Euskararen Gramatika

14.10.5.5. Are… -ago

14.10.5.5a Are… -ago itzulia ere erabiltzen dugu. Tradizio handia du literaturan (Axular, Kardaberaz, Pouvreau, Leizarraga, Iztueta, Haraneder, Agirre Asteasukoa, Lizardi, Orixe, Lardizabal, Antia, Larramendi, Beobide, Labaien, Arana, Mendiburu, Iraizoz, Anabitarte, S. Mitxelena, Mirande, Barrensoro, Arrue, Arrese…), eta aski arrunta da egungo idazleen artean: Eta are gehiago printzeak eta erregeak; Are distiratsuago egin zuen ospakizuna; Are ttikiago zen; Are gutiago gainerako langileak; Are miresgarriagoa dena; Etxe hori beste hura baino handiago(a) da, baina eliza are handiagoa…

14.10.5.5b Are… -ago itzuliaz baliatzen garelarik, aldez aurretik zerbait suposatzen dugu. Ezin gara, besterik gabe, ni are aberatsagoa naiz esaten hasi. Hau dioenak, aldez aurretik X aberatsa da edo X Y baino aberatsagoa da suposatu behar du, esaldia zentzuzkoa izango bada. Konparazio soilak ez bezalako inguramena eskatzen du, beraz, egitura horrek. Mikel Itziar baino zaharragoa dela diogunean, esate baterako, Mikelen eta Itziarren arteko adin aldea baizik ez dugu adierazten: mundu honetan hark honek baino denbora luzeagoa daramala esaten dugu, ez besterik. Ez dugu, alegia, ezer esaten ez eta suposatzen ere, haien adinari dagokionez: gazteak, helduak nahiz adinean ondotxo sartuak izan daitezke. Mikel Itziar baino are zaharragoa dela esaten dugunean, berriz, aurretik esana edo ezaguna den beste zerbait ere hartzen dugu gogoan: Itziar bera edo zaharra dela edo, bederen, beste hirugarren bat baino zaharragoa dela. Eta hori gogoan harturik, Mikel areago dela esaten dugu.

14.10.5.5c Hortaz, egitura hau testuinguru hauetan erabiltzen dugu:

– Adjektiboa, gradu positiboan, konparazio buruari badagokiola aurretik esan edo, bederen, ezaguntzat ematen denean: Itziar zaharra da. Mikel, berriz, are zaharragoa. Itziar zaharra badelako erabiltzen dugu ondoko perpausean are partikula. Hor berariaz aipatzen da Itziar zaharra dela. Gauza ezaguna dela suposatzen denean, berriz, ez da holako aipamenaren beharrik: Gaua baino are ilunagoa zen.

– Adjektiboa konparazio-buruari, erabat dagokiona izan zein izan ez, hirugarren bati baino gehiago bederen badagokionean: Mikel Itziar baino zaharragoa da, Andoni are zaharragoa. Kasu honetan Mikel benetan zaharra den ala ez den ez zaigu axola. Beharbada hirurak umekondo batzuk baizik ez dira. Baina Mikelen eta Itziarren artean aldea badagoenez, Andoni alde horretatik areago dagoela esan dezakegu.

Gauza, beraz, honetara bil daiteke: are… -ago egiturak, konparatibo enfatikoa denez, oinarri jakin bat behar du konparazio-buruan, handik are gorago igotzeko. Eta oinarria hauxe da: konparazio-buruari adjektiboa badagokiola edo berez edo, bederen, beste hirugarren batekin konparatuz gero. Hori, noski, edo berariaz lehenik aipatu edo gauza jakintzat suposatu egin daiteke.

Kasu hauetan, are bezala, oraindik edo oraino ere erabil daitezke: Mikel Itziar baino zaharragoa da. Andoni oraindik zaharragoa. Askotan, oraindik eta oraino-ren parean ere ere ageri ohi da: Andoni oraindik ere zaharragoa da, nahiz Andoni zaharragoa da oraindik (ere). Adibide hauek erakusten digutenez, oraindik eta oraino lekuz alda daitezke, are ez bezala: *Andoni zaharragoa da are. Batzuetan adjektiboa isildua dago, konparaketaren osagarriak berak adierazten baitu. Orduan, -ago atzizkia are-ri berari eransten zaio: Haurrak baino areago zarete; Judas baino areago zen. Horietan esan nahi da, haurrak baino haurrago edo Judas baino Judasago, hau da, Judas baino txarrago edo gaiztoago.

14.10.5.5d Edo honetatik beretik, nagusitasuna adierazteko, baino-ri ere lotzen ahal zaio -ago atzizkia, adjektiboa isilduta: Ni bainoago den bat behar litzateke. Ikus, adibidez, pasarte bera nola ematen duten itzultzaile desberdinek:

a) Baina zeren ikustera ilki içan çarete? Propheta baten? Bay diotsuet eta Propheta bainoagoaren (Leizarraga).

b) Zertara atera zerate, bada? Igarle bat ikustera? Bai orixe, ta Igarle bañon areagoa esango dizuet (Orixe. Kerexeta. Zugasti).

c) Zertara atera zineten, bada? Profetaren bat ikustera? Baietz diotsuet; eta profeta baino gehiago den bat (Elizen arteko Biblia).

d) Zeren ikusten izan zirezte beraz? Profeta baten? bai eta nik erraiten dautzuet, profeta bainoago baten (Leon).

-ago atzizki hau -tzendun aditz osagaiari ere erants dakioke, Axularrek erakusten digun bezala (gaur egun ere erabiltzen da nafar-lapurteraz): desiratzenago du; erortzenago dira; zauriak gordintzenago. Era berean, nahiz-ren parean nahiago ere hor dugu. Eta nahien ere bai.

14.10.5.5e -egi atzizkia eransten diogunean adberbio nahiz adjektiboari, gehiegizko maila aditzera ematen dugu: handi → handiegi; txukun → txukunegi; eder → ederregi; berritsu → berritsuegi; berant/berandu → berantegi. Baina asko + -egi elkarketak gehiegi, larregi edo sobera ematen du. Hola erabiltzen dugu esapide hau: Gizon jakintsuegiak ez ditugu behar; Garestiegia da hau zuretzat; Lan hau ez da txukunegia; Berritsuegia da langile ona izateko. Hain zuzen, azken adibide honek erakusten duen bezala, sarritan -egidun adjektiboak -tzeko formako osagai bat eraman ohi du: Garestiegia da erosteko; Urrutiegi dago egun batean joateko eta abar.

-egidun adjektiboa predikatu osagarria denean, batzuetan artikulua agertu beharrik ez dela dirudi: Berritsuegi da langile ona izateko. Bizkaieraz gehiegi-ren ordez larregi erabiltzen da, eta -egi atzizkiaren ordez lar markatzailea: Diru gehiegi ematen diote = Diru larregi ematen diote; Etxe handiegia erosi zuen = Etxe lar handia erosi diote; Lar etxe handia erosi diote. Ekialdeko euskalkietan, berriz, -egiren ordez sobera zenbatzailea ere erabiltzen da zenbaitetan: Handiegia da = Sobera handia da.