Euskararen Gramatika

21.6.2. Funtzio sintaktikoa

21.6.2a Funtzioari dagokionez, PS instrumentala osagarri nahiz adjuntu izan daiteke, predikatuaren arabera. Instrumentala, osagarri izan daiteke: aditz batzuek (ahantzi, arduratu, ari izan, baliatu, damutu, fidatu, galdetu, gogoratu, gozatu, jabetu, jardun, kezkatu, konturatu, maitemindu, mintzatu, ohartu, oroitu, pentsatu, poztu, segur izan eta beste hainbatek) PS instrumentala hautatzen dute osagarritzat: Ez naiz oroitzen zure izenaz; Zutaz maitemindua zegoen; Pentsatu al duzu esan dizudanaz?; Esandakoaz seguru nago… Hauetako zenbait aditz psikologikoak dira, eta halakoekin ohikoa da eragingarria, estimulua, instrumentalean/soziatiboan ematea (§ 18.4.3, § 23.2.2.3c).

21.6.2b Predikatu osagarri ere izan daiteke beste batzuetan, predikatuarekin berarekin baino areago predikatuaren osagarri batekin erlazionatua dagoela: Zer entzun duzu hitzarmen berriaz?; Ez daki gauza handirik euskal gramatikaz; Denok egiten dugu gogoeta gure iraganaz, eta gure bilakaeraz (Berria). Adibide hauetan zer, gauza handirik eta gogoeta dira egiazki aditzaren osagarri. [Hitzarmen berriaz], [euskal gramatikaz], [gure iraganaz eta gure bilakaeraz] sintagmak, osagarri bai, baina ez dira zuzenean aditzaren osagarri, predikatu osoaren osagarri baizik (zer entzun, gauza handirik jakin edo, are argiago gogoeta egin-en osagarri). Perpaus horiek beste modu honetara ere eman litezke, hots: Hitzarmen berriari buruzko zer entzun duzu? (= Zer entzun duzu [hitzarmen berriari buruz]?); Euskal gramatikari buruzko gauza handirik ez daki; Gure iraganari, eta gure bilakaerari buruzko gogoeta denok egiten dugu.

Instrumentala, bigarren mailako predikatua izango litzateke, predikatu osoari dagokiona edo, agian zuzenago, objektuari berari dagokion predikatu osagarria. Nolanahi ere, galde hitza edo izenordain zehaztugabea bera ezin da albora utzi perpausaren gramatikaltasuna gorde nahi bada: Denok egiten dugu gogoeta gure iraganaz, eta gure bilakaeraz / Denok egiten dugu gogoeta, baina *Gure iraganaz, eta gure bilakaeraz denok egiten dugu. Honek esan nahi du PS instrumental honek gogoeta horren arrimuan bakarrik lan egin dezakeela, edo gogoeta egin predikatu osoarekin. Bere kabuz, PS instrumental hori ezin da izan egin moduko predikatu baten osagarri. Bigarren mailako predikatua dela esan genezake (§ 24.4).

Honako hauetan ere predikatu osagarria (bigarren mailako predikatua) dela dirudi, hots, predikatu nagusiaren argumentu izan gabe, bestelako gorabeheraren bat (‘moduzkoa’ gehienetan) adierazten duenean: Buruko minez altxatu naiz gaur. Alegia buruko minez sintagmak ez luke altxatzeko modua adieraziko, altxatzerakoan nire egoera zein den baizik. Hots: [ni_i [ni_i buruko minez] altxatu naiz gaur].

21.6.2c Beste postposizio edo adberbio sintagmen osagarri ere izan daiteke instrumentala, aparte, gain(era), gero, gora… postposizio edo adberbioen osagarri denean: [_PS [_PS zutaz] GAIN(ERA)] beste bost lagun etortzeko dira; [_PS [_PS gure azken elkarrizketaz] GEROZTIK] gauzak zeharo aldatu dira; [_PS [_PS hankaz] GORA] jarri zuten dena. Aski esapide finkatuak dira holakoak. Nolanahi ere, argi erakusten dute nolako egitura duten: PS baten barnean, sintagmaren burua (postposizioa) eta honen osagarri gisa beste PS bat, instrumentala: [_PS [_PS zutaz] [_P gainera ]].

21.6.2d Instrumentalak diren perpausak ere badira (§ 40.9): Boga-boga kantatuz amaitu zuten afaria; Ukabilak altxatuz agurtu gintuzten hizlariek. Hauek adjuntu dira. Honako honetan ere beste horrenbeste: Mikelek argi azaldu duenez, zerbait egin beharra dago. Hemen ere perpausa adjuntu garbia izango litzateke (§ 40.17).