Euskararen Gramatika

15.4.10. Ber daramaten forma batzuk

15.4.10a Adberbioak eta forma klixetuak sortu ditu euskarak ber- honetan oinarrituak. Holakoak ditugu halaber, beraz, berez… eta horien gisakoak.

Halaber batez ere Iparraldean erabili izan da, nahiz XX. mendean Hegoaldera ere hedatu zen. Adberbio honi buruzko xehetasunak § 42.19.5 atalean ikus daitezke. Hala adberbio modalak eta ber morfemak osatua da: ‘gauza bera’, ‘gisa berean’… holako zerbait esan nahi du, eta diskurtsoaren atalak egituratzeko erabiltzen dugu: Halaber hura behar du penen kausaz gaitzetsi (Etxeberri Ziburukoa); Bada halaber bere burua bakean daukanik, eta bertzeen baketzera entseiatzen denik (Pouvreau); Halaber baldin nehork konbatik egiten badu, ez duk koroatzen baldin bidezki konbatitu ez bada (Leizarraga). Etxeberri Ziburukoak halaberki ere erabiltzen du, sinonimo gisa esanahiaren aldetik: Eta guri halaberki egiguzu dohaina, betiere kunplitzeko zure saindu errana. Gaurko idazleen artean ez du lekukorik.

15.4.10b Berez formak ere ber morfema erakusten du barruan. Batez ere Hegoaldean erabili izan da tradizioan, XVII. mendetik aurrera: Leizarraga (bere-berez) eta Pouvreau dira salbuespen ia bakarrak. Berez bere lokuzioa, ordea, batez ere Iparraldekoa da: Lehengo konfesioak gaizki egin badira aurkitzeko salbazioko bide berez bakarra, zeina den konfesio ona (Mogel); Gizonari berez edo bere naturalezaz datorkio gurasoak amatu eta honratzea (Astarloa); Hizkuntza hori berez baitzetorren ahora batarekin eta bestearekin mintzatzeko (Mitxelena); Zeren hazi humanoa bere-berez korronpitua baita (Leizarraga); Espainiaren meneko izanagatik, berez bere dabil asko zeretan (J. Etxepare).

Zenbaitetan lehenbiziko edo bigarren pertsonari dagokio: Berez zaharrak garen guztiak behar genuke aitortu (Mendaro); Berez eztarri txarrekoa banaiz ere (Zendoia). Ofizioa adierazteko ere balio du: Zapataria da berez (Xenpelar).

15.4.10c -xe ber- segida ere morfema honekin sortzen da: Horixe bera da pentsatzen dudana (Larzabal); Horixe bera gogoan nindoan, apaizarekin arrazoinka ari hintzelarik (Larzabal); Horixe berberori egiten du hemengo emakume andaluziar batek (J. B. Bilbao); Lo-kuluxka txiki bat egin dut hementxe bertan (Morillo); Hantxe berean utzi genuen gizagaizoa bi lagunekin (Zerbitzari); Hantxe berean gelditu (M. Etxamendi).