Euskararen Gramatika

10.4.1. Definizioa eta sailkapena

10.4.1a Indar ilokutiboa (hots, esanarekin zer esan nahi den) oso loturik dago modalitate delakoarekin. Hizkuntzalaritzan, modalitate terminoak zera adierazten du: ea nola markaturik dagoen hiztunak zer jarrera duen enuntziatuak modalizazio hori gabe adierazten duenarekiko (esate baterako, adieraziari egozten dion ziurtasun-maila).

Pentsatzekoa denez, oso eremu zabala hartzen du horrek, askotariko xehetasun eta ñabardurak izan baititzake hiztunaren ikuspegiak berak, batetik, eta, bestetik, hura markatzeko erak (modu gramatikal delakoa ez da era horietariko bat baino: modalitate gramatikalizatua).

10.4.1b Guk, hemen, kontu orokor batzuk baino ez ditugu aipatuko. Bada banaketa nagusi bat enuntziatuen artean: errealak (pobre jaio nintzen) eta irrealak (ai aberats jaio banintz!). Latinezko terminoak erabiltzen dira bi modalitateok izendatzeko: realis eta irrealis.

Bestetik, bi modalitate-sail bereizten dira: epistemikoa eta deontikoa. (Esan daiteke modalitate horiek markatuak direla modalitate markatu gabe edo neutro batekiko).

Modalitate epistemikoaz ari gara hiztunak adierazpen baten egiari buruz duen ziurtasun mailaren markatzaileei begiratzen diegunean: Etxean omen dago; Baliteke (hala izatea).

Modalitate deontikoaz ari gara hiztunak mundua (ingurua) bere egiten duen egokitasun- edo asmo-erreferentzia baten arabera, zertara ekarriko lukeen adierazten duten markatzaileei begiratzen diegunean: Ospitalean, isildu beharra dago; Ez duzu hilko.

10.4.1c Modalitatearen gorabehera oso loturik dago zirkunstantzia pragmatikoekin (bestelako joko semantikoez gainera). Hori dela eta, ez da aski izaten forma jakin bat agertzea ziur egoteko hura kasu horretan modalitate jakin baten adierazle den¹¹¹: Harria altxa dezake [= gai da altxatzeko (modalizatu gabea)]; Harria altxa dezake [= baliteke altxatzea (modalitate epistemikoa)].

Inoiz, forma berean adierazirik etor daitezke, anbiguotasun formalez, modalitate deontikoa eta epistemikoa: Etxean egon behar dute [= egotea dagokie, egoteko agindua dute (deontikoa)]; Etxean egon behar dute [= daude, ustez (epistemikoa)].

¹¹¹ Izan ere, bereiztekoak direla modu gramatikala (indikatibo, subjuntibo, ahalera eta abar: kontu formala) eta modalitatea (kontu pragmatikoa). Antzeko bereizkuntza egin dugu arestian perpaus tipo formalaren eta kasuan kasuko haren indar ilokutiboaren artean.