Jatorrizko forma

bi planoren arteko ebakidur-zuzen; bi zuzenen arteko angelu; bi zuzenen ebaki-puntu; diedro zuzen; ebakitzaile batez ebakitako zuzen paraleloak; gurutzatzen diren bi zuzenen arteko distantziarik txikien; irudien berdintasun zuzen; laukizuzen; paralelepipedo zuzen; prisma zuzen; proportzionaltasun zuzen; triangelu zuzen; zuzen baten direkzio; zuzen baten norantza; zuzen norabideratu; zuzen paralelo sorta; zuzen sorta; zuzen topakor sorta.

Jatorrizko forma

angelu zuzen; lauki zuzen; lerro zuzen; zuzen elkarzutak; zuzen paralela; zuzen zehar; zuzen zut.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: zuzen egon .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZUZEN DEN (ZEN, etc.) BEZALA. Justamente, con toda justicia. Bainan [...] hura zuzen zen bezala maithatzetik urrun, etzaiola gelditu jazartzetik. Dh 137. Jainkoak kontserbatu zuen gorphutz sakratu hura artha berezi batez, zuzen zen bezala, izan zuenaz geroz ohorea Berbo inkarnatua bere errajetan errezibitzeko. Jaur 367. Bainan bera bere buruaz hartua ez bazen, haren herritar adixkideak eta guziz ahaideak hartuak ziren hartaz, zuzen den bezala. HU Aurp 99. Bainan ez gaudezke, hemen, heien alde gure mintzo xumea zuzen den bezala adiarazi gabe. JE Bur 192. Aberats berekoia, esker gaixtoko pobrea behar bada ondoan ukanen ditu... bainan hek, zuzen den bezala, ahantziak daude. Ib. 67. (Usado irónicamente). Espainiako errege handi batek, bere populu gaizoaren nekez eta izerdiz, zuzen zen bezala, egin-arazi zuela yauregi eder hori. Elzb PAd 58.

adib: izendatzaile 1 adj./iz. Izendatzen duena. Eliza dugu soilki, zuzen den bezala, apezpikuen izendatzaile.

zuzen den bezala 3: Berria 2 (“Ripley talentutsua zoriontsu eta esku zabal ibili da tapiza gorriak zangopilatzen, zuzen den bezala”), UEU (“Laborariek, zuzen den bezala, beren lanetik nahi dute bizi, nahi dituzte beren errekoltak ongi saldu”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuzen den bezala 20: Herria 15 (“Malteko 400.000 bizi-lagunen hizkuntza ofizialki onartua da, zuzen den bezala, bainan Kataluniako 9 miliun jendeen hizkuntza baztertua da”), Janbattitt Dirassar 2 (“Eskola lehen, zuzen den bezala!“), Michel Oronoz (“Bidaia denboran zenbaitek S.S.ak sobera balakatu baitzituzten eta lagunak bortizki erabili, zuzen den bezala orai ordainduak dira”), Piarres Xarriton (“Ihardetsi nion baietz, nahi nuela, zuzen den bezala, lurreko edozein lekutan Jauna zerbitzatu, baina orduan, delako istripuarengatik, ez nuela hori ongi egiten ahal”), Elizen arteko Biblia (“Senideok, beti eskerrak eman behar dizkiogu Jainkoari zuengatik, zuzen den bezala, zuen sinesmena gero eta handiago eta zuen guztion arteko maitasuna gero eta gartsuago egiten ari direlako”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Konbinazio lexikalizatua da, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuzen sarreran.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. zuzenetara.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib. gisa

Esapideei dagokien sistematika

egon (cf. oker egon arautua).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zuzen sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZUZEN ETA BIDEZKO Justo. Nausiak, zuzen eta bidezko dena bihurrozuete sehiei. Dv Col 4, 1 (Ker zuzen eta bidezko dana; Ol zuzen eta bide dana). Bazkide bakotxak guztientzat eta guztiak bakotxarentzat lan-egiñaz, gizasene oro baltsan bizitea, gauzarik zuzen eta bidezkoentzat dauke. Eguzk GizAuz 8. Zuzen eta bidezkoa bakoitzari dagokiona itzultzea zala uste baitzuen. Zait Plat 92. Agintariek agindua agindupekoek egitea zuzen eta bidezkoa lizakeala. Ib. 131.

adib: zuzen 5 adj. Zuzentasunaren araberakoa. Irakats iezadazu zeure lege zuzena. Jainkoaren tribunal guztiz zuzenean. Nire epaia zuzena da, ez baitut nire nahia bilatzen. Eskabide zuzena izanik. Eta darabiltzagun asmo guztiak ere ez direla, gerok darabiltzagulako, artezak eta zuzenak. Ez litzateke zuzen orduan esan nizkizunak orain aldatzen hastea. Hori ez da jokabide zuzena. Zuzen dena emango dizuet. Zuzen eta bidezkoa da.

zuzen eta bidezko 3: Berria (“Kazetarien aurrean eginiko agerraldian, idazkariak adierazi zuen sinetsirik dagoela auzitegiak gai direla akusatu horiek era zuzen eta bidezkoan epaitzeko”), Consumer (“Edozein modutan ere, zuzen eta bidezko ikusten dut diskoen prezioa merkatzea ekarriko lukeen edozer gauza”), Laneki (“Beraz, neurri horiek eraginkorrak izan daitezen, bidaia antolatzaileek, agentziek eta helmugako hotelek modu zuzen eta bidezkoan gauzatu behar dituzte”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuzen eta bidezko 16: Berria (“zilegi da, zuzen eta bidezkoa, Man Ray argazkilari, artista eta zinemagilearen Emak Bakia (1926) lehen euskal filma dela esatea”), Jon Muñoz 11 (“Zuzen eta bidezko iruditu zitzaidan Tourvel andreari plazer hura ematea”), Matias Mugica (“Justutik ez zitzaidan iruditu egitera nindoan zerrikeria hura egintza zuzen eta bidezkoa zela”), Amaia Lizarralde (“Helburu horretara iristeko behar-beharrezkoa izango da herritarrek eta komunitateek, enpresek eta erakundeek, maila guztietan, dagozkien erantzukizun eta ardurak onartzea, eta guzti-guztiek partaidetza zuzen eta bidezkoa izatea eginkizun komunean.”), Oskar Arana (“Bizitza osoan saihestu izan dituen esaldiak zuzen eta bidezko iruditzen zaizkio bat-batean: Emaiok astindu on bat, horrela ikasiko dik!”), Elizen arteko Biblia (“Nagusiok, eman zeuen esklaboei zuzen eta bidezko dena, jakinik zuek ere baduzuela zeruan nagusia”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuzen eta bidezko2 sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZUZEN IZAN (trans.). a) Tener derecho. Zuzen dutenzát bizitzeko arborean, eta borthetarik sar ditezenzát Zibitatera. Lç Apoc 22, 14 (Dv, TB zuzen izan dezaten(tzat), Ip züzen ükhen dezen; He izan dezatenzat burupe, Ur (G) eskua izan dezaten, Ur (V) izan ditezen partill). Eman derautazu garaziazko estatua, eta zure erresuman zuzen izaitea. Mat 270. Zuzen dutela lur haren gaiñean. Ax 79 (V 53). Harriek ere zuzen dute eta arrazoin bekhatorearen kontra iakiteko. Ib. 568 (V 364). Kreatura guziek zuzen dute ene kontra altxatzeko. Ch III 41, 2. Zerua da zure herria, zure primuza, zuzen duzu Aita Zerukaoren erresuman. Brtc 85. Manatzen daukü dexema trimizinen fidelki pagatzia aphezpikier, ertorer, komentier, eta berze züzen dütener. CatLan 106. Guk merezi edo galdetzeko zuzen ginduken baino gehiago liteke. Dh 179. Orok badie züzen arrantzüko eta ihizketako. Mde Pr 51. b) Tener razón, estar en lo cierto. "Vous avez raison, zuzen duzu" Ht VocGr 413. "Zuzen duk (BN-lab)" Gte Erd 21. v. ZUZEN EGON.

adib: zuzen 5 adj. Zuzentasunaren araberakoa. Irakats iezadazu zeure lege zuzena. Jainkoaren tribunal guztiz zuzenean. Nire epaia zuzena da, ez baitut nire nahia bilatzen. Eskabide zuzena izanik. Eta darabiltzagun asmo guztiak ere ez direla, gerok darabiltzagulako, artezak eta zuzenak. Ez litzateke zuzen orduan esan nizkizunak orain aldatzen hastea. Hori ez da jokabide zuzena. Zuzen dena emango dizuet. Zuzen eta bidezkoa da. // 11 iz. Eskubidea. Ama guztiek bere umeen gainean duten zuzen bera. Nik baino zuzen gehiago du zurekin ezkontzeko. Denak lur beraren umeak direnez gero, zuzen berak dituzte. Bazuen zerbait zuzen, apaizetxean zenbait sar-jalgi egiteko. Euskara ken, zer zuzenez? Jainkoaren beraren gozamenera zuzen izatea. || Paretetan josirik dauden harriek ere zuzen dute eta arrazoi, bekatariaren kontra jaikitzeko.

zuzen izan 11: Argia 4 (“Orain, urteek emandako talaiatik begiratuta, aitortu behar zuek zuzen zinetela eta ni oker”), Berria 6 (“Batzuen esanean ez omen da onargarria ETA salatzen ez duen alderdirik, aldiz, frankismoaren oinordeko zuzen diren horiekin edota GAL sortu zutenekin eta egun ere estatu bortizkeria inolako lotsarik gabe erabili eta goraipatzen dutenekin manifestatzea edo horiek bultzatutako ezker abertzalearen kontrako mendeku eta zigor operazioak babestea, hori omen da onargarria”), EiTB (“Benga, errepikatu nirekin: Zuzen da onena. Zuzen da onena”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuzen izan Herria 8 (“Ahoan bilorik gabe agertu du han, zuzen zen bezala, Euskal Herriaren kasu deitoragarria: iparralde huntako euskarak ez duela ezapupen hura ardietsia, Frantziak ez sinatuz eurokarta, eta hegoaldean ere, Nafarroan bederen bere trabak dauzkala”), Berria (“Inbasioaren aurretik dimisioa eman zuen Robin Cook ministro ohiak zera esan zuen atzo: «Ez dut ulertzen zer dela-eta Tony Blairrek jarraitzen du esaten zuzen zela, jende guztia onartzen hasi denean oker zela»”), Elizen arteko Biblia (“Aldi hartan, judu asko, legearekiko leial eta zuzen izan nahirik, basamortura jaitsi zen, bertan bizitzeko asmoz”), Piarres Xarriton (“Hortaz, Harrokeria da, gizaki batek bere burua zuzen den baino gehiago uste izatetik sortzen den Poztasuna”), Jon Muñoz (“Zu zaitu jabe, zuzen da ezagut dezazun”), Itxaro Borda (“Herritar heziketa egiten denean, sekten mehatxua aipatzen da zuzen den maneran, baina hitzik ez da ateratzen hain hurbil daukagun herriaren askatasunaren aldeko politika larruz gorde ETA sekta militarraz”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuzen sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZUZEN ONEZ (Dv, que cita a Lç). Con todo derecho, con toda justicia. Hain iustoki eta hain zuzen onez guziei bardin aphartenitzen zaikun Testamentu konplitu haur. Lç Adv ** 5v. Zuzen onez Seme bakhoitz deitzen da, ezen ezta hura bera baizen naturalki denik. Lç Ins C 3r. Zuzen onez zor zaizkitzun [...] neurrigabeki laudatzeko desirak. SP Imit IV 17, 4 (Mst züzen handireki, Ol bidez). Guk, ala ere, zuzen onez ikusten diagu zigorrada au, gure gaizkiegiñen ordaña artu gaitzik eztiagu egiten. Ir YKBiz 505.

Ez dugu aurkitu zuzen onez formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuzen onez 4: Josu Zabaleta 2 (“Zuzen onez, ordea, gizartean gailu jakin baten bidez zabaltzen den irudi oro ere ikuspegi horrixe dagokio, zeren presentzia baten eta absentzia baten erregistro bikoitz horrekin ("errealitate bikoitzarekin") jokatzen baitu irudikapenezko irudia”), Rataplan (“Donostia hiri gazteegia da; izan ere, esan daiteke, zuzen onez esan ere, 1813. urtean jaio zela, hain zuzen ere herritarrek, Zubietan, hiria oraindik ere sutan zegoela, berreraikitzeko erabakia hartu zutenean”), Juan Garzia (“Ah, Stede Bonnet maiorra, zuzen onez nauzu beldur gaztaroan zure arimaren bazka izan diren erlijio-oinarriak”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuzen sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZUZEN-ZUZENA Directamente. "Zato zuzen zuzena, venez tout droit" Dv. Izar-bidea dakiten ezkero, aien ontziak zerura eramanen omen gaitu zuzen zuzena. Or Mi 148. Atetik yauzi-ala, bakoitza bere etxeko ilarrietara zoanan, zuzen zuzena. Or QA 110. Gazte, ez dago emendik urrun / zuk deseatzen dozuna; / kilometro bat bakarrik dago / emendik zuzen-zuzena. BEnb NereA 220. Orai amaren altzotik eta ama-eskolako anderearen altzorat doa, kasik zuzen zuzena, haurra. Larre ArtzainE 22. Directamente, sin irse por las ramas. "Abscise, [...] zuzentzuzéna" Urt I 42. Orra or guzia esanik; orra or zuzen zuzena iturburua erakutsi. Or QA 147. Erradaazu zuzen-zuzena / nortsu dagon ifernuan. Xa in Mattin 70.

Ez dugu aurkitu adb. kategoriako zuzen-zuzena formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuzen-zuzena [adb.] 8: Herria 5 (“Hamar urte egiten duelarik zuzen zuzena aurten Iparraldeko adarra sortu dela, ordezkarien artean erreberrikuntza gertatu da: Jean Fagoaga medikuak lekukoa pasatu dio Jean Claude Larronde historialariari, hemengo adarraren president karguan”, “ere berriketaria galdu du HERRIA kasetak Aiherran: zuzen zuzena joanik hau, erraiteko maneran, betiereko pausurat”), Piarres Xarriton (“Nola ez ikus azken hitz horiek eramaten gaituztela, zuzen-zuzena, Santamaria hainbeste kezkatzen zuen fedezko eta zuzenbidezko politikaren "eraginkortasun tenporalera”), Aurelia Arkotxa (“Hortik ekialdera zuzen-zuzena joanez partitu ziren lekura hel zintezke”), Jean Baptiste Etxarren (“Baina zer erraiten digu "kontrabando" hitz horrek? Hiztegiek diote italianotik heldu dela zuzen zuzena, baina español mintzairak nehork baino hobeki erakusten du zer den: "contra el bando”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adberbio erabilia da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa Ipar. markarekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuzen sarreran.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Kategoria

adb.

Euskaltzaindiaren Arauak

zuzenarazi, zuzenaraz, zuzenarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zuzenarazi, zuzenaraz, zuzenarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n(du)+a-.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bide.

LB: 639; ETC: 3.071

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: zuzenbide-estatua: estado de derecho / Labayru: 0 / NolaErran: un État de droit zuzenbide estatua – züzenbide Estatüa (ZU). // Euskalterm: zuzenbide-estatu (es estado de derecho) Zuz.

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: estado de derecho.

[liberal2] liberal-demokrata adj./iz. Gizabanakoaren eskubideetan oinarritzen den eta zuzenbide estatuari lotua den demokraziarena, gobernu era horri dagokiona; gobernu era horren aldekoa. Liberal-demokratek salatu dute laboristek erabat aldatu dutela jarrera martxotik hona. Alderdi liberal-demokratak bere kanpainarekin jarraitu zuen atzo. // estatu 1 iz. Unitate politiko beregaina eta burujabea den nazioa, nazio zatia edo nazio multzoa; unitate horretan aginpidea gauzatzen duten erakundeen multzoa. Europako estatuak. Eireko Estatu Askea. Estatu arteko harremanak. Estatua eta nazioa. Elizaren eta estatuaren bereizketa. Estatuaren aurrekontuak. Estatu arazoak. Estatuarenak diren eskoletan. Estatu mailako batzarra. Estatu Batuak. Zuzenbide estatuetako legeak aplikatzea epaileei dagokie.

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzea proposatu da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZUZENBIDEAN a) En regla, siguiendo unas reglas. Etzebala [euskarak] gramatikarik eta itztegirik, eta izan ere ezin zezakeala, zergaitik etzeban gairik bear bezala neurtu ta zuzen-bidean ifinteko. Izt C 9. b) (Dv). En justicia, justamente; legítimamente. "Zuzenbidean [...] lur hori enea behar zitaken, en droite justice cette terre aurait dû m'appartenir" Dv. Zuzenbidean jasaiten dugu hau, zeren bekhatu egin baitugu gure anaiaren baithan. Dv Gen 42, 21 (Ur bidez). Or baitut nik zuzenbidean irabazitako dirua. Izeta DirG 78. c) (Precedido de nire, zure, etc.). En mi (tu, etc.) derecho. Bere zuzenbidean eta eskubidean dago herria... inungo toberak egiten badizkio. Arti Tobera 270.

Ez dugu OEHko adierako zuzenbidean formarik aurkitu.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuzenbidean 4: Asisko Frantzizko (“Eta horrela berriro jantzita, Portziunkulara itzuli ziren Jainkoa goratuz eta aintzatuz, bere grazia eman baitzien norberaren mespretxuaz beren burua menperatzeko eta Kristoren ardiak etsenplu onaz zuzenbidean jartzeko, eta mundua zenbateraino gutxietsi behar den erakusteko”), Elizen arteko Biblia (“ikas onbidea, saiatu zuzenbidean: lagundu zapalduari, egin justizia umezurtzari, defendatu alarguna!"”), Iñaki Iñurrieta (“Kristautasuna zentzuz beteta dago: abstinentzia jainkozko zuzenbideari dagokio, baina abstinentzia jakin bat ordena publikoaren zuzenbidean kokatzen da, eta aldatu egin daiteke”), Fernando Rey (“Zaldi hau zuzenbidean zurea da”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuzenbide sarreran. F. Reyren adibidea egokia izan liteke: Zaldi hau zuzenbidean zurea da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZUZENBIDEZ (Dv, H; zuzenpidez B ap. A). a) Por derecho; en justicia. "Zuzenpidez etxea orrendako zen, con arreglo a derecho la casa era de ése" A. Gerta diteke gizagaxoak erreal biak arnasa artzea baño bearrago izatea; aitak zuzenbidez aietxek zor izatea. Ldi IL 59. Sendi-aloger ori, zor bada, zuzenbidez zor da. Eguzk GizAuz 178. Beraz zuzenbidez, zigorrik ez dut irabazi. Zait Sof 167. Zer uts alere, zuzenbidez arki dezakek olde-gabeko egitean? Ib. 134. Bertan [egoitzan] zuzenbidez eta nagusitasunez bailegozkean Beltranen emazte ta alabak. Etxde AlosT 57. Erdiaroko zenbait oitura aipatzen duan kopla zuzen-bidez, besterik ez dakigun arte, artu dezakegu, artu, Erdiarokotzat. Lek SClar 111. Zuzenbidez dabillena norbera dala esatia. Otx 19. Aloger au agintariak legearen bidez mugatu ta izentauko balebe, orduan legezko zuzenbidez be zor izango litzate. Eguzk GizAuz 180. b) Normalmente, según lo que cabe esperar. "Zuzenbidez ni lehenago [hilko naiz, zaharrago bait naiz] (AN-gip, B)" Gte Erd 233.

adib: zuzenbide 2 iz. Bakoitzari dagokiona emanez, zuzentasunez jokatuz aritzeko era; zuzentasunezko trataera. Ik. justizia. Oiartzungo herriak, zuzenbiderik gelditzen bada, jasoko dion oroitarrian. Bazekien, ordea, bere buruaren aurrean zuritu behar zuela, zuzenbideari dagokiona ematekotan, arrotzen aurrean aldarrikatu zuen euskararen berri ona. Zuzenbidez zor dena. Zuzenbidezkoa den guztia bete behar dugu. Nori berea da zuzenbidea (esr. zah.).

zuzenbidez 41: Berria 5 (“Bestalde, 2009rako Aurrekontuei buruzko Legeak, aurrez pentsatuta eta azpikeriaz, lege lerruna eman dio bere garaian Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak zuzenbidez baliogabetzat jo zuenari: euskararen ezagutza eskatzen duten lanpostu administratibo eskasetarako hizkuntza erreserba baten eratzeari, hain zuzen”), Deustuko Unibertsitatea 14 (“Erantzulea adingabearen edo ezgaiaren aurrekoa, tutorea, kuradorea, zaintzailea, irakaslea edo egitez nahiz zuzenbidez horretaz arduratzen den pertsona izatea”), Europa Batasuna 2 (“Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Gutunak, zuzenbidez behartzeko indarra baitu”), Euskal Herriko Agintaritza (“Arau hausleak frogatzea, zehapen espedienteari buruzko erabakia hartu baino lehen eta zuzenbidez baliozko diren bideak erabiliz, jardunbideari ekitea ekarri zuen portaeraren ondorioak leundu edo erabat zuzendu dituela”), Elkar (“Epe horretan erabakitzen zen zuzenbidez zein potentziak eska zezakeen presoa bere gain hartzea”), Consumer (“Izatez edo zuzenbidez banandua ez dagoen ezkontidea”), Espainiako Gobernua 11 (“Jasota geratuko da, ezen eskainitako zenbatekoa ordaintzeak ez duela esan nahi kaltedunak uko egiten diola gerora akzioak egikaritzeari, baldin eta ordaindutako kopurua zuzenbidez egokitzen zaiona baino txikiagoa bada”), Gomylex (“Geroko testamentu perfektuak aurrekoa ezeztatzen du zuzenbidez, salbu eta testamentugileak geroko testamentuan adierazten duenean aurreko testamentua osorik edo zati batez iraunarazteko borondatea”), Jakin (“Batuaren eta euskalkiaren artean ez luke lehia egon beharrik, zuzenbidez”), Karmel 2 (“Zuzenbidez ibilteko, iru maitasun oneik zaindu egizuz: zeu, zeure sendia, eta zeure aberria“), Laneki (“Izatez edo zuzenbidez bananduta daudenak ez dira sartzen; betiere, ezkontide bakarra hartzen da kontuan”), UEU (“Ondasun komunalak herri erakunde bidez kudeatu izan dira tradizionalki, gaur egun zuzenbidez udalaren esku jarrita baldin badaude ere”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuzenbidez 56: Berria (“El Motassadek ez dela zuzenbidez epaitu esan du Kasazio auzitegiak ”), Elizen arteko Biblia (“Eta zu nire aurrean zuen aita David bezala ibiltzen bazara, bihotz osoz eta zuzenbidez, nik agindu dizudan guztiaren arabera, nire lege eta erabakiak betez”), Asisko Frantzizko (“Anaia, gure biziera eta elkartekoa izan nahi baduzu, beharrezkoa duzu zuzenbidez lortuak dituzun ondasun guztiak uztea eta, Ebanjelio santuak aholkatzen duen bezala, behartsuei ematea”), Iñaki Iñurrieta (“auzia borroka bidez edo zuzenbidez garbitzea”), Agustin Otsoa (“Faramir Jauna da, ordea, zuzenbidez, Hiriko Seneskala”), Juan Garzia (“Nik, Fulgor Sedanok, 54 urteko gizona, ezkongabea, lanbidez administratzailea, auziak abiarazi eta jarraitzeko gai, ahalez eta neure zuzenbidez, honako eskabide-azalpen hauek egiten ditut.”), Koldo Biguri (“Gizon prestuak, bai - erantzun zuen Pepponek -, baina langileei zuzenbidez dagokiena ukatzen dieten zanpatzaileak ez!”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Instrumentalean lexikalizatutako adberbioa da (legez bezala), eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuzenbide sarreran.

LBeh (2012-05-30): zuzenbidezko 68 (horietatik 59 ‘zuzenbidezko estatu’ dira): Berria 13, EiTB 49, Argia 6.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: zuzenbidezko 36: Berria 19 (12 ‘zuzenbidezko estatu’), Piarres Xarriton 3, Iñaki Iñurrieta 2, Filosofiako gida 2, Juan Martin Elexpuru 2, Joseba Zulaika, Josu Zabaleta 2, Elizen arteko Biblia, Joan Mari Lekuona, Ibon Uribarri, Joxe Azurmendi, Andres Urrutia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZUZENBIDEZKO a) Justo. Ezin debekatu zen erortzetik halako galde zuzen bidezko batetarat. Lg II 96. Gipuzkoak bere lege zarretako liburu gogoangarrian [...] jakintsuro ezarria daukan erabaki zuzen bidezkoa. Izt C 138. Beren asmo zuzen bidezkoak ikusi dira ondo beteak. Ib. 180. Zuzenbidezkoa dan guztia guzia bete bear dugu. Ir YKBiz 43. Indartsuagoari dagokiona egitea bakarrik elizake zuzenbidezkoa. Zait Plat 131 (v. tbn. 129, 130, 132). Zuzenbidezko izaten ziran / Basurko zanen esanak. Uzt LEG II 225. (Lecl, Dv A; H; zuzenpidezko B ap. A). Legítimo, conforme a derecho. "Zuzenbidezko ondorengo, héritage légitime" Dv. "Zuzenpidezko sal-erosiak eztaude debekatuak, los tráficos legítimos no están prohibidos" A. Eta nori atsegin egiteko, nori nere bihotza emateko, ebatsi natzaio nere Jainkoari, nere nausi zuzen-bidezkoari? Dh 189. Agramondarrak zuzenbidezko beren bakaldun zan Albriten izenian Nabarrako jabetasun eta askatasunaren aldez gudatu ziran. Zeleta ArgEgut 1934, 44. b) (Ref. a la justicia). Bere landarako oarmena [...], zuzenbidezko giza-gogartearekikoa ta [...] jalki oi ditun gaiak oro. Gazt MusIx 62.

adib: zuzenbide 2 iz. Bakoitzari dagokiona emanez, zuzentasunez jokatuz aritzeko era; zuzentasunezko trataera. Ik. justizia. Oiartzungo herriak, zuzenbiderik gelditzen bada, jasoko dion oroitarrian. Bazekien, ordea, bere buruaren aurrean zuritu behar zuela, zuzenbideari dagokiona ematekotan, arrotzen aurrean aldarrikatu zuen euskararen berri ona. Zuzenbidez zor dena. Zuzenbidezkoa den guztia bete behar dugu. Nori berea da zuzenbidea (esr. zah.).

zuzenbidezko 170: Arabako Batzar Nagusiak (“Gehiengo osoa lortzen dela ulertuko da bozkatzen den Biltzar Nagusietako zuzenbidezko organoaren kide erdiek baino gehiagok iritzi bera ematen badute”), Argia 6 (“Batetik, zuzenbidezko estatuaren neurriak aplikatuko dira: delituan ari direnak auzitegira eramanak izango dira”), Berria 28 (“Irits gaitezen bada Barack Obama presidenteak, baita Netanyahu lehen ministroak zein edozein eskualdeko agintarik ere gurako duten irtenbidera: zuzenbidezko bake orokor batera”), Deia (“Susmoetan oinarritzen da, edozein polizia funtzionariori guztizko egiatasuna onartzen zaio eta akusatua da bere errugabetasuna frogatu behar duena eta ez alderantziz zuzenbidezko estatu demokratikoetan gertatzen den bezala”), Deustuko Unibertsitatea 9 (“Arau-hausterik ez badago ere, egitezko nahiz zuzenbidezko administratzaileak zorren erantzule subsidiario dira, baldin eta sozietateak bere jarduera azkendu eta oraindik tributu zorren bat badu ordaintzeke”), Euskal Herriko Agintaritza 2 (“Deiaren egilea edo eragilea adingabekoa edo ezgaia denean, gurasoak, tutoreak edo egitatezko edo zuzenbidezko zaintza dutenak izango dira egindako kalte-galeren eta, hala dagokionean, asaldatutako egoera bere onera ekartzearen erantzule solidarioak, adingabeek edo ezgaiek arau-hauste administratiboak egitea prebenitzeko dagokien betebeharra ez betetzeagatik”), EiTB 56 (“Zuzenbidezko Estatua”), Elkar 8, Consumer 7, Espainiako Gobernua 38, Gomylex 3, Jakin 2 , Karmel, Laneki 7, UEU.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuzenbidezko 36: Berria (“Bai; izan ere, ezin daiteke inondik inora esan bere kasuan eta beste batzuen kasuan zuzenbidezko epaiketarik izan denik”), Piarres Xarriton (“Nola ez ikus azken hitz horiek eramaten gaituztela, zuzen-zuzena, Santamaria hainbeste kezkatzen zuen fedezko eta zuzenbidezko politikaren "eraginkortasun tenporalera"”), Iñaki Iñurrieta (“Zuzenbidezko akatsagatiko apelazioaz”), Filosofiako gida (“Athenaik Melos hartu nahi du mendean bere inperioa sendotze aldera eta, melostarrek zuzenbidezko argudioak eskatzen dizkietenean - itxaropen handirik gabe, egia esan, demokraziaren izena zeraman antolaketa politiko hark besteetan ere erakutsia baitzuen nola neurtzen zuen zuzentasunaren kontzeptua -, athenaitarrek oinarri orokorren erlatibotasuna gogorarazten diete melostarrei:”), Juan Martin Elexpuru (“Liburu honetan agertzen den zuzenbide penalak zein bereizgarri duen galdetzen badugu, zuzenbidezko estatu liberalaren zuzenbide penalak zein bereizgarri duen galdetzen ari gara.”), Joseba Zulaika (“Antagonismo iturri boteretsuren baten bizkar ez bazara ari (Justizia, Aberria, Konstituzioa, Zuzenbidezko Estatua), badirudi zure idatziak ez duela ezer balio”), Josu Zabaleta (“"Atentatu ikaragarri bat egin zen atzo Pierre B... gaztearen kontra; zuzenbidezko ikaslea bera, Normandiako familiarik onenetako batekoa”)…

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: jurídico.

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-zko librea.

Eratorri-konposatu egokia da, beste gabe onartzekoa

Eratorri-konposatu egokia da, beste gabe onartzekoa adibide gisa, zuzenbide sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Instrumentalean lexikalizatutako adberbioaren adnominala da (legezko bezala), eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

zuzenbidezko izaera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuzenbide sarreran.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. BarnErrot: Zuzendariondokoa: Director Adjunto.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ondoko.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-orde.

Euskaltzaindiaren Arauak

zuzendu, zuzen(du), zuzentzen. Heg. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zuzendu, zuzen(du), zuzentzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-dun.

Kategoria

izond. eta iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

eskubideduna.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: zuzeneko.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

zuzeneko.

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zuzenean sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zuzenera(tu), zuzeneratzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

zuzendu; onbideratu.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-erdi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu zuzenetara ipini / egon esapiderik. Ik. OEH argitaratuan zuzenetara azpisarrera: Ibiñ Virgil ("Zuzenetara tartetu itzatzu arbolak elkar-ebakitzen duten bidexkakin"); eta zuzen egon, ibili : Kk Ab ("Zuzen eguan aitori bai..."), Altuna (adib.: "Zuzen egozan elaiok", "Zuzen egon zara, Urtzi'k aingerubari esan eutson"), Ir YKBiz ("Zuek Maisu ta Yaun deitzen nauzue; ta zuzen zaudete, alaxe naiz ta"), Eguzk GizAuz ("gizartekeriak langilleai gauza onik ezelan be ezin legioe ekarri, eta orretan zuzen be zuzen dagoz", "baña zuzen dagoanik eztogu uste"), Etxde JJ ("Etxahuniako erregiña zuzen zebillen beraz, Xalbati buruz egiña zeukan irizpidean"), BEnb NereA ("Gai ontan zuzen ez al dabil ba, / Arantzazuko aitona?"), Erkiag BatB ("Zuzen ez ete egoan Matxin Zaputz, erritxuan bizimodu baketsuagoa ta nasaiagoa izan eukeala esan eutsanean?"), SP Imit ("sinple eta xuxen dagoela"), Or SCruz ("Nor zegoan zuzen?"), Alz Ram ("Zuzen zaude"), JEtchep ("Kurritzean ageri zuen xuxen egoiteko indar poxi bat egiten zuela"), MEIG 11 (adib.: "Zuzen nengoen ala ez, bestek esan beza", "Zeharo zuzen dagoenik ere ez, ordea", "nere zuzenketak izango dira behin edo behin zuzen ez daudenak"), Gazt MusIx ("adieraz beza naiz zuzen naiz oker legokena"); zuzen ipini (eta ipiñi) 5: AB AmaE ("Alderdi nastuetan sartuten ez dana / Gauzak zuzen ipinten bakarrik ezpada"), Arr May ("bere bizitza añ garbi eta zuzen ipiñi zuen"), Altuna ("Bijaramonian langilliak etorri ziran, itxuslastuta egozan gauzak ondo ta zuzen ipinten"), Ag AL ("eriotzea etorkonerako arimako gauzak zuzen ipiñi nairik"), MEIG ("geroko lana erreztu nahian, abedeari jarraituz zuzen ipini ondoren").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu zuzenetara ipini / egon esapiderik; cf. zuzen egon 17: K. Eleizegi ("Zuzen al nago, ala ez, orrenbeste goratzen detanean?"), Kk 2 ("len idazteban Gobiernua arazo orretan zuzen eguala, ta gero, gabetik goixera, ugazabak, jabiak alan gura ebalako, ezetz esateban, ezeguala zuzen Gobiernua"), GMant ("Zuzen ago ene seme"), Eguzk ItzBik ("neure gogora etorri yatan ori zuzen ala oker dagoan"), Arti Seme ("Zuzen zaudete"), A. Albisu ("Baño ez ago zuzen...!"), X. Gereño ("Zuzen daude haragia ahula dela esaten dutenak"), EkonHastapenak ("Enpresariak zuzen edo oker egon daitezke"), X. Mendiguren E. ("agurea zuzen zegoen"), B. Latiegi ("zer ez dagoan zuzen, zer dan eta zer ez dan pekatu"), J.M. Beltran ("oraindik zuzen dago"), K. Busturia ("zuzen egongo da garrantzitsuena diruaren interes-tasa dela dioen proposizioa"), I. Gillenea ("Zuzen hago -esan zion"), J. Urkixo ("Jimek lotura guztiak zuzen zeudela egiaztatu zuenean, alboko atea zabalduko zuen gailuari sakatu zion"), J. Etxarri ("Zuzen zaude, Elvis, ez zitzaidan bururatu"), F.J. Mangado ("Hala eta guztiz ere, azkenik egia zelako, bidezkoa da Andresa, Ramonicaren ama, zuzen zegoela onartzea"); zuzen ipiñi 2, Agur 1973 ("Fitxa auek, ordea, naastuta daude oraindik, abedez zuzen ipiñi gabe, alegia [...] Fitxa oiek guztiak abedez bakoitzari dagokion eran zuzen ipiñi ondoren, orduan asiko dut idaz-lana"); zuzen jarri 8: Muj ("burua alde batera erortzen zaiola ikustean, zuzen jarri bezaio"), Inzag ("Euskaltzaingorako orren izena aipatu bat, beriala orratzak zuzen jarri ziran, agiyan batera ta bestera urduri-xamar zebiltzan orratzak"), EgutKarm 1953 ("Bertan autortu, bere arimako gauzak zuzen jarri"), I. Iñurrieta 2 ("zuzendu: zuzen jarri", "Jarri zuzen ikusmenaren organoak"), A. Ugidos ("Ihi haiek, aidean erabat malguak eta ia bigunak baziren ere, lainoan zuzen jartzen ziren"), X. Olarra ("Zuzen jarri nintzen eta begirada gogor bat bota nion"), P. Zubizarreta ("Jakapean, sorbaldak zuzen jarri zituen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zuzen egon : HiztEn (AS), LurE (adib. gisa), Euskalterm 1; zuzen ibili : Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zuzen egon : ElhHizt (zuzen egon/ibili AS: tener razón, estar en lo cierto), HiruMila (AS: estar en lo cierto, tener razón), EskolaHE (adib. gisa: gauza batean zuzen dago), DRA (adib. gisa: tener razón), PMuj DVC (adib. gisa); zuzen ipini : EuskHizt (adib. gisa: Txartelok abedeari jarraituz zuzen ipini ondoren, paper handietara aldatu nituen. Heriotza zetorkionerako arimako gauzak zuzen ipini nahirik), EskolaHE (adib. gisa: Heriotza zetorkionerako arimako gauzak zuzen ipini nahirik); zuzen jarri : PMuj DVC (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: zuzenetara (ipini, egon) = (poner, estar) al derecho.

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

bakarrak erabili du lantaldearen testuetan (Ibiñ), eta honelako besteak bezala, erabili gabetzat eman liteke (gainera, zuzen / zuzenka aski izan daitezke oraingoz).

Esapideei dagokien sistematika

-tara osaerako nola adizlagunak batera ikustekoak izan litezke, multzo aski mugatua osatzen dutelakoan; cf. luze-, oker-, zabal-, zehar-, zuzen-; gurutze-, iruntzi-, itzuli-; asko-, bertze- / beste-, den-, erdi-, oro-, oso-; bi-; edozein-, edozer-, ezer-; hon-, hor-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZUZENETIK a) (Acompañado de makurretik u okerretik). De un modo (u otro). Nolazpeit, zuzenetik edo makhurretik, baitezpada, bere laguna galduko du, hilen edo hilaraziko du. Arb Igand 105. Batzuk lanian ari ziraren / bi urtiaz aurretikan, / baliyatzeko zuzenetikan / ez bazan okerretikan. Auspoa 86-87, 144. b) Ciertamente, verazmente. --Bon, ago beraz mutu... Atzemanen ditiat mintzatuko direnak. --Agian zuzenetik mintzatuko zauzkik. Larz Senper 26.

zuzenetik 8: Argia (“Espainiako Estatuko IBEX35 osatzen duten enpresek ere lege errealitate hori zuzenetik ezagutzen eta baliatzen dute”), Berria 2 (“Edo beharbada hobe litzateke esatea gure arimak ez direla derrigor xahu eta aratzak, ezta beti beltz eta zitalak ere, baizik eta arre ta ñabarrak, zuzenetik bezainbeste dutenak makurretik, ederretik adina zatarretik”), Elkar 5 (“Egingo nuke, besterik nahi izan arren, zuzenetik gehiago duela iritzi honek okerretik baino”, “Baina, esan ohi denez, zuzenetik ez bada okerretik gauzak azkenean bere bidera etortzen dira, eta -kasu hartan sekula baino gehiago- ardoak lagundu zidan atakatik ateratzen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuzenetik 4: Bernardo Atxaga (“Mary Annek zuzenetik jo du, egoeraren berri eman dio segituan: "David ez da oso ondo ibili azkenaldi honetan”), Andres Urrutia (“Ezin aproposagoa, eginkizun horretan, harako liberté, egalité, fraternité goiburua, iraultzaileen ahoetan eta legegileen gogoan, lehen aipatu kultura berri horri zuzenetik ekiteko”), Aingeru Epaltza (“Nik ere zuzenetik ekin nion”), Xipri Arbelbide (“Barne guzia eritua du, osoki goibeldua, mendekiozko su beltzean jarria; nolazpeit, zuzenetik edo makurretik, baitezpada, bere laguna galduko du, hilen edo hil araziko du”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ablatiboan lexikalizatutako modu-adberbioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuzen sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

zuzenetsi, zuzenets, zuzenesten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zuzenetsi, zuzenets, zuzenesten.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-etsi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZUZENEZ (L, BN, S; Dv). Ref.: A; Lrq (züzen). a) Justamente, con toda justicia; legítimamente, por derecho. "Zuzenez hori enea zen" Dv. "Por derecho, en justicia" A. Erregeren lehenbiziko semeak, zuzenez eta ethorkiz Erresuma guztiko iaun eta Errege heldu denak. Ax 576 (V 370). Etzare zuzenez baizen / estimatzen lehena, / Tubalen hitzak ahoan / tuzten eskaldunena. Arg in EZ Noel 23. Zuzenez akusa zaitezinean zenbait egin duzun hutsez, humil zaite hagitz. SP Phil 192. Zuzenez ontasun baten jabe denak. He Phil 268 (Echve Dev 306 arrazoi justuarekin). Ohorea, osasuna, bizia bera, guziak zuzenez zor zaizko. Mih 98. Bai, nerea zen zuzenez. Dh 153. Bigerrenena zuzenez enia dago, / ziek beno bainiz azkarrago. Arch Fab 85. Jaun Aphezpikuak egun hura igurikitzen zuen bozkariozko egun bat bezala. Eta zuzenez hori, ezen zortzi urthe hartan eliza hura zuen gogoan. Prop 1884, 255. Jainkorikan ez baliz, ez duk ez gizonik / gizonari zuzenez deus mana lironik. Zby RIEV 1908, 232. Ebats-eta gozamena urririk zuzenez behar zukenari arranda pagaraz. HU Zez 189. Apez batek bere burua, zuzenez ere, den gutiena agertzen zueneko. Ib. 209. Zuzenez segurki erraiten da holako horietaz, direla pika-buztanak. Barb Sup 56. Zuzenez eskatuten eben eskubidia beingo-beinguan emon. Otx 45. Zuzenez ari ezkero, orrek ez du langillea xuxperrarazten baizik. Okerragoa da ixilpea. Ldi IL 114. Estaduak indarrez bai, indarrez kendu leikeo gizonari eskubide ori, baña zuzenez, egundo bez. Eguzk GizAuz 98. Langilleari zuzenez zor dautsana. Ib. 179. Zuzenez irabaztea oso da bidezkoa. Munita 106. Zuzenez zegokion eskubide bat eskatzeko. Etxde JJ 273. Ontasun horiek zuzenez behar zuten haurretarat erori. Ardoy SFran 117. (Junto a okerrez). De una forma (u otra), por las buenas (o por las malas). Nire anai egoskorrak eztin olakorik aditu nai eta zuzenez edo okerrez Etxahunia Mattini uzteko eskatzen zidan. Etxde JJ 82. b) Directamente, en línea recta. Zu kuku egonik, ontzia / nork eramanen zuzenez kairantza? Gazt MusIx 129.

adib: ohorezki adb. Ipar. Era ohoragarrian, ohorez. Ohorezki bizi. Aberastu nahi dut, baina zuzenez eta ohorezki. Hiria eta gaztelua galdu baditut ere, ohorezki galdu ditudala. Loiolako izena beti ohorezki ekarriko duzula.

zuzenez : EiTB (“Benetan zurekin egon nahi balu, Zuzenez paso egingo zuen”), Elkar (“Lekunberriko neskatxak, Zuberoala banoa, Zuberoko kolonbak deitzen bainau beregana, hautatu behar dela zuzenez lehena“), Erlea (“Burulehen Goretsia eta Ongiegille maitea, Donostiako zure hitz bati nahi nioke ihardetsi, kausituz nik galdetzen ditudan gastu sariak ez direla zuzenez gehiagokoak”), Karmel (“Bide okerrez dabillena, argiaren bildur da; zuzenez dabillena, illunaren bildur“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zuzenez : Herria (“Egoera arras absurduan daude denak ezen elkarteak komenio bat eskuetan dauka, zoinak helduden uztail arte segurtatzen baitio etxeaz gozatzen ahal duela zuzenez”), Berria (“«Egia erran, frantses herritar bati zuzenez aplikatua zaion eskubide bat, euskal preso politikoei sistematikoki debekatua zaie», dio Abertzaleen Batasunaren agiriak”), Piarres Xarriton (“Federik-ezaren mota guztietarik gaitzena ordea, heresia da, teologo berak irakasten duen bezala, galde beraren artikulu hartan berean eta, ez da beraz zuzenez bakerik egiten ahal, ez heretikoak ez direla gaztigatuko hitz ematen ahal: argudio horretan, tipitik handiari ezezkoa eman behar zaio”), Marzel Etxehandi (“Zuzenez anitzek joanak izan behar zuten lanera”), Elena Touyarou (“Egia da halaber, haur hura desjabetu zutela zuzenez bereak zituen gauza guzietaz, familiaren geriza eta maitasunetik hasiz”), Josu Zabaleta (“Orain ordea, gurinaren banaketa ez da zuzenez dagokion bezala egiten, eta amak sartu beharra izan du”), Aingeru Epaltza (“Zuzenez, emaitzaren merezimendua erdiz erdi banatu beharra zegoen, gutienez ere, irratilariaren eta bion artean”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez da librea, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zuzen sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: zuzengabeko.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

zuzengabeko.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zuzengabe sarrerari dagokion azpisarrera.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-gaitz.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n(du)+g-.

Euskaltzaindiaren Arauak

Zah. 'zentzagarria'.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

zentzagarria.

LBeh (2014-04-03): zuzengune 52: Berria 44 (adib.: “Eau Rouge eta Raidillon aldaparen ondorengo zuzengunea aurreratzeko toki aproposa da. Ferrari motorrak hor nabarituko du abantaila”), EiTB 5 (adib.: “Pasaiako Portuko zuzengune handia. Guztiz laua”), DiarioVasco 3 (adib.: “Pilotaleku atzean ekingo diote ibilbideari, handik Kalezarreko bidea hartu eta Artzabalgo etxe berrien atzeko zuzengunetik Santuenea aldera hartu eta Zubietako bidean joateko”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: zuzengune 35, Berria (“Mugellok txapelketa guztiko zuzengunerik luzeena du”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es recta (recta final) / fr droite (dernière ligne droite): Elhuyar: zuzen (recta final: helmugako zuzen) / Nolaerran: [ligne] (lerro) zuzen / Zehazki: [en carretera] zuzen (en la recta final: azken txanpan) / Labayru: - / Adorez5000: zuzen.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Hedatua eta beharrezkoa Automobilismoaren eremuan, adibidez.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Autom.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Aldaparen ondorengo zuzengunea toki aproposa da aurreratzeko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ik.

Kategoria

adlag.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

zuzenean.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Kategoria

adlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

zuzenka edo zeharka.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta/-tze.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zuzen kontra 17: Lg I 2 ("Horrela Jainkoak punitu zituen siximitar eskergabeak Gedeonen alderako bere traidorekeriaz, baliatzen zelarik hortakotz zuzen kontra erregetzat hartu izan zuten gizon beraz", "utzi ziren abarizioaz itsutzerat saltzerainokoan zuzen kontra ekhartzen zituzten yuiamenduak"), Ub ("Amargarrenak eragozten du, besteren ondasunak zuzen kontra, edo bide-gabez nai izatea"), Dh ("Jesu-Kristo imitatzen eztuenak zuzen kontra ta gezurrez dakharke giristino izena"), Gy ("Baldin anbizione ohore, ontasunez, / Zuzen kontra ardietsiez, / Edo zikoitzki idukiez / Hartu badu hemen, andana bandia, / Iragaitekotzat goiko athe hertsia / Behar du utzi guzia"), Hb Egia ("ezdetzakete soldadu egor gazteak zuzen kontra, ez sobera itxikaraz harmetan"), Laph ("Zuzen kontrako elhe eta obrak higuin ditut; bada ni zuzen kontra jazarri nizaizu"), CatJauf 4 ("ikhusi behar da [...] bertzerenaren gutizia izan denetz zuzen kontra", "Zoin dire bertzerenaren zuzen kontra hartzeko moldeak? Ardurenak dire: ohointza, lukhura, sal erospenetako tronperiak. Zoin dire bertzerena zuzen kontra daukatenak?", "Hamargarren Manamenduaz Jainkoak debekatzen dauku bertzerenaren zuzen kontra hartzeko edo atxikitzeko gutizia"), JE Bur ("Basek ikasiak direnei kalte dakartela, kalte zuzen kontra, kalte ogiaren ahotik kentzerainokoan, ezin ukhatua da, jaun komisarioa"), Zerb 2 ("Suzana, Joakinen emazte eder bezen prestua, bi gizon zaharrek zuzen kontra belztu zuten", "jada denborak eginik, zuzen kontra zeraukan bere kargua"), Ardoy SFran 3 ("... ez omen baitzen ondarra auzoko ardi tropa baten bahitzeko, zuzen kontra bere burhasoen lurretarik iragaiten zelarik!", "solasean denekin ari zan ondoan, deus izan ez balitz bezala, azkenean zuzen kontra zirenak ezkontarazten zituen Jainkoaren aintzinean", "Jafnapatan-eko erregettoak bazituen bere portuan zuzen kontra bahiturik portuges itsas untzi alde bat, gauza aberatsenez brokatuak"); zuzen kontrako 6: Brtc ("Manamendu haukien kontra bekhatu egiten dute [...] hauzi makhur edo zuzen kontrakoez bertzerenaz jabetzen direnek"), Gy ("Zure maiestateak, bide hortaz ezen / Eztu nihoiz onhetsiren / Deusik hirrigarri denik, / Edo zuzen kontrakorik"), Hb Esk ("Populu guzietan hazi eraginez, / Aita bera zeruan zutela erranez, / Elkharren estimua sarthu bihotzetan, / Higuintza eman harma zuzen kontrakotan"), Laph ("Zuzen kontrako elhe eta obrak higuin ditut"), HU Aurp 2 ("Herri bateko gizon guziek nahi ukanikan ere Jainko-legea bazterrerat eman, zuzen kontrako legea litake", "Etzaio behinere laket izan azpijokoa, ez maltzurkeria, ez gezurra, ez eta deus-ere zuzen kontrakorik"); zuzen-kontrako 2: Ir YKBiz ("Herode ori zuzen-kontrako erregea zan"), Vill Jaink ("Ori eztela bidezkoa diozu? zuzen-kontrakoa dela?"); zuzen(-)kontrakeria (eta zuzenk.) 4, Dh ("Barkhamendu, o nere Jainkoa [...] egin dauzkitzudan zuzen kontrakeriez"; "zer zuzen-kontrakeria, zer ebaskoa izigarri ez liteke ni baithan", "Zer zuzen-kontrakeri izigarri!"; "mement ikharagarri hartan ikhusiko ta biziki sentituko dut zer zuzenkontrakeria, zer ebaskoa izigarri zen bihotz hau errefusatzea nere Jainkoari").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zuzen kontra 2: Eskual 1901 ("Hori egin ahal diteke, nehori zuzen kontra jazarri gabe, eta herriarentzat kalterik gabe"), JE GH 1964 ("Hortakotz, bethi izanen dira gudiak eta gerlak, eta herritar bakotxari doako bere herriaren zaintzia bere ahal guziaz, oroz gainetik noiz eta ere jazarria baitzako zuzen kontra"); zuzen-kontra 1, Zabal 1973 ("Maizegi ahanzten baldin baditugu ere, noizean behin bederen orroit gaiten espanol presondegietan Francoren poliziak zuzen-kontra sartu dituen euskal herritarretaz, gure anai-arrebetaz"); zuzenkontra 7: Katixima 1940 5 (adib., "Zoin dire bertzeen ontasuna zuzenkontra hartzen dutenak? Hek dire: ohoinak, lukurariak, zikaneroak", "Errazu hitz laburrez zoin diren bertzeen ontasuna zuzenkontra hartzen dutenak? Norbeiti berea hartzen duten guziak"), SoEg ("Mokor ditugu ihiztariak. Lurra pagatua dute; zuzenkontra gabiltza gu iragaileak"), P. Xarritton ("Eta nola gerla zuzenean hartuak, hartzaleen ontasun bilakatzen diren, hauek zuzenkontra galduak eta hauen gerlako gastuak ordaintzen dituzten neurrian"); zuzen kontrako 1, E. Agirre ("Fariseua belauniko jarri eta otoitz egiten hasi zen, honela: Jauna, eskerrak eman nahi dizkizut besteak ez bezalakoa naizelako: lapurra, zuzen kontrakoa, adulteroa..."); zuzenkontrako 1, B. Oihartzabal ("Gauza bat bada kritikalari batzuk egin erreprotxuetan zuzenkontrakoa iruditzen zaidana: pastoral egileek euskara ez zekitela edo gaizki zerabiltela, alegia"); zuzenkontraka 1, M. Courougnon ("Bilboko / bi / anaiak / adibide / zuzenkontraka / bi / aingeru bezala / goiz hontan / esku / erahiltzaile / batez / hil dira").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zuzen kontra : LurE (adib. gisa, s.u. zuzen); zuzenkontrako : DFrec 1, Euskalterm 1 (bidegabeko, bidegabekeriazko, zuzengabekeriazko eta zuzengabe sinonimoekin); zuzenkontrakeria : DFrec 1 // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zuzen kontra : EuskHizt (adib. gisa s.u. bidegabe); zuzen-kontra : PMuj DVC (1 sin razón; 2 injustamente, inicuamente, ilegalmente, indebidamente); zuzenkontra : HaizeG BF (illégal, injustement), Lh DBF (injustement), DRA (injustamente); zuzen kontrako : EuskHizt (adib. gisa s.u. zuzen); zuzen-kontrako : PMuj DVC (1 injusto, inicuo; 2 irracional; 3 ilegítimo, antijurídico; 4 improcedente, no conforme a derecho); zuzenkontrako : HaizeG BF (injuste), Lh DBF (injuste), DRA (injusto) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

zuzenkontrako.

Kategoria

adlag.

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zuzenkontra sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ez da bidezkoa, zuzenkontrakoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan zuzen-arauz azpisarrera: Eguzk GizAuz ("Ondasuna ekarteko ugazaben domu edo kapitala ta beargiñen lana alkartuta diran ezkero, bakotxari berea emonaz, irabaziak be ondasun-ekarle bioen artean zuzen-arauz ainbanatu bediz").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zuzentarau 3, BAO 1992 ("Europar Elkarteen Kontseiluaren 409/79 Zuzentarauean", "EEE/409/79 Zuzentaraueko 9.1.c. artikuluan", "EEE/409/79 Zuzentarauarekin bat etorriz").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zuzen-arau : AB50 1 ('directriz'); zuzentarau : Euskalterm 2 ('directiva'; hauetan esparru-z. 'directiva marco') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, HiztEn, LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

Ez dugu aurkitu ap. TokiJaurb, AdmMila, HezkAdmin, LurraldeAntol, LHH, AdmProz, EurItun2; cf. arteztarau eta direktiba .

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zuzenarauz : PMuj DVC (moralmente, según las reglas morales) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Osaerak zalantza sortzen du

anomaloa da osaeraz (cf. arteztarau formaz esanak); eta aski izan liteke direktiba mailegu arautua.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-arau.

Euskaltzaindiaren Arauak

'justizia'.

Euskara batuan hobestekoa

Ik. justizia.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-keta.