Euskararen Gramatika

13.10.7.8. Nor bere, zein bere

13.10.7.8a Norbera/norberaren eta norbere ez dira nahasi behar beste esapide batekin: nor bere. Norbera izenordaina nor+bera gisara osatua dagoen bezala, nor bere esapidea ere bi atalez osatua dago: nor batetik eta bere bihurkaria bestetik. Bihurkariek aurrekari bat eskatzen dute, esan dugun gisan: Andoni bere arazoez ez da arduratzen. Perpaus horretan bere-ren erreferentzia zein den jakiteko, Andoni-ri begiratu behar diogu. Hots, kasu horretan, bere esaten duenak Andoniren esango balu bezala da. Nor bere esapidearen kasuan bere-ren aurrekaria nor dugu. Jakina, kasu horretan nor ez da jadanik galdetzailea, norbait edo agian hobeki, bakoitza-ren zentzukide den izenordain mugagabea baizik. Adibidez, honako bi perpaus hauek zeharo paraleloak ditugu. Diferentzia bakarra bere-ren aurrekoa batean nor den bezala bestean Andoni izatean datza, eta bata bestearekin aldera daiteke: Nor bere etxera joan dadila orain!; Andoni bere etxera joan dadila orain!

13.10.7.8b Hala ere, nor bere, berezirik idatzi arren, osagai bakar modura agertzen zaigu, hautsi ezina baita, Andoni eta bere ez bezala. Adibidez: Andoni bere etxera joan zen (= bere etxera joan zen Andoni); nor bere etxera joan zen, baina ez *bere etxera joan zer nor. Era berean ulertu behar dira honako adibide hauek ere: Nori berea da zuzenbidea (hots: nori berea ematea); Nork bere opilari ikatza; Nork bere herriko edo erresumako arauaz diferentki eskribatzen baitituzte (Axular).

Nor aditz-jokoan eragina duten izen sintagmei dagozkien kasuetan bakarrik joan daiteke: ergatiboan, absolutuan edo datiboan. Horregatik, honako honen antzekoak ezinak dira: *norekin bere lagunak joango dira. Honetan bere bihurkariari zor zaion jokabidea errespetatzen dela esan daiteke nor bere itzuli honetan.

Nor-en ordez, esapide hauetan, bakoitza ezar daiteke esanahia aldatu gabe: Bakoitza bere etxera joan dadila!; Bakoitzari berea eman behar zaio. Hala ere, esamolde jator hauen ordez zenbait euskaldunek bide bihurriago eta traketsagoak nahiago izan dituzte. Honako hau, adibidez, ez da oso itxurazkoa: Bakoitzak nor bere opinioa du; Norberak bere etxean nahi duena egin dezake. Egiatan, ez diogu inori azken bide hau gomendatzen.

13.10.7.8c Nor eta zein-en artean gertatzen den gisa berean (§ 13.10.13, § 13.10.14), nor bere-ren ondoan dugu zein bere ere: Berdin bilatzen gaituzte gorrotoak eta maitasunak; zein bere moduan, biek gaituzte zapaltzen (K. Izagirre); Leiho horretatik ikusten den oro hil egiten dun zein bere orduan, haritz sendoenak ere ihartu egiten ditun zein bere aldian (Lertxundi); Desagertuak ziren adiskide guztiak, zein bere atseginaren bila (Navarro).