Euskararen Gramatika

6.4.1. -kun, -koitz, -na, -garren

6.4.1a Hala sailkatzen ditu Azkuek (1923-1925) atzizki hauek, zenbatzaile-sortzaile gisa, alegia: -kun, -koitz, -na (-ra), -garren. Ez dira, ordea, guztiak sail berekoak: lehen biek, zenbatzaile ‘adjektiboak’ sortzen dituzte; bigarrenak, zenbatzaile ‘banatzaileak’ eta, azkenak, zenbatzaile ordinalak. Hirurak batzen dituena, zenbatzaile kategoriako oina hartzea litzateke.

EGLU-I liburukiak, determinatzaileen artean zenbatzaileak aztertzean, ‘adjektibo biderkatzaile’ gisa aurkezten ditu -kun edo -koitz atzizkiez sortuak, bi atzizki hauen arteko mugak zein diren zedarritzea erraza ez dela ohartaraziaz. ‘Distributiboak’ dira -na atzizkia erantsiz sortzen direnak, “edozein zenbakirekin” sor daitezkeenak. Eta zenbatzaile ‘ordinalak’, zenbatzaile hutsari -garren erantsiaz osatuak. Trask-ek (2003) ere ‘zenbatzaile banatzaile’, eta ‘zenbatzaile ordinal’ terminoak darabiltza azken biak definitzeko. Hala ere, zenbatzaile banatzaileak determinatzaileak dira hizkuntzalari hauen ustez, dagokien kardinalaren leku bera hartzen dutelako⁴⁹. Zenbatzaile ordinalak, aldiz, adjektibo lirateke Trasken iritziz.

6.4.1b Nolanahi ere, hemen axola zaigun auzia hauxe da: zer dira flexio morfema ala eratorpen morfema? Lehenik, bada desberdintasun nabarmen bat -kun, -koitz eta gainerakoen artean. Bi hauen emankortasuna oso mugatua da: baditugu bakoitz, bikoitz, hirukoitz, baina, zortzikoitz? edo hamaboskun? Bestalde, badirudi determinatzaileen sailean baino hobeto sailkatuak leudekeela adjektiboen artean, ondoren -tasun har baitezakete gainerako izenondoak bezala (bikoiztasun edo hirukoiztasun), bai eta aditz kategoria eratorri ere horietatik (bikoiztu, hirukoiztu…).

-na atzizkiarekin sortzen diren zenbatzaileek ere ondoren -ka aditzondo sortzailea har dezakete, gorago ikusi dugun bezala (§ 6.2.3). Honek, -na eratorpen atzizkien artean sailkatzera eramango gintuzke. Azken batean, zenbatzaile kategoriari erantsiaz, kategoria bereko elementuak sortuko lituzke, “baina aurrekaria pluralez eskatzen du” (EGLU-I: 138). -garren atzizkiari dagokionez, -ko (-go) har dezake ondoren (bigarrengo, hirugarrengo…), baita -ik adberbio-sortzailea ere (bigarrenik). Areago, -tto, -txo txikigarria ere ager daiteke -garrenen ondoren (bigarrentxo).

6.4.1c Hitz batean, bai -na eta bai -garren edozein zenbatzaileri erants dakizkioke (emankortasun osoa dute), eta, alde horretatik, flexioaren pareko dira. Baina ez da nahitaezkoa zenbatzaileak atzizki horiek hartzea (eta ‘nahitaezkotasuna’ da flexio hizkien ezaugarrietako bat) eta, bestalde, hitz eratorrien oinarri izan daitezke.

⁴⁹ Baina zenbatzaile banatzailea duen sintagma ezin da subjektu posizioan ageri.