Euskararen Gramatika

6.3.9. Beste atzizki batzuk (-kila/-kilo, -xkila, -tila, -ko; -ail, -antz, -ats, -kara, -zta)

6.3.9a Badira atzizki gehiago ere literatura tradizioan, baina adibide gutxi aurkitu ditugu gaur egun; eta, oro har, ihartutzat eman ditzakegu. Batetik, -ko, animalia izenei eransten zaiena, astoko, azeriko, mandoko, otsoko, zozoko… eta balio txikigarria duena. Izenei eransten zaie Lafittek jasotzen duen -xkila ere, buruxkila, jaunxkila (gutxiespenezkotzat ere har daitekeena, ‘señorzuelo, señoritingo’ ematen du ordain OEHk), lanxkila, puxkila. Otsail azken arte, lanxkila batzuk baizik ez nituen egiteko, baina laster denentzat izan zen lan (Etxehandi); Orduko nexkatxak etziren Paueko, Tolosako edo Pariseko jaunxkilen ondotik ibiltzen (Zerbitzari). Izen kategoriako oinarria hartzen du balio txikigarria eransten dien -tila atzizkiak ere, kutxatila, lehiatila, neskatila. Adjektiboa oinarri duela, harroskilo (On Camillo bezalako harroskiloen panparroikeriek ez gaituzte inondik ere beldurtzen, Biguri). Izenek eta adjektiboek har dezakete -kilo/-kila izen kategoriako eratorriak sortzeko: aberaskilo, andrakila, astakilo, gizonkilo, potrokilo (sagar mota bat). Adierari dagokionez, askotan gutxiespenezko kutsua hartzen dute eratorri hauek. Ikus ditzagun adibide batzuk: Proserpine andereñoa: ezin duzu egunik aurkitu nabarmenkilo horientzat? (Jon Agirre); Sinesgaitza da baina Abramovich bezalako aberaskilo batek markatu dezake artearen irizpidea (Argia); Ez dago lehengo kemenik, gizonkilo potrogabeak dira gaurko heroi guztiak (Linazasoro).

6.3.9b Badira kolore adjektiboei eransten zaizkien irizpen atzizkiak ere, ondoan dituzten izenek adierazten dutena erabat kolore horretakoa ez dela aditzera emateko; bestelako izenondoak direnean oinarri, ‘samarra’, ‘nahikoa’ gradua adierazten du atzizkiak. Horrelakoak ditugu -ail (berdail, gorrail, xurail), -antz (gaziantz, gorriantz, hotzantz…), -ats (gorrats), -kara (gorrikara, horikara, luzekara, nabarkara, zabalkara, zurikara), -zta (gorrizta, horizta…), -xka txikigarriaren aldaeratzat ere har daitekeena.