Euskararen Gramatika

20.2.2. PS ablatiboaren funtzio sintaktikoa

20.2.2a Ablatiboa osagarri ala adjuntu den eztabaida daiteke. Garbi dago edozein predikatuk ez duela onartzen bere inguruan [_PS … -TIK] tankerako PSrik. ‘Iturburua’ (§ 23.2.1) hautatzen duen predikatua behar da, eskuarki: alde egin, atera, begiratu, bidali, ekarri, etorri, hasi, ihes egin, igorri, iritsi, irten, jaitsi, joan, sortu… bezalako (mugimendu) aditzek hautatzen dute PS hau, lekualdaketa adierazten dutenek alegia. Adibidez: Ertz honetatik hasi behar duzu; Kaiolatik ihes egin zuen txoriak; Libra gaitzazu gaitz guztietatik; Larunbatetik nago hemen.

Baina egon-ek, esaterako, nekez hautatuko du holakorik, denbora adieran ez bada: {atzotik, aspalditik} nago hemen (cf. atzoz gero nago…). Iturburuaz ari ez bagara, ordea, onartzen du egon-ek ere holakorik: Zeruan izarra dago itsaso aldetik. Itsaso aldetik eta itsaso aldean sintagmek baliokide dirudite. Nolanahi ere, oraingoan ez gara iturburuaz ari.

20.2.2b Funtzioaz ari garelarik, PS ablatibo honen eta aipatu diren predikatuen arteko erlazioa hain estua izanik, pentsatzekoa da osagarri funtzioa betetzen duela. Azken batean, predikatuaren adierak eskatzen du ‘jatorria’ edo ‘iturburua’ moduko argumentu bat: alde egin predikatuak adibidez, alde egitearen jatorria adierazten duen argumentu bat hautatzea bidezko da. Lan egin bezalako batek, esaterako, ez dirudi holakorik hautatzen duenik, baina ikasi edo jakin-ek holakoak hauta ditzakete: nondik jakin duzu hori?, egunkarietatik ikasi dut dena.

Aditzekin ez ezik beste zenbait postposizio edo adberbiorekin (aurrera, aitzina, behera, gora…) batera ere agertzen ahal zaigu ablatiboa osagarri gisa: Eskaileretatik behera erori nintzen; Estratatik gora joango gara; Marra horretatik aurrera ez zaitez pasa; Bihartik aitzina isilik egongo naiz.

Behera, gora, aurrera, aitzina adberbioek postposizio gisa lan egiten dute, PS baten buru. Hau osagarria izango da. Ablatiboa eta adlatiboa, biak ageri dira goiko adibideetan, ablatiboa osagarri delarik eta adlatiboa sintagma osoaren burua. Ohart gaitezen, bide batez, euskaraz burua eskuinaldean kokatu ohi dela (§ 1.4). Horregatik, adlatiboa eskuinaldean kokatzea zentzuzkoa da: Bihartik aitzina isilik egongo naiz vs *Aitzina bihartik isilik egongo naiz.

Horrela, sintagma osoa ere PS dela onar daiteke: [_{PS ‘nora’} [_{PS ‘nondik’} eskaileretatik / puntu horretatik / hemendik] behera/aurrera].

Esapide hauetan ‘nondik nora’ horrelaxe ikusiko ditugu bat eginda. -KO postposizioaren aurrean ere bai: Hemendik aurrerako lanak gogorragoak izango dira (*aurrera hemendiko lanak). Eta berdin, *hemendiko aurrerako lanak. Honek esan nahi du hemendik aurrera osagai bakar gisa ikusten dugula eta horrelaxe lexikalizatua dagoela, adberbio konplexu bat osatuz.