteko (Añibarro) vs Ez dago batere argi, niretzat behintzat (Mitxelena). Adberbio adjektibal ere deitu izan zaie inoiz. Prozesu hau aski arrunta da hizkuntza askotan, dena den.

Perpaus horietan gogor, zorrotz eta argi hitzek nola galdetzaileari erantzuten diote eta ondo, ederki edo beste moduzko adberbioek bete dezaketen lekua betetzen dute. Hona, nahi izanez gero, horrelako erabilera ager dezaketen izenondoen zerrenda laburra: alfer (alfer bizi); apal (apal etorri); argi (argi esan); arin (arin ibili); bikain (bikain jokatu); dotore (dotore jantzi); eroso (eroso ibili); erraz (erraz egin); garbi (garbi mintzatu); jator (jator jokatu); makur (makur atera); zintzo (zintzo ibili); zuzen (zuzen jokatu) eta abar. Batzuetan mailakaturik ageri da adberbioa: Azken aldikotz ez ote dugun ikusi zenbaitek? Biziki argi dago eguna (J. Etxepare); Nola ez baitzen arras argi Sarea ez zuen ikusi (Goihetxe); Gainera, oso dotore jardun du (Berria); Oso ilun zegoen (Lizardi).

Ohart gaitezen erabilera adberbiala duten adjektibo hauek konparazio mailak ere hartzen dituztela: Argala eta hezurtsua zen, eta oso dotore jantzita zegoen (Atxaga); […] sobera luzatuko bainintzateke eta beharbada argiegi mintzatuko […] (Salaburu); Egia da gaztelaniaz ere askoz errazago aurkitzen direla trabari ahoskabeen bilkurak (Oñederra); Idiot savanten kasuak biziki garbi uzten du giza trebetasun bakar bat salbatzen dela beste esparru batzuetako […] (Olarra); Gainera, sukaldea ez da oso zikin egongo (Jokin Muñoz).

Holako adberbioek mugak dituzte, zernahi gisaz. Adberbializatze prozesua ezin da edozein adjektiborekin egin: dotore dabil, zikin dator… bai, baina nekez esango dugu ?txiki bizi da, ?handi ikusi dugu… Muga sintaktikoak ere: gogor ekin dio, bai, baina labur ekin dio ez da hain erraz aurkitzen. Muga lexikoak: garbi jan esaten da, baina itsusi jan nekez (bai, ordea, itsuski jan).

Orobat esan daiteke zenbatzaile zehaztugabeei dagokienez ere: Josetxo aunitz maite dute (Izeta); Ez zaitezela sobera nabarmendu (Izeta); Herabe zen gauza horietaz mintzatzeko, nahiz, bestenaz, ez zen batere motela (J. B. Etxepare).

Holakoetan ez adjektiboa ez zenbatzailea ez daude izenari lotuak, ez izen sintagmaren barnean ez predikatu osagarri bezala ere. Izenarekin ez, aditzarekin dute lotura; baina, jakina, osagai zirkunstantzialak direnez, komunztadurarik gabeko lotura da hori. Gauzak horrela direla, testuinguru soilak agintzen du, adjektibo-zenbatzaile hauek ez baitute erabilera adberbialera eramango dituen inolako morfemarik hartzen.