Euskararen Gramatika

16.2.9. Urteak eta data

16.2.9a Urteak aipatzen ditugunean ez da beharrezko -a eranstea. Honela, 1813. urtea, adibidez, modu hauetara esan daiteke, nahiz eta erabiliena lehenengoa izan: 1813, mila zortziehun eta hamahiru (bakarrik agertzen denean); 1813a, mila zortziehun eta hamahirua (perpaus baten barnean); 1813.a, mila zortziehun eta hamahirugarrena.

Data oso-osorik jartzen dugunean, urtea adierazten duen zifrari -ko erantsiko zaio, -en hilabeteei eta -a egunari: 1983ko martxoaren 7a. Inesiboa ere erabiltzen da: 1983ko martxoaren 7an. Eta tokia aipatu nahi bada, berdin, tokia aipa daiteke besterik gabe, edo guztia inesiboan: Durango, 1983ko martxoaren 7a nahiz Durangon, 1983ko martxoaren 7an. Baina ez da komeni biak nahastea: Durangon, 1983ko martxoaren 7a; Durango, 1983ko martxoaren 7an. Ez dira gomendagarriak erabilera horiek.

16.2.9b Zenbakiak bakarrik erabili nahi badira, sistema bat baino gehiago ikusten dira: 1983/03/07; 1983.03.07; 1983/III/07; 1983-03-07; 1983-III-07… Jakina, 1983/03/07ko egunkarian ikusi nuen gisako esaldiak ere erabiltzen dira.

Hilabetea eta eguna bakarrik adierazi nahi denean, ostera, bi aukera ditugula esan ohi da: urtarrilaren 20a edo urtarrilak 20. Gehiago zehaztu beharko litzateke, ordea, ez baitira beti biak aukeran izaten. Urtarrilak 20 egitura, kasu postposizio agerikorik eskatzen ez duenean erabil daiteke, beste zerbaiten aposizioan doanean, esaterako: Datorren ostegunean, urtarrilak 20, bilduko da epaimahaia.

“Urtarrilak 20 egun dituela” edo horren antzeko egituraren laburpena da, azken batean. Esapide hori oso praktikoa izan daiteke karteletan eta erabiltzeko: Elizondo, ekainak 4 edo Elizondon, ekainaren 4an. Baina postposizio atxiki bat ezarri behar zaionean ezin dugu egitura hori erabili.

16.2.9c Okerrak dira, beraz, ondokoak: *Hilak 20 eta 27an, bestalde, Txotxongilo taldeak txikienentzako Erreka Mari eta Altxor bat patrikan emango du; *Otsailak 24tik 27 arte izango da ikastaroa; *Datorren otsailak 14 egingo dugu bilera.

Horiek horrela behar lukete: Hilaren 20an eta 27an; Otsailaren 24tik 27(a) arte; Datorren otsailaren 14an. Honek guztiak testuan zehar urtea, hilabetea eta eguna adierazi nahi denerako ere balio du, jakina. Goian aipatu ditugun aukeretatik forma bakarra geratzen zaigu orduan: 1993ko martxoaren 7a egun handia izango da guztiontzat; Jardunaldiak Bilbon, 1994ko urtarrilaren 5etik 7ra izango dira.

Hilaren lehenbiziko eguna bi modutara irakurtzen ahal da: martxoaren 1a nahiz martxoaren lehena (edo martxoaren lehenbizikoan / lehenbiziko egunean etorriko dira). Tradizioan ez da adibide asko: gehienak astearen lehen egunetan; hilabetearen lehen egunetan… eta gisa horretakoak dira.

16.2.9d Azkenik, aposizioetan, hiru modutara eman daiteke asteko zein egun den: martxoaren 7an, osteguna/ostegunean/ostegunarekin. Tradizioan ere: Garagarrilaren 12an, igandearekin, tokatu zen bere gorputza kanposantura eramatea, eta egundoko jende pila zen (S. Salaberria). Horrenbestez, azken bolada honetan asko hedatu den arren, ez da egokia ondorengoa: *martxoaren 7an, ostegunez, ezkonduko dira.

16.2.9e Adina zenbakien bidez ematen dugu: hogei urteko neska; hamar urteko mutila; bost hilabeteko haurra eta abar. Iparraldean batetako ere, idazle batzuek. Urte batekoa delarik, hola eman daiteke: urteko haurra; urte bateko haurra; urtebeteko haurra. Tradizioan ere holakoak erabili izan dira: Eta eskainiko dio Jaunari bere dohaina, urtebeteko bildots mantxa gabeko bat holokaustoan, eta urtebeteko ardi mantxa gabeko bat bekatuagatik (Uriarte); Ordea nola hasten baitzen malizia gabe, urte batetako haurraren pare, eta egoitza hartan iraun baitzuen bi urtez, eta ez gehiago (Axular); Esku ttipiño batzuk zituen, hamabi urteko haur baten eriak, dena hezurra (J. B. Etxepare); Eta ireki zuen bere diruko kutxa eta armadari eman zion urte bateko soldata (Duvoisin).

16.2.9f Laburtuz, hortaz, data hola ematen da (Euskaltzaindiaren araua biltzen dugu): Durango(n), 1995eko martxoaren 7a(n), aukeran utziz inesiboaren marka; 1995/03/07; 1995-03-27; 1995/III/07; 1995-III-27; 1993-11-23ko bilera agiriak dioenez…; urtarrilak 20 bezalakoak ere erabil daitezke, baina aposizioan: gaur, urtarrilak 20 bezalakoetan (beraz, *otsailak 20 egin zuten bilera ez da zuzena).