Euskararen Gramatika

10.4.2. Modalitatea adierazteko bideak

10.4.2a Modalitatea adierazteko (aspektua adierazteko bezalatsu), hainbat bide baliatzen ditu hizkuntza bakoitzak, lexikoak, morfosintaktikoak zein prosodikoak. Ziurtasunik eza markatzeko, adibidez: Badaki, beharbada/noski/ziurrenik/ustez/diotenez/ezta? (predikazio estraorazionala); Ba bide/omen/ote daki (aditzarekin bateraturiko partikula: ikus § 23.5.3); Jakingo du honezkero (denbora-aspektua); Jakin behar/uste du dagoeneko (aditz modala; ikus § 23.4)¹¹²; Badakike (adizkiko -ke morfema berezia); Jakin dezake (ahalera, -ke morfema barne); Baliteke / litekeena da / ez litzateke harritzeko (hark) jakitea / jakin dezan (fraseologia espezializatua, perpaus konplexuz).

10.4.2b Molde horietariko batzuk ez daude esklusiboki espezializaturik adiera (epistemiko) horretan: Jakingo du / badakike egunen batean (geroaldia); Jakin dezake, saiatzen bada (ahala).

Bestalde, ziurtasunik ezak bere graduak eta taxuak ditu, ez baitira sinonimo honelako bikoteak: Irabazi(ko) dute, beharbada/ustez; Irabazi(ko) bide/omen dute (bide: nonbait; omen: diotenez).

Eta ziurtasunik eza bera ere ziurtasun positiboaren alboan ulertzekoa da. Izan ere, defektuz, aurrekoen moduko prozedura tartean izan ezean, ziurtasuna adierazten dute adierazpen perpaus arruntek, nahiz eta oker egon daitekeen dena delakoa ziurtzat jo duena: Irabazi dute.

Geroaldia ere berdin ziurtzat jotzen da perpausa erabiltzean, nahiz eta etorkizunak gero iragarpena gezurta dezakeen¹¹³: Irabaziko dute.

Ziurtasun positiboa ere modula daiteke, predikazio estraorazionalez: Irabaziko dute, inolako zalantzarik gabe / zalantza handirik gabe / zorte pixka batekin / ondo bidean.

10.4.2c Modalitate deontikoak ere askotariko adierazpideak ditu: Ikas ezazu [ikas beza/dezala, ikas dezagun] (agintera); Ikasi behar/nahi dugu/genuke (aditz modala); Lagunduko dizut ikasten (geroaldia promes edo eskaintza gisa); Ikasiko duzu(, arren)? (galdera geroaldian [eskaera-adberbioa aukeran]); Ez (al) duzu ikasiko (behingoan)? (galdera geroaldian ezezka); Ez ikastea ere! (harridurazko esapidea).

¹¹² Modalitatea adierazteko bideetariko bat baino ez dira, bistan da, aditz (lokuzio) modalak: behar izan, nahi/gura/gogo izan. Halakoek perifrasiak osatzen dituzte partizipio-perpausekin: Isilik hurbildu nahi/behar dut haiengana. Komunztadura-aldaerak: zubereraz arauzkoa (eta beste euskalkietako tradizioan, tarteka, hautazkoa), hüllantü nahi niz (hurbildu nahi naiz); hizkera batzuetan, hautazkoa, hurbildu behar naiz. Euskalki guztietan, zaio motako partizipioekin, aukera bakarra da haren komunztadurari eustea: hurbildu behar/nahi natzaie (ni haiei) vs hurbildu behar/nahi diet (nik haiei zerbait).

¹¹³ Izan ere, asertzioaren “egia” enuntziazioaren subjektuari dagokio, eta ez proposizioari berari, ustel gerta bailiteke betiere baieztapen ziur horren objektua, ezen ez baieztatzea bera: Irabazi(ko) du = [Nik baieztatzen dut]_asertzio: [irabazi(ko) du]_proposizio.