Euskararen Gramatika

16.3.7. Franko

16.3.7a Zenbatzaile hau (frango, prango, franku gisa ere ageri da) euskalki eta garai guztietan ageri da, nahiz bizkaieraz ez duen lekukotasun sobera. Anitz esan nahi du, nahiko. Eta dagokion sintagman hasieran nahiz amaieran agertzen da: Bazuen oinen azpian ur franko (Axular); Franko denbora ez ontsa egonik (Etxebarne).

16.3.7b Batzuetan aurreko sintagma determinatua dela ageri da: Eta nola zabal baitira eta laguna ere franko baitute, plazer zaie […] bide zabal hartan ibiltzea (Axular); Bazterra franko badiat kurriturik, ikusirik ere bai mahai ederra franko (J. Etxepare); Inguru hauetako artzain gehienak harat biltzen dira. Artzain ez dena franko ere bai (Xalbador). Horietan aurreko sintagma singularrean doa, baina badira adibideak pluralean ere: Munduak hala nahi duelako, itsu-itsuan erokeriak franko egiten dira (Gerriko); Aizkolari bikainak franko ezagutu ditut (Insausti).

16.3.7c Aurretik partitiboa duela: Bazuen mutilik franko laguntzaile (Etxaide); Bada horrelakorik franko literaturan (Mitxelena); Abiatu dugun debozioneaz gainera […] badu, Andres izenaren errima berezia aprobetxatuz, jolas egiteko ofizioaren ondoriotan sortutakorik franko (P. Zabala); Erresumak ehunka gizon galdu zituen egun haietan, hilik franko, preso ez guti (Epaltza).

16.3.7d Izena isildua du maiz: Baina aberatsei, emanak emanik ere, franko gelditu baitzitzaien (Axular); Hizkuntza erdara frankok jakinen mintzatzen, / euskaraz jakin gabe kasik irakurtzen (J. P. Arbelbide); Franko eta frankok ipurtargi bat gauaz nonbait ikustea aski dutela (Zerbitzari); Pentsatzeko da, frankorenak irakurri ondoren, ez dela euskara idatzian […] etendurarik izan egungo eguneraino (Mitxelena).

16.3.7e Adberbio gisa, aditzarekin: Franko ibili da dirua gaurko idi proban (T. Etxebarria); Eta bekatua hain franko dabil giristinoen artean (Duhalde); Ordutik ona franko aldatu dira gauzak (Mitxelena); Usu eta franko egin ohi du izotza terreno eta paraje horretan (P. Zabala); Hainbeste aldiz hartua nuen bidea, ene ustez begiak hetsirik ere ezagutzen nuena, eta nola ez aitor, franko gustatzen zitzaidana (Landart).

16.3.7f Adberbioak eta adjektiboak graduatzeko ere balio du: Gaineratikoak oro urrun arazi ditu jendarme kapitainak, franko idorki (Hiriart-Urruti); Franko ongi dabilela oraino, adinarendako (Barbier); Han hil zen hogeita zenbait urteren buruan, oraino franko gazte haatik (Zerbitzari); Franko abila dela / letxero kontuan (Mattin); Franko gaizki bizi direnak uzten ditu luzaro (Lizarraga); Eta franko gutiago uste ditugunak bide doaz zerura eta franko uste ez ditugunak infernura akaso, nork daki? (Lizarraga).