Euskararen Gramatika

14.10.5.7. Harridura esaldietan

14.10.5.7a Ondo eta asko adjektiboen ondoan erabiltzen ditugula esan dugu lehenago eta era honetako esamoldeak batez ere harridura adierazten duten perpausetan erabiltzen ditugula: Ondo zapalduak bizi ginen orduan! Adjektiboak oso normalak dira harridurazko esapideetan. Hain zuzen, harridurazko esapide hauetan dute bere lekua berez galdetzaile (ikus 17. kapitulua) diren zenbait elementuk ere, zein, ze, zer, nolako (zelako): Zein polita zegoen (Anabitarte); Zein polita den (Agirre); Zein ederra zaren (Mendiburu); Zein ederra, garbia… (Lizarraga); Zein ederra zaren (Duvoisin) eta abar. Zein mailakatzailearen parekoa da zeinen ere, aise gutxiago erabilia. Erabiliak dira, halaber, ze eta zer ere: Ze itsusiak (Astarloa); Ze harrigarrizko trebetasuna (Manezaundi); Zer harrigarria (Webster); Eta egun hartan zer polita… (Leizarraga); Zer polita den (Iraola) eta abar. Gaur egun ere zein da gehien ageri dena, baina ze eta zer ere erabiltzen dira, eta ez gutxi, bai literaturan eta bai, batez ere, hizkera bizian. Nolako eta zelako (bizkaieraz) ere arruntak dira harridura perpausetan: Nolako damua (Mogel); Nolako mesedea (Agirre Asteasukoa); Nolako argi-hastea (Lizarraga); Zelako ahotsa (Lauaxeta); Zelako bekatua (Astarloa) eta abar. Zein (eta ze, zer, zeinen ere) adjektiboaren maila adierazten duten mailakatzailetzat har daiteke. Alegia, zein polita den itsasoa!, itsasoa oso polita da esateko beste modu bat besterik ez da.

Zein nahiz beste aldaera guztiek adjektiboaren maila adierazten dute eta aditzari zehar-galderaren -en atzizkia erantsi behar zaio, adibideetan ikusten den gisan.

14.10.5.7b Hortaz, ikusten denez, zer horrek balio bat baino gehiago bereganatzen ditu: galdetzailea (zer ordu da? galdetzen dugunean bezala); mailakatzailea (zer polita den zerua), eta azken honetatik nahikoa hurbil gertatzen dena baina adjektiboarekin gabe izenarekin agertzen denean: Zer ondasunak ekarri dituen […] Jaunaren hitzak! (Agirre Asteasukoa). Hemen nolako-ren baliokidea da. Azken zer hau ez da egiazko galdetzailea, galdetzaileak izen sintagma mugagabean joatea eskatzen baitu, baina nolako horrek, berriz, izen mugatua: Zer liburu nahi duzu? = Zein liburu nahi duzu?; Zer ondasunak ekarri ditudan = Nolako ondasunak ekarri ditudan.