Euskararen Gramatika

22.2.4.5. Adberbio gisa erabiliak mugatzailea eta guzti

Zenbaitetan, azkenik, adberbio gisa erabiltzen den izenkia forma absolutuan, mugatzaile eta guzti, agertzen zaigu: Zabal-zabala erori zen; Gosaria doi-doia bukaturik, horra non emakume ezti hura dolorezko itxuran zutitu zen (Jon Muñoz); Kattalin eta Sophiek begiak zabal-zabala ezartzen dituzte (Bidegain).

Azken adibide hori aski adierazgarria da, zeren berez adjektiboa den zabal hitzak artikulua harturik ere (zabal + a), ez du inolako numero komunztadurarik egiten izenarekin: begiak zabalak behar luke izan hor, baina adberbio gisa erabiltzen denez ezin du komunztadura hori egin. Holako adibide gehiago ere aurkitu ditugu idazleen artean: Hurbilago eta tristeago agertzen ziren, gorri-gorria, eguzkiak erreak (X. Arbelbide); Urrundu ziren, isil-isila, Jesusganik (Larregi); Gizon gaizoek atorra dute gerrian xamar petit ageri, eta bi esku hutsak luze-luzea lurrerat dilindan! (J. P. Arbelbide); Gogoetan ari da, kadiran jarririk, zangoa luze-luzea, ohartu gabe minutuen orratza itzultzen ari dela (Bidegain).

Adberbioak gehientasun mailan dagoelarik anitzetan hartzen du mugatzailea: Goraka begiratu du, hurrena zorura, eta hurrenago goraka (Zubizarreta); Eta bentariak […] ahaleginak egin zituen egin, ahal zuen ongiena afaria antolatzen (Ezkiaga); Horretarako ezinbestekoak dira, aurrena, norberaren apaltasuna, hurrena adiskideen iritziak eta, azkena, kritikoen iruzkinak, baina hirurak ala hirurak hain dira urriak… (Zubizarreta). Horiekin batera -ik daramatenak ere aski arruntak dira: Aurren-aurrenik, garbitu egin behar! (Jon Muñoz); Azkenik, urruneko gauzak gerturatu zaizkigu bat-batean (Salaburu). Aldiz, hurrenik adberbioak ez du ia lekukotasunik egungo testu idatzietan, eta tradizioan Mirandek, Erkiagak, Orixek eta Lizardik erabili dute.

Edo artikulurik gabe ere agertzen da inoiz: Ahal den azkarren etxera karta eskribitzea… (Tx. Garmendia).