Euskararen Gramatika

16.2.1. Sarrera

16.2.1a Honako hauek dira zenbatzaile zehaztuak:

16.2.1b Zenbatzaile horiek ez dira zatigarriak batetik hamarrera: bat, bi, hiru, lau, bost, sei… Gauza bera gertatzen da hogei, mila, ehun eta kopuru handien markak ezartzen dituztenekin: milioi eta abar. Hamarretik aurrerakoak zatigarriak dira: hamabi (hamar+bi), hamasei (hamar+sei), hirurogeita hamar eta abar. Hamaika-rekin zalantzak sortzen dira etimologia aldetik: bistan da hamar duela lehenbiziko zatian, baina amaierako -ka horren jatorriaz zalantzak dituzte espezialistek.

Multzokatu ere hogeika multzokatzen dira zenbatzaileak euskaraz, inguruko hizkuntzetan ez bezala: hogei, berrogei, hirurogei (hiruretan hogei), laurogei (lauretan hogei) eta abar.

16.2.1c Zenbaki izen kolektiboak ere ibiltzen ditugu: hamarreko, dozena/hamabiko, ehuneko (baina ehunka etorri ziren), milako eta abar: Dozena bat bertso nahi nituzke jarri (Larzabal); Dozena bat hasgorapen biziz (Pouvreau); Hamabi dozena arbola (Lafitte); Hor ez daude, bada, dozenaka (Urruzuno); Zure dirua galdua zenuke: dozena bat pinta edan orduko (Zerbitzari); Hamarreko bat erranen dugu bakarrik (Barbier).

16.2.1d Esan behar da 3 eta 4 zenbatzaileak kasu markak hartzen dituztenean, artikulu ondotik -r- bat tartekatu behar dela. Horrela, hiruretan edo lauretatik esango dugu. Kontuan izan, dena dela, zenbait hiztunek hedatu egiten dutela r hau beste zenbakietara ere, baina hori euskara idatzian ez da egokia. Hortaz, bada, *seiretan, *zazpiretan eta antzekoak ez dira ontzat ematen. Horien ordez seietan eta zazpietan dira forma zuzenak.

Lau zenbatzaileak kasu markak hartzen dituenean bokalez amaitzen den beste edozein hitzek bezala hartzen ditu: lauan, lautik, laura eta abar. Ez du, hortaz, gau (gauean, gaurik, gaueko…) hitzaren eredua segitzen, hitz hori salbuespena baita.