Euskararen Gramatika

16.2.14. Distributiboak

16.2.14a Zenbatzaile zehaztuei -na atzizkia erantsiz gero, distributiboak sortzen zaizkigu: bat, bana/bedera. Eta hortik Liburu bana erosi dugu edo Liburu bedera erosi dugu. Tradizioan batez ere Iparraldean erabili izan da: […] erran zuen bertze soldadoak zigarreta bat hartuz. Bertzeek ere bedera hartu zuten (J. B. Etxepare); Nagusiak etortzen dira azote bedera eskuak (Laphitz); […] iragan mendean gure Iparrak eta Hegoak historia bedera harilkatu izanak zenbait ohar egiteko parada eskainiko digu menturaz (Xarriton).

Adibide horietan guztietan bana jarriz gero perpausak gauza bera esan nahi du: bakoitzak liburu bat, zigarreta bat, azote bat… eta abar. Ohart gaitezen bedera-rekin batera batbedera ere badugula euskaraz, baina hori beste zerbait da, bakoitza esan nahi baitu (§ 13.11): Jakobek hiltzean Josefen semeetarik batbedera benedika zezan (Leizarraga).

Gainerako zenbatzaileekin ere gauza bera: 2, bina; 3, hiruna; 10, hamarna; 100, ehuna; 999, bederatziehun eta laurogeita hemeretzina.

16.2.14b Distributibo hauek aurrekaria pluralez eskatzen dute, ezinbestean. Adibidez, perpaus hauek ez dira gramatikalak: *Nik liburu bana erosi dut; *Nik liburu bina erosi ditut; *Kotxe banatan etorri naiz. Horien ordez, beste hauek ditugu zuzenak: Guk liburu bana erosi dugu; Liburu bina erosi dugu; Kotxe banatan etorri gara. Partidetan eta, markagailuak 0-0 adierazten duenean husna edo hutsean esan ohi da. Hona adibide pare bat: Errumanian 1-0 galdu ondoren, husna egin zuten San Mamesen (Berria);Partidu hartan hutsean geratu ziren Athletic eta Cádiz (Goienkaria).

16.2.14c Hala eta guztiz, mila zenbakitik gora gauzak aldatu egiten dira eta beste eredu baten arabera doaz distributiboak: 1.000, mila bana (eta ez, *milana); 5.000, bosna mila (eta ez, *bost milana); 5.030, bost mila eta hogeita hamarna.

Ohart gaitezen, hortaz, mila zenbakiak ezin dezakeela -na atzizki hori hartu. Gauza bera gertatzen zaigu milioi delakoarekin ere: 2.000.000, bina milioi; 1.000.000, milioi bana.

Horrenbestez, bada, honela agertuko ditugu ondoko adibideok: Kafe bana hartu zuten Patxik eta Karmelek (Patxik kafe bat hartu zuen eta Karmelek beste bat); Talde horiek bina ordezkari aukeratu dituzte (talde batek bi ordezkari, besteak beste bi, besteak beste bi…).

16.2.14d Distributiboetatik aditzondoak ere sor daitezke: banaka (banazka, bederazka); binaka (binazka, bidanazka); hirunaka (hirunazka); ehunka edo ehunaka (eta ez *ehundaka, espresuki baztertua Euskaltzaindiaren Hiztegian).