Euskararen Gramatika

6.5.1. Sarrera

6.5.1a Atzizkiek ez bezala, aurrizkiek ez dute oinarriaren kategoria aldatzen: birrarto, desegin, desberdin. Arto izena da eta birrarto ere bai; egin aditza da eta desegin ere bai; berdin adjektiboa da eta kategoria berekoa da desberdin ere. Hizkuntzalariek bigarren ezaugarri bat ere nabarmendu dute, kategoria bateko baino gehiagoko oinarriei lotzen zaizkie aurrizkiak; beheraxeago ikusiko dugu izenek eta aditzek har dezaketela bir- eta aditzek zein adjektiboek des-.

6.5.1b Bestalde, gauza jakina da euskal aurrizkien urritasuna, bai eta urritasun honen aurrean euskal gramatikariek izan duten kezka ere (hor daude adibidez Mitxelenak Arantzazuko biltzarrerako eginiko txostenean esandakoak). Areago, euskal aurrizki deitzen ditugun horietatik batzuk latinetik edo erromantzetik hartuak ditugu. Aurrizkien ordain asko hitz elkarketan aztertuko ditugu (§ 7.2.2.3g, § 7.2.2.4). Izan ere, bi motatako aurrizkiak bereiz ditzakegu, oinarriarekin duten harremanaren arabera: oinarriaren modifikatzaile huts direnak, eta argumentu egitura dutela esan daitekeenak (Gràcia & Azkarate 2000). Prefijo eta prehistoria eratorriak dira, hurrenez hurren, bi balio horien adierazle. Prefijo bada pre- (aurretik) doan hizkia; baina prehistoria ez da aurreko historia, baizik ‘historiaren aurreko garaia’; horregatik esan dezakegu pre- argumentu egituradun preposizioen pareko dela, prehistoria izeneko burua, eta historia osagarria. Euskarak burua eskuinean duenez (§ 1.4), eskuineko osagaien bidez ordezkatzen ditugu erdal argumentudun aurrizkiak (pre-, post-, contra-, etab.). Modifikatzaile direnak, berriz, ezkerreko osagaien bidez. Hurrenez hurren, historiaurre, gerraoste / aurrizki, gainzama. Esan bezala, hitz elkarketan aztertuko ditugu egitura hauek (ikus “Mugakizun bereziko izen elkartuak” § 7.2.2.3g eta “Mugatzaile bereziko izen elkartuak” § 7.2.2.4). Hemen aztertuko ditugun aurrizki guztiak, jakina, dagozkien oinarrien modifikatzaileak dira.