Euskararen Gramatika

20.1.3. PS inesiboaren funtzio sintaktikoa

20.1.3a PS inesiboa adjuntua (mendian ikusi dugu) nahiz osagarria (mahaian utzi dugu) izan daiteke. Sintagma bat osagarria dela esaten dugu, dagokion predikatuak hautatua bada. Beraz, osagarri hautatua izango da. Adjuntu deitzen zaio, berriz, hala hautatua ez denari (§ 23.1a, § 23.3.1b, § 23.3.1h).

20.1.3b Inesiboa, normalean, adjuntua izan ohi da, ez benetako osagarria: Lehengo egunean Maria agurtu nuen Bermeon diogunean, bai lehengo egunean zein Bermeon sintagma inesiboak ez dira agurtu aditzaren osagarri, ez baitira aditzak ezinbestean hautatuak. Horiek gabe ere perpausa osorik eta zuzen eman daiteke: Miren agurtu nuen. Horrenbestez, kasu honetan adjuntuak ditugu aipatutako bi sintagma horiek. Ohiko gramatiketan ‘osagarri zirkunstantzialak’ direla esan ohi da.

20.1.3c Beste batzuetan, ordea, osagarria dela pentsa liteke: Filipinetan bizi izan zen hainbat urtez perpauseko inesiboa (Filipinetan) ezabatzen badugu, esanahia erabat aldatzen da: Hainbat urtez bizi izan zen esanez gero, itxura bereko aditzak (bizi izan) ‘bizitzako aldi bat eman’ edo ‘nonbait bizitokia izan’ adierazi beharrean, norbaiten bizitzak zenbat iraun zuen ere esan nahi izan dezake. Zenbait predikaturen osagarri ere izan daiteke, hortaz, inesiboa: Filipinetan bizi diogunean bizi izan-ek adiera bat du, eta hainbat urtez bizi badiogu, berriz, bizitzaren iraupena edo adieraz genezake.

Osagarria da, halaber, honako honetan: Beste bizitza batean sinesten dut. Perpaus horretan, beste bizitza batean inesiboa sinetsi predikatuaren osagarria da, predikatuak hautatua, alegia. Ezin dugu esan, zerbait ulertutzat eman gabe, sinesten dudala: zerbaitetan sinesten dudala suposatu behar da, sinetsik zer esan nahi duen baldin badakigu behintzat.

20.1.3d Perpaus osagarriek ere inesiboa baliatzen ahal dute. Halakoak dira [… -T(Z)EN] formako perpaus osagarriak, zenbait aditzek (ahaztu, ari, hasi, ikasi, irakatsi, jakin, jardun, pasatu, saiatu eta abar) hautatuak (§ 30.6.3.3): Zerbitzaria goiz osoan sukaldea garbitzen ibili zen; Isilik egoten ikasiko duzu; Ahaztu egin zaio hitz egiten. Goiz osoan eta sukaldea garbitzen inesiboak dira, baina bigarrena litzateke osagarri argia. Lehenbizikoa ez da, beharbada, aditz nagusiak hautatua, ekintza eta gertakizun guztiak denborazko koordenatu batzuetan kokatzen diren arren. Agian, beste maila bateko osagarria litzateke.

Perpaus izan gabe ere, inesiboan agertzen dira hainbat predikaturen osagarriak (§ 11.5e): dantzan hasi, kantuan ari, gogoan hartu, bertsotan ikasi, lanean eman… Jardun, ari, ikasi bezalako aditzek holako osagarriak hautatzen dituzte. Dantzan ere osagarritzat hartu beharrekoa da seguru asko. Denbora zerbaitetan pasatu diogunean pasatu-k bi osagarri izango lituzke: ‘denbora pasatu’ eta ‘zerbaitetan denbora pasatu’.

20.1.3e Zenbait adberbio edo postposizioren (behera, gora, zehar…) osagarri ere izan daiteke PS inesiboa: kalean gora; herrian zehar… Kalean gora, herrian zehar eta antzekoak PS konplexutzat har litezke: -n zehar, -n gora… Bada PS bat -n inesiboa buru duena, eta PS honi beste postposizio bat erantsirik, -n zehar moduko beste postposizio bat osatu dela pentsa genezake. Hots: [_ps/AdbS [_ps kalean] [_P/Adb gora]] / [_ps/AdbS [_PS basoan] [_P/Adb zehar]] (§ 21.10).