Euskararen Gramatika

13.10.7.7. Norbera eta norbere

13.10.7.7a Norbera, bistan denez, nor izenordainaz baliaturik osatzen da (nor + bera). Nor bere da izenordain horren genitiboa. Norbera, bere horretan, izenordaintzat hartzen ahal dugu, nahiz eta nor+bera modura osatua egon, Andoni bera esaten dugunean bezala. Horrek esan nahi du, beste inolako elementurik gabe izen sintagma osa dezakeela: Norberak dituen arazoak nahiko ez balira; Arduratuko da gauzak bere lekuan jartzeaz; Norberari axola ez badio, zer egingo dut nik?

Hortaz, norbera beste edozein izenordain bezala, izen sintagmak osatuz ager daiteke perpausaren barnean, eta, hain zuen, izen sintagmak ager daitezkeen leku beretan. Euskalki guztietan erabilia izan da, eta XIX. mendetik aurrera Iparraldean ere maizago erabiltzen da. Testu batzuetan, ia guztiak XX. mendea baino lehenagokoak, nor-k eta bera-k, biek hartzen dituzte kasu markak. Garibaien atsotitzetan ageri da nork berak, eta Mogelen testuetan ere. Berdin gertatzen da Baratziart, Duvoisin edo Duhalderekin ere. Nori berari erabiltzen du Duvoisinek. Bizkaierazko testuetan nobera aurki daiteke tradizioan, norbera-rekin batera. Hori froga bat gehiago izango genuke nor bera eta Andoni bera sintagmen arteko erlazioaren alde. Zeren gaur norberak esaten dugun arren, Andonik berak esaten ahal baitugu. Testuinguru hauetan, norbera-ren ordez, bakoitza ezar daiteke zentzua aldatu gabe: Norberak/bakoitzak egin dezala egin behar duena. Hona hemen adibide batzuk: Nork berak behar du bere burua ezagutu (Duvoisin); Nork berak bere gaztigua eramanen du (Axular); Norberaren gogokoa ez bada (Frai Bartolome); Gogoa nabari da norberarentzat; estari, beste nornahirentzat (Mitxelena).

Hitz egiten ari dena, edo aipatu den hura bera adierazten du: Batzuetan besteak ez, baina norbera da bere buruarekin harritzen eta haserretzen dena (Zubizarreta); Norberak berea dauka (Cano); Musika horri lotuta beste milaka batzuk daude, norberarekin bat egiten dutenak, norberaren tamainara egokitzen direnak (Juaristi).

13.10.7.7b Norberak genitibo mota bat baino gehiago du: norberaren, norbere eta norberen. Lehenbizikoak (norberaren) du genitibo arrunta, eta pertsona bati dagokiona, pertsonala dena, adieraz dezake: Bakoitzak berak daki norberaren berri (Arrese Beitia); Edozeinek ditu bi sorterri: norberarena eta Frantzia (Azkue); Inoren begia zorrotzagoa izaten baita bereizketa horietan norberarena baino (Mitxelena); Etxebarrietaren garaian norberaren sakrifizioa egitasmo heroikoa zen (Zulaika).

Hortik sortzen da norberarena egin esapidea: Askori, norberarena eginez gero, besteenak pito bat ardura dio (Elexpuru); Berba zantarra norberarena egin eta negrotasunari inoiz egindako banderarik ederrena da Cesairen poema luzea (Aranbarri); Bata bestearen hutsaren zain gehiago izan ziren, norberarena egiten baino (Berria).

Berdin gertatzen da norberaren kontura esapidearekin ere: Ofizioa ikasi ondo eta gero norberaren kontura jarri (T. Etxebarria); Oinarrizko ekipamendua, norberaren kontura (Zaldua).

Norbere genitiboa mendabaldeko testuetan ageri da, batez ere (norberen ere, eta noberen Arrese Beitiak). Beraren eta bere bereizten ditugun gisan, bat arrunta eta bestea bihurkaria (ikus § 13.3, § 13.8), norberaren eta norbere ere bereizten dira, baina bereizketa gehiago da formala, esanahiari dagokiona baino. Biek ‘bakoitzarena’ edo adierazi nahi dute: Poztasuna norbere barruan dago (Kirikiño); Zentzuak norbere jabetasuna galdu duenean (Etxaide); Norbera ardura bedi norbere buruaz (Villasante); Horretan bakoitzak norbere taldeko eta eskolako kontuak esango dizkizu (Mitxelena); Ez dago norbere kezka eta pentsamenduak koaderno batean idaztea bezalakorik (Cano); Norbere sinesmenei uko egitea, autokritika, jendeaurren barkamena eskatzea (O. Arana). Badirudi horietan guztietan norberaren aldaera jarriz gero esanahia ez dela batere aldatzen.

Norberezko izenlaguna hortik sortzen da: Norberezko ahalegin zakarrez tematzen dira Jainkoa menperatzean, jakinik Jainkoa ez dela inoren esanera jartzen, baizik eta bete-betean eskaini egiten dela (J. M. Lekuona).