Euskararen Gramatika

20.3.3.1. [_PS … -RA] adlatiboak adiera bat baino gehiago izan ditzake

20.3.3.1a Jomuga. Mugimendu baten jomuga adierazten du maiz: Artzaina txabola ondoko iturrira doa; Maritxu semearengana hurbildu da… Hortaz, nora? balizko galderari erantzuten ahal dio. Mugimendu edo lekualdaketa adierazten duten predikatuekin (begiratu, ekarri, etorri, eraman, hurbildu, joan…) erabil daiteke adlatiboa. Holako aditzekin datiboa eta adlatiboa baliokide izan daitezke, baldin eta erreferente biziduna badute eta benetako mugimenduaz ari bagara: adibidez, Zuzendariarengana eraman dut eta Zuzendariari eraman diot edo Gurasoei hurbildu zitzaien eta Gurasoengana hurbildu zen. Predikatu batek hartzailea eskatzen badu eta ez jomuga, orduan, noski, datiboa beharko du eta ez adlatiboa: Mikeli azaldu diot kontua baina ez *Mikelengana azaldu dut kontua.

20.3.3.1b Kokagunea. Aditza mugimenduzkoa izan gabe ere, adlatiboa erabil daiteke: ezkerre(ta)ra, eskuine(ta)ra, iparraldera… Adibidez: Perpaus baten subjektua, VPren ezkerrera dagoen NP hori da (Mitxelena). Hemen, helmuga baino areago kokagunea adierazten du. Hala eta guztiz, VPren ezkerrera sintagmak norabidea edo adierazten segitzen bide du nolabait, ezker-ek eta eskuin-ek norabidea adierazten duten heinean. Mugimendurik ez da, baina modu abstraktu batean, gure begirada eta gogoa espazio batean ‘mugitzen’ dira. Bestela, nola azaldu, adibidez, izen arrunt batekin holakorik ez izatea (zuhaitz horren ezkerrera daukazu seinalea, baina ez *zuhaitzera daukazu seinalea)? Pentsa liteke, zerbaiten elipsia dagokeela hor, ezkerrera begira bezalako sintagma bat agian.

20.3.3.1c Denbora. Denbora ere adierazten du adlatiboak: Gerora, hitz zatar hori erabiltzeari utzi zion; Handik bi urtera etorri zen; Hemendik aurrera leihoak zabalik egingo dut lo… Ordea, hemen ere, nolabaiteko mugimendua adierazten da, denboraren iragatea nola-halako mugimendua dela onartzen badugu behintzat, atzetik aurrerako edo iraganetik orainaldirako edo geroaldirako mugimendua alegia: Zuk alde egin eta handik bost minutura agertu zen Joseba; Hemendik aurrera nik emango ditut aginduak… Jatorria, lekuari gagozkiola ez ezik denborari gagozkiola ere uler daitekeen bezala, helmuga ere, berdin.

20.3.3.1d Modua. Modua ere adieraz dezake -ra adlatiboak: neure erara, gure antzera, lehengo modura, bere kontura eta abar. Bere kontura hasi da lanean; Ikasi du arrautzak flandriar erara prestatzen; Iritzira ari zara; Autoa zuk eraman, hartara, elkarrekin joango gara.

Hauetako batzuk (hartara, iritzira…) aski ihartuak daude eta adberbio peto-petoak direla ere esan daiteke. Gainera adberbio adlatiboa ere hor dugu, bi perpaus lokaberen erdian, lotura ziurtatuz (§ 42.19.3). Hala ere, honek ez du modua adierazten, emendioa edo baizik.

20.3.3.1e Baldintza. Perpaus jokatugabe batek -ra postposizioa badarama, baldintza adierazten ahal du (§ 34.2b, § 34.12): Hau jakitera, ez nintzen etorriko. (‘hau jakin izan banu, ez nintzen etorriko’); Tramitazioak, gauzak normal izatera, azkar samar joan beharko luke. Adlatiboa baldintza adieraztera nola iritsi den azaltzeak ere ez du erraza ematen. Zerbaiten elipsia edo egon liteke hemen ere, beharbada: Hau jakitera iritsi banintz esango bagenu bezala. Agian asko esatea da. Nolanahi ere, testu idatzietan behintzat ez du erabilpen handiegirik esamolde honek.