Euskaltzaindiaren Arauak

AS: -i buruz 1 '-rantz, -ganantz': nik ez dakit jendea zeri buruz doan. 2 '-z, -en gainean': nahikoa hitz egin dugu gai honi buruz.

Esapide ohiko(en)ak

-i buruz

Forma baten adiera(k)

1. x-rantz, x-ganantz ("nik ez dakit jendea zeri buruz doan"); 2. x-z, x-ren gainean ("nahikoa hitz egin dugu gai honi buruz")

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.er.

Aditz-erregimena

buruz aurrera erori da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

buruz behera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

topo egin; talka egin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

buruz-buruka HU Zez 1 ("Duela deitzen dute frantsesez, hiri horietako buru beroek, odola gainditzen zaiotenean, elgarrekin buruz-buruka egiten duten borroka-aldi bat"), eta OEH argitaratuan beste 2 (Herr 8-11-1957: "Bere egitekoak nahiago zituen buruz-buruka erabili"; Herr 12-6-1958: "Hirugarren partida, trinketean jokatu da, buruz-buruka, Vivier eta Haran-en artean"); buruz-burukatu 1: Zerb IxtS ("Berehala erregearen ganat joan zen eta galdetu zion Goliathekin buruz-burukatzeko baimena"); OEH argitaratuan, gainera, buruz-burukako 2: Dv 1 Sam 17,8 ("Hauta zazue zuetarik gizon bat, eta jauts bedi buruz-burukako gudura"); Zerb GH 1926 ("Ororen gainetik, "quiniela" direlako buruz-buruzkakoetan zen ikaragarria Larralde"), eta ager. banako buruz burukari (Herr 18-12-1958: "Ez dugu uste orai juanen dakon. Beñat buruz burukaria baita lehena ez izanik ere bestea bezen trinketearia"); buruzburulari (Herr 17-4-1958: "Haran buruzburularia da, Ager ez"); buruz-burukatze (Larz HilEspos: "Bertze molde batez behar zuten gertatu buruz-burukatze hunek").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

buruz(-)buruka 7: Herr 1969 1 ("Buruz-Buruka" [tit. #mdash# pilota-jokoaz], Herr 1989 4 (pilota-munduarekin lotuak, buruz burukan 2, buruz burukako 2: "Buruz burukan biak irabazle alabaina"; "Carricart gaztea, oraino gordin dena aurten kontrario horren garaitzeko, ez dela batere herabea heldu buruz burukako ere"; "Maitiak du partida gaitza egin berriz ere, buruz burukan maiz ateratzen badakien bezala"; "Donostian buruz burukako finala haundia, Anoetan"); M. Oiartzabal ("Esaera batean elkarren antza duten zatiak bereizteko, batez ere, kakotxes bereiziak ba'dagoz, ta bai ta, lenbiziko zatia bigarrenari buruz-buruka ba'dago ere"); HerrizH 1988 (iz. gisa: "Mitterrand-ek erran zuen Chirac-i, telebistan, buruz buruka famatu hartan, ez zela gehiago kanporatzerik izanen "ezinbeste gorrian""); buruz buruzka 1: Herr 1969 ("Helduden igandean jokatuko dira Uztaritzeko ezker pareta berrian buruz buruzkako azken partidak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec (denak pilota-jokoari dagozkio): buruz buruka 1; buruz-buruka 1; buruz-burukari 1 // Ez dugu aurkitu bestetan: AB38; AB50; HiztEn; LurE; Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

buruz-buruka : Lh DBF (bürüz-bürüka: lutte tête à tête); DRA (mano a mano. Buruzburukako barazkari. Dv., Herr, 12-6-1958; Herr 8-11-1957; II lucha cuerpo a cuerpo uno contra otro. Dv 1 Sam 17,8); PMuj DVC (1 cuerpo a cuerpo, uno contra otro; 2 uno a uno, de uno en uno, uno por uno); bürüz-bürükan : Lh DBF ((lutter) tête à tête); buruz burukari : DRA (contendiente, luchador. Herr 18-12-1958); buruz-burukatu : Lh DBF (bürüz-bürükatu, -tze: (Hb.) jouer, lutter tête à tête); DRA (buruzburukatu: jugar, luchar de solo a solo (Hb) Lh; II afrontar T); PMuj DVC (oponerse, ser contrario, enfrentarse, resistir a); buruz-burukatze : DRA (entrevista. Larz HilEspos); buruzburulari : DRA (jugador de mano a mano. Herr 17-4-1958) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt; ElhHizt; HiruMila; EskolaHE; Lur EG/CE eta EF/FE; XarHizt; Casve EF; HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

aurrez aurre.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

elkarren buruz-buruko 1, Or Aitork ("Ahal au ere nigan aldakor arkiturik, adimenera igo nintzan, eta oituzko bururapena oildu nuan, elkarren buruz-buruko iduripenak aizatuz" #mdash# substrahens se contradicentibus turbis phantasmatum).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

buruz(-)buruko 10: IBe ("Zerutiar Jerusalenen ez da leku bereziren beharrik izango Jainkoaren presentzia izateko; buruz burukoa izango da Jainkoarekiko komunikazioa"), A. Alonso 4 (adib.: "Bigarren Mailako Buruz-buruko Txapelketaren irabazlea", "Urte honetan agur esan zion pilota profesionalari gipuzkoako buruz buruko figurarik nagusienetako batek"), Pocahontas ("Buruz buruko borroka izan zuten"), A. Sokarros ("Gillaume Durand eta Alain Duhamel kazetariek zuzendutako buruz buruko horretan jorratutako aipagaietan polemikarik ez zen batere izan"), J. Elosegi ("Marco baloiaren jabe haizenean buruz burukoan saia hadi, ea eslalonen bat ateratzen zaian"), MAtx ("Europako erakundeetan parte hartzeko bideak eta Estaduarekin buruz-buruko harremanak eta elkarlankidetza"), X. Amuriza ("Xalbadorren eta Uztapideren arteko buruz-burukoa egin zen eta Uztapide emon genduen txapeldun").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

buruz buruko : Euskalterm 3 (horietan buruz buruko partida #mdash# eskuz eskuko partida, banakako partida eta manimano sinonimoekin, buruz buruko defentsa #mdash# defentsa indibidual sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

buruz-buruko : PMuj DVC (1 opuesto, contrario, enfrentado; 2 adversativo; 3 buruz-buruko: gudu desafío, duelo, combate) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buruz buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BURUZ GAIN EGIN Sobrepasar. Anitz urte baño len buruz-gañ egiten diote bere zor zar ta berriak. Mb IArg I 80. "Buruzkain egin (G-to), sobreponerse a alguien" A.

LB: 0; EPG: “eta esan nion: "Ene Jainko, lotsa gorritan nago begiak zuregana jasotzeko; geure bekatuek buruz gain egin digute eta gure errua zerurainokoa da.” (Elizen arteko Biblia), “Begira! Ez al zabiltza kezkaz buruz gain eginda, hainbat arazo, eginkizun eta buruhauste?” (Pello Zabala); ETC: “Ene Jainko, lotsa gorritan nago begiak zuregana jasotzeko; geure bekatuek buruz gain egin digute eta gure errua zerurainokoa da” (Elizen arteko Biblia), “Hainbeste opari egiten zuen ezen hartzailea buruz gain eginda geratzen baitzen, baina hura bera ez zegoen inoiz guztiz pozik, ze gutxiegi iruditzen zitzaion beti, eta hitz goxoekin barkamena ere eskatzen zuen gainera” (Ibon Uribarri).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: 0 ; Labayru: 0

[buru] buruz gain 1 adb. Buruaren gainetik. Buruz gain labana luze bat jaurti zuen airean. 2 adb. Ahalbideen gainetik. Buruz gain egin: gainditu. Anitz urte baino lehen buruz gain egiten diote bere zor zahar eta berriek. Buruz gain ibili: erabat lanpeturik ibili. Gure buruz gain bizi nahiak egiten du gure malurra.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibidea, beraz, buruz gain azpisarreratik kentzekoa da. Bide batez, proposatu da buruz gain pasatu azpisarrera ere jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa buru, gain eta egin sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BURUZ GAIN b) (-aiñ BN, R ap. A , buruzkain G ap. A ). Por encima de las posibilidades. "Buruzkain, meterse en los asuntos fuera del alcance de uno. Buruzkain dabil (G), anda metido en más asuntos [de los] que le permiten las fuerzas" A.

LB: “Gizajo hark ez zekien trikornioa nola jantzi ere. Buruz gain zebilen” (Ladron Arana); EPG: “Beste herri askotan bezala Zumaian ere aldi hartan herioak bere atzaparretan jende asko atxiki zuen eta sendagileak buruz gain zebiltzan lanarekin” (Gotzon Garate); ETC: “Pintorea nauk, buruz gain nabilek lanez...” (Koldo Izagirre), “Beste herri askotan bezala Zumaian ere aldi hartan herioak bere atzaparretan jende asko atxiki zuen eta sendagileak buruz gain zebiltzan lanarekin” (Gotzon Garate), Joxan Elosegi (“Oso gazte nintzela azaldu zitzaidan intuizio ilun, sakon, soil eta baliotsua, ene aurrean zirriborroan azaltzen ari zen bizitzak neure buruz gain ibiltzeko moduren bat bilatu ezik zentzurik izango ez zuelakoa”), “Fabrikaren zabaltze-planak eta enpresaren eguneroko zereginak bateratu beharrak biderkatu egiten zituen nire lanak, eta batzuetan buruz gain nenbilela sentitzen nuen” (Xabier Mendiguren), “Buruz gain zebilen.” (Ladron Arana).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: 0; Labayru: 0.

[buru] buruz gain 1 adb. Buruaren gainetik. Buruz gain labana luze bat jaurti zuen airean. 2 adb. Ahalbideen gainetik. Buruz gain egin: gainditu. Anitz urte baino lehen buruz gain egiten diote bere zor zahar eta berriek. Buruz gain ibili: erabat lanpeturik ibili. Gure buruz gain bizi nahiak egiten du gure malurra.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibidea, beraz, kentzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa buru, gain eta ibili sarreretan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

buruz gain egin aztertzean buruz gain pasatu ere azpisarrera gisa jasotzea proposatu da, pilotaren inguruko adibide batekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa buru, gain eta pasatu sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'buruzagitza'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. buruzagitza

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-go/-tza

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-sa.

Kategoria

iz.

Diakronia

Zah.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'buruzagitza'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. buruzagitza

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tasun/-tza

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

buruzagi(tu), buruzagitzen.

Erabileremu dialektala

batez ere Zub.

Aditz-erregimena

da ad.

Forma baten adiera(k)

nagusitu.

Zerrendakoa da hobestekoa, hedatuena baita

cf. buruzagigo, buruzagitasun

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tza/-go, -tasun

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-xka.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

buruzagia (gutxiesgarritzat hartua).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zale.

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

berekoia.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zale-keria.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zale-tasun.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

buruzgainka.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

itzulipurdia (cf. buruz gain adlag. arautua, azpisarrera gisa).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buruzgain sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

itzulipurdika.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

aurka.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gurutzeari buruzki dabiltzanak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

tematsua.

Euskaltzaindiaren Arauak

Gip. h. burubide.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Gip. Ik. burubide

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: astegun buruzuri.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

astegun buruzuri