Euskararen Gramatika

13.3.3. Zu

13.3.3a Zu da bigarren pertsona singularrari dagokion izenordain erabiliena. Hau da, gaur egun, bigarren pertsona singularraren erabilera neutroa, ez-markatua. Hasieran plurala baldin bazen ere, gaur egun singularraren balioarekin erabiltzen dugu. Pluraltasun horren aztarnak aditzean ageri dira: gu gabiltza / zu zabiltza. Singularrean, ordea: ni nabil / hi habil. Aski garbi ikusten dira hor pertsonen markak: ni → n; hi → h; gu → g; zu → z. Baina plural marka ere ageri da gu eta zuren kasuan: -tza. Beraz, simetria handia dago ni/hi eta gu/zu izenordainen artean: nabil/habil; gabiltza/zabiltza. Baina behin zu singularrera pasaturik hark utzi tokia zuek izenordain berriak bete behar izan duenean, asimetria handiak sortzen dira. Batetik, adibidean ikusten den gisan -tza pluralgilea ageri da orain singularrean (zabiltza), eta bestetik, zuek izenordainaren marka berriak gaineratu behar dira: nabil/zabiltza; gabiltza/zabiltzate. Gauza bera haiek zuek ikusi zaituztete perpausean, non hasierako z- baita pertsona, tarteko -z- pluralgilea, eta lehenbiziko -te- hori sisteman gaineratu behar izan den hala moduzko pluralgilea, azkeneko hirugarren pertsonaren -te horren aurrean jarri dena.

13.3.3b Instrumentalean zutaz da formarik erabiliena tradizioan; zugana adlatiboan da tradizioan ageri dena, eta Iparraldean gehiago zuregana (gaurko idazleek ere zuregana forma maiteago dute; zure baitara aise gutxiago erabiltzen da). Ablatiboan zureganik (Iparraldean) eta zugandik (Hegoaldean). Horiek baino gutxiago zutarik eta zure baitarik.

Jende gehienentzat bigarren pertsona singularreko izenordain bakarra da egun zu hori. Batez ere hi urrun ikusten dutenentzat. Hi eta zu, biak erabiltzen dituenak, ordea, bata aldi edo parada batzuetarako gorde dute, eta bestea beste batzuetarako. Adibidez, aitari edo amari zu esango diote, baina adiskideari edo anaiari, beharbada, hi.

13.3.3c Zu alokutiboa ere badugu (edo xu alokutiboa). Lehenago hi alokutiboa aipatu da: joan da esan beharrean, hiztunak joan duk edo joan dun hauta dezake, alokutiboari bide emanez hola. Baina badugu duzu/duxu alokutiboa ere. Beraz: joan da (neutroa) → joan duk/n edo joan duzu/xu. Ekialdean bakarrik erabiltzen da, batez ere Zuberoa inguruan. Baina erabileraren nondik norakoak nahiko nahasiak dira¹⁴¹, zernahi gisaz.

13.3.3d Badu zu izenordainak beste erabilera bat ere: batzuetan modu inpertsonalean edo generikoan erabiltzen da. Jo dezagun norbaitek galdetzen duela holako zerbait talde baten aurrean: Nola joaten da Gasteiztik Lezora? Erantzun mota asko izan ditzake galdera horrek, eta horietako bat holako zerbait izan daiteke: Errazena hau da: hartzen duzu Iruñeko irteera, eta bide nagusitik joan behar duzu Altsasu aldera… Hor ageri diren bi duzu horiek duzu arruntak izan daitezke, nolabait ere esateko, elkarrizketa batean hiztunaren aurrean dagoen pertsonari erreferentzia egiten diotenak, edo inpertsonalak ere izan daitezke, da aditzaren ordainak (hartzen da… joan behar da…). Iruzkin batean norbaitek esan dezake, inori ere zuzendu gabe: bizitza gero eta laburragoa duzu. Edo batzuetan ohartu gabe sartzen zara espero ez duzun saltsetan bezalakoetan ere inpertsonala izan daiteke. Kasu horretan ere inpertsonala da.

¹⁴¹ Honetaz Alberdi 1994, 1996; Bonaparte 1869; Yrizar 1981 (II) eta Allières 1960-1961 ikus daitezke.