Euskararen Gramatika

4.3.3. -eria (-teria)

4.3.3a Bi aldaerak, -eria eta -teria, ageri dira adibideetan, baina badirudi ingurune fonetikoaren arabera azal daitekeela herskaridun forma: bokala + -teria (baina tresneria) / kontsonantea + -eria; oinarriaren azken bokala -e denean, noski, bi bokalen bilkura gertatzen da. Villasantek berariaz sarrerarik eman ez arren, -di atzizkia aztertzean aipatzen du -teria, bere iritziz erromantze jatorrikoa dirudiena. Azkuek berariazko sarrera ematen dio -eri lemapean, -a itsatsirik gabekoa, beraz. Egia da bai ahoz eta bai idatziz, aurki ditzakegula -eri formako adibideak (OEHko corpusa ikusi baino ez dago). Literaturako adibide hauek argi erakusten dute, ordea, -a berezkoa duela: Eta horrela gure gazteria guzia herritik norapait… (J. P. Arbelbide); Gazteria ederra eztogu beti Ondarroan ezautu (Azkue); Bostak aldian sekulako umeterixia izaten da ikastola aurrian (Elexpuru). Euskaltzaindiaren Hiztegian -a itsatsidun formak dira, beraz, hobetsi direnak: biztanleria, entzuleria, gazteria, gizateria, haurreria, irakasleria, langileria, umeteria eta abar.

4.3.3b Oinarriari dagokionez, gizakia adierako izenak aurkituko ditugu askotan, Euskaltzaindiaren Hiztegiko adibide horietan ikusten dugunez. Izen bizigabeak ere izan daitezke, ordea, oinarri: ontziteria, papereria, tresneria, zamauteria… Eta baita izen balioa hartzen duten adjektiboak ere, hala nola txikiteria ‘gauza txikien multzoa’ edo zaharreria eratorrietan; azken honek bi balioak izan ditzake, ‘pertsona zaharren multzoa’ zein ‘gauza zaharren multzoa’.

Adierari dagokionez, oinarriak adierazten duen horren kolektiboa edo multzoa izendatzen du -eria atzizkiaren bidez sorturiko izen eratorriak.

Azkenik, aurreko lerroetako adibideetan ikusi ahal izan dugun bezala, -le atzizkiaz eratorriko izen bizidunek erraz har dezakete ondoren -eria: biztanleria, entzuleria, idazleria, irakasleria eta abar.