Euskararen Gramatika

16.3.8. Zenbat, zenbanahi

16.3.8a Zenbat galdetzailea eta zenbanahi (zenbat-nahi) ere sail honetan sartzekoak dira. Zenbat galdetzaileak (zeinbat, zeinbet, zemet, zonbat eta beste aldaera batzuk erakusten ditu tradizioan) kopuruaz galdetzen du: Zenbat euskaldun bizi da Iruñean?; Zenbat aldiz nahi ukan ditut hire haurrak […] eta ez baitituzue nahi ukan? (Leizarraga); Jaungoikoak daki zenbat dirutan erosi duten hau (Agirre).

Harridura esaldietan (eta kidekoetan) kopuruaren handia adierazten du: Zenbat kalte dakarren arinkeriak!; Zenbat zaren hobea (B. Mogel); Zenbat lan ez dugu egiteko! (Duvoisin); Kargu ederrik munduan bada, zenbat ederra zuena! (Xalbador). Adjektiboekin nahiz adberbioekin: So egizu zure miseria, zure kondizionea, zure izatea zenbat den flako, ez deus, miserable (Tartas); Ikusiko dun zenbat naizen abila (J. B. Elizanburu).

Batzuetan -ago atzizkiarekin erabiltzen da, ezezko perpausetan: Zenbat ez genezake gehiago kontsola […] entzuteak? (Etxeberri Sarakoa); Zenbat gizonago ez gintezke denak, gure ele onez bederen gorets bagenitza aitama familiako gaixoak (J. Etxepare); Zenbat bider izan ez duzu damutu beharra? (G. Arrue); Zenbaten bihotzak ez zituen hitz batez argitu eta sosegatu? (Laphitz).

Tradizioan ikusten da izenaren balioa ere hartu duela kasu batzuetan: Dituen diruen zenbat, ez naiz heldu jakitera (T. Etxebarria); Hona Jainkoa handi dela, gure jakiteari garai; haren urteek zenbatik ez dute (Duvoisin); Gudari zenbat eta beste zehaztasunak jakiteko (J. Zinkunegi).

Esamolde batzuk osatzen ditugu galdetzaile honekin. Erabilienak: zenbat ere (Nik, zenbat ere urratua nintzen, une horretantxe biratu nuen burua, Epaltza), zenbat ere… -ago (Ur hotzez busti ondoren, zenbat ere sendoago eta freskoago […] hainbat biziagoa, Morales), zenbat eta… -ago (Eta hori, zenbat eta maizago ordena horretan berean ikusi baititu hainbat eta tinkoago, Xarriton), zenbat… hainbat (Zenbat eta gehiago ugaldu, hainbat eta gehiago galtzen dute balioa, Iñurrieta), eta zenbateraino (Hemen aitortuko ez banu zenbateraino lagundu ninduten, Mitxelena).

16.3.8b Zenbanahi zenbatzaileak nahi adina, asko, adierazten du: Zenbanahi jatera eman dezaten, ezin ase daiteke behin ere? (Duvoisin); Zenbanahi argi eta lili emanik ere inguruan, aise ohartuko dira (Lafitte).

Adjektibo nahiz adberbioekin erabiltzen da: Zenbanahi urrun marinelak bere begiak heda ditzan, beti urak ditu ikusten (J. P. Arbelbide); Guk ere jasan nola behar dugun, zenbanahi dorpea izanikan ere, Jainkoak igortzen digun gurutzea (Barbier); Zenbanahi maltzur eta faltsu izanik […] (Mirande).