1.
(Ae, Sal, S, R; SP, Ht VocGr 370 y 412, Lar, Añ, Izt 31v, VocBN , Gèze, Dv, H)
Ref.:
VocPir 47;
A;
EtxbaEib
. Hora, momento, tiempo; circunstancia, ocasión. "Temps, saison de faire choses" SP. "Edozein orduko othoitza, prière pour quelle heure que ce soit" Ib. "Quelque fois, zenbait aldiz, zenbait orduz" Ht VocGr 412. "(Hora) menguada, [...] zorigaistoko ordua" Lar (v. tbn. Añ). "Pecado actual, pekatu, egikaia, egiten dan ordukoa" Ib. "Tiempo crítico, ordu asetua" Añ. "Agonía, [...] azkeneko ordua" Ib. "Ordu gaitzetik iragan da, il est passé par une rude extrémité. [...] Holako orduetan ageri dire bihotzeko gizonak, en pareilles occurrences [...]. Erortzen zaren ordu oroz, lasterregizu xutitzera, toutes les fois que vous tombez [...]" Dv. "Hilen zaren ordurako, pour l'heure de votre mort ou pour l'heure où vous mourrez" Ib. "Azken ordua, la dernière heure, celle de la mort. [...] Zenbait orduz, quelque fois, en quelques circonstances, temps" H. Para los ejs. de orduan precedido de frase relativa, v. orduan (3, 4). Tr. General tanto al Norte como al Sur, si bien su uso parece menos frec. en textos septentrionales del s. XX.
Denbora duian artian egik ahal hongia; / erioa dauginian miraz dukek orduia. E 97.
Hek bezala hil behar duk eta ez iakin orduia. Ib. 17.
Zeta, hitz hunez usatu ukhan dugu zenbeit orduz, Grek-ez [...] erraiten denaren signifikatzeko. LçDecl ã 2r.
Ordu askotan oi ta bear dau / iregi bere polsea. Lazarraga A24, 1196r.
Nai deban orduetako / andia dakar fantasia. Ib. B26, 1204r.
Orain eta gure eriotzako orduan.
OracAr
110.
Etxera orduan basora. "A la hora volver a casa ir al monte"
.RG A, 1 (tbn. B 29).
Geure eriotzako horduan. Bet 5.
Ordu dohatsu haren begira egonen naiz. Mat 256s.
Noizbait ere ethorri da azkeneko ordua, / bakhotxari galdetzeko bere obren kontua. EZMan I 85.
Perpausaren aldetzeko ethorri da ordua / eta gorputzaren miñez mintzateko lekhua. Ib. 102.
Ordu iakin eta propian elizan errateko othoitzak. EZMan II 63.
Edozein orduz elizan erran daitezken othoitzak. Ib. 209.
Edozein ordutan idoro daiz. "A cualquier hora que el hombre la quiera, la hallará"
.Mic 13v.
[Ea] saldu daben fiadurik gorago zeinda pagua ordu presentean egonik. "Más al fiado que al contado"
.Cap 109.
Argia indazu ordu onetan. Cap(ed. 1893) 150.
O noiz etorriko da oren doatsu eta ordu desiratzeko hura, non saziatuko bainauzu. SPImit III 34, 3.
Eztira egin behar ordu eta leku iakinetan baizen. SPPhil 540.
Zori deia zin egitia zoinbat ordüz? Bp I 89.
Legiak manü egin zerien ordietan elizala zabilzan; Jinkoa orotan zerbütxatzen. Bp II 37.
Zergatik beraz ihor egün hoietan, beste ordiez beno gehiago, sobera jan edan, erhokeria eta gaiza debetatier senthatüki iarraikiten da? Ib. 39 (v. tbn. en contexto similar 40 y 42; UskLiB 79 beste ordiez).
[Besta] hontan hirur Meza erraiten baitira; bata gaiherditan; bestia argitzian; herena beste ordietako orenian. Ib. 17.
Ordua etorri da, esposo maitea, / sein onek jaio bear dau. Acto 114.
--Eta debekatzen digute edatea barur egunean? --Ez, baizik edan daiteke edozein ordus. El 63.
Zu serbitzen irauteko eriotzako orduraño.CatBurg 48.
(v. tbn. eriotzako orduraño o var. en Gco II 455, AA I 480, Añ CatAN 71, JJMg BasEsc 83, CatLuz 5, CatBus 41, Legaz 58, ArgiDL 66)Ordua gaistoa aientzat, ez gaude gu aek bezala uzkia iñori garbitzen oituak. LarFueros 48s.
Pasione hunek badituela hirur ordu <-o> edo zirkonstanzia diferent. "Tre tempi"
.HeGudu 108s.
Jinen düzü ordia, zuñtan egün bat, edo oren bat desira beitziniro, hunialat ützültzeko, eta etzikit ükhenen düzünez. Mst I 23, 5 (Ch, SP denbora).
Gizonen artian izan nizan ordü oroz, gütiago gizon etxerat ützüli izan niz. Mst I 20, 2.
Ene aitaren arthaldea zaintzen nuenean, heldu ziren batzutan lehoinak eta hartzak, ardi arrapatzerat: ordu hetan, yarraikitzen nintzaioten ondotik. Lg I 278 (cf. infra ORDU HAIETAN).
Biztu zenetik berrogoi garren egunean, Salbatzailleak bil-arazi zituen [...] bere dizipuluak: ordu hura izan zen agertu zitzaiena azken aldikotzat. Lg II 296.
Hordua baño len jaioa ta zazpikia zen Luzi. MbIArg II 310.
Laguntzadazu [...] ordu onetan Jainkoaren amore santuan eriotza on bat egiteko. CbEg III 301.
Miseriazko haran huntan dolhamenetan gaudezen orduetan, grazia eska zazue guretzat. Brtc 18.
( s. XIX)Baña etorriko da ordua, zeñean iratzartuko zeran lo zorro gogor orretatik. MgCC 140.
Alango ordubetan igesa artuten bada arpegi astuna erakutsirik [tentadoriari] [...] ez dago pekatu, ez konfesakizunik. MgCO 154 (v. tbn. en contexto similar fB Ic II 188 alako ordubetan).
Eztuela obligaziorik [...] ordu jakiñetan gogozko orazioa egiteko. Gco I 389.
Emonik dago sentenzia: Ilgo nas. Baña, eztakit nos: ill-neindeke oraintxe ordu onetan. AñEL1 22.
Jazoten bajaku inos ordu esturik [...].fBIc I 79s.
Baebala nos edo nos ezkontzeko ordua. ZavFab,
RIEV 1907, 539.
Baditu beraz Aphezak ere bere pausa orduak, [...] eta horlatan, ordu eta asti horietaz baliatuz [...]. Gy X.
Eta oraintxe ordu onetan zenbat, zenbat arimak sartuten ete diarduen infernuan!UrMarIl 45.
Gorde nazazu datorkidan ordu ikaragarri artatik. Lard 430.
Jonatas, Erregearen semearekin ordu onetatik Dabid adiskide egin zan. Ib. 165.
Eta pensatu zuen, onetarako ordurik obena ardi-mozketako eguna zala. Ib. 194.
[Jesus] mundutik irten bear zan orduetan bere gorputz eta odol biziak uztera zijoan. Ib. 439.
Lot beraz ongiari, orduak dirauen artean. Noiz arte muga daitekeen, eztakigu. Ordu hau preza dezagun, hunetaz balia gaitezen. DvLEd 212 (Cb Eg III 118 denborak dirauen artean).
Holako orduan gisua erabil daiteke ongarriarekin nahaste, ez ordean bertzela. DvLab 162.
Aleginaz saiatu ziran gurasuak beren semetxo Juani eskola ona ematen. Juan ongi baliatu zan eskolako orduaz. Ikasi zituan asko gauza. BvAsL 25.
Tenploan zen oraino Birjina Maria hil zitzaizkonean bere aita eta ama. Eta nola legeak, halako orduetan, apezei berei manatzen baitzioten Tenploan zauden umexurtxen aita-orde izatea [...]. JnnSBi 36s.
[Alkatea] ordu batian umil badago / besterako asarretua, / izanagati estudiatua / argan ezin fiatua. Arrantz 79.
Miletan hobe ixilik egoitea. [...] Bertze ordu batez balia zaite zure lagunari erran behar direnen erraiteko. ArbIgand 132.
Maria, / zü zirateke, ber ordian, ama / bai et ere birjina. UNLilia 5.
( s. XX)An nonbaiten ezkutaurik bere orduaren zañ egoan erruki bageko itxaski amorratua. AgKr 197.
Artzaiak ordu onak eta ordu neketsuak oi ditu. AgG 150.
Berak egiten zituan besteak nai ezta utzitako zeregiñak; bera zegoan neke gabea besteak nekatuta zeuden orduetan. Ib. 133.
Maitetasunak, bere agerraldirako, egun, ordu ta garaiak dauzka. Ib. 290.
Au tranzia! Allegatu da nere azken ordua!IllPill 25.
Zoriojonekua zugaz ezkondu nintzan ordua!KkAb I 9.
Ia ez du urruti / iltzeko ordua. Noe 69.
Gure bearraldi, estualdi, ordu larri [...] ta naigabe guztietan. InzaAzalp 141.
Beti gogoratu yat orrelako orduetan gure aita zanari ainbat bidar entzundako [...] istoria. KkAb II 24.
Au dok izparra! [...] / Zeñek azaldu ordu onetan / nire bijotzeko pozak?Enb 122.
Eriotzeko ordua ez da tenore auta prestakizunak egiteko. FIr 186.
Haren ondoan zagon [...] batek erraiten dako eguerdiko orduaren agintza zela, eta orro samin hura sirena deitu tresna batek egiten zuela. Zub 71.
Laster datorren ordu batean eztizuet geiago alegietan itzegingo. IrYKBiz 460.
Alaxe iritxi zitzaioten bazkaltzeko ordua. JAIrazBizia 26.
Ibilli zaitez kontuz edozein ordu ta lekutan domixtikun egiteagaz. BilbaoIpuiB 249.
Sartu-erten bat egitea otu zitzaion zorigaiztoko orduan. EtxdeAlosT 83.
Egunaren lehen orduak dira. ArtiTobera 263.
Gizarteak desegin dezake zoraldi batean, berberak beste ordu batean zentzu geiagorekin egindakoa. VillJaink 187.
Frantsesek aldiz ezetz [...], eta ordu horietan begietan pizten zitzaion larderia biziarekin manatu zioten untziaren urhatsa ezti zezaten. ArdoySFran 246.
Berriz joateko ordua iritxi zanean. BAyerbe 142.
Gazteria ordu orretan joian illuntzeko erromerira. Gerrika 116.
azpiadiera-1.1.1
Orain nere anima nasirik dago, ta zer esango dut? Aita, gaizka nazazu ordu onetatik? Baña ain zuzen ere, ortarako etorri naiz ordu onetara. IrYKBiz 425.
azpiadiera-1.1.2
(Gralmente. pl., con demostrativo u otros determinantes).Hora inapropiada, inoportuna (tardía, etc.). Ordu onetan nor ete dabez?Acto ed. Latxaga, 149.
Nor da ordu onetan / atiak joten?Balad 198.
Zer dabill ordu abetan? SorGabon 40.
Kaixo Peru. Zer dakartzu olako orduetan gurera? AgG 173.
Ordu abetan nor izan liteke? AlzRam 113.
Ordu aretan bere etxetik ataratia zala ordijen egitadea. KkAb II 9.
Onako otzagaz ta onako orduetan emen ibilli biarra esne-saltzen. Ib. 161.
Pardel aundiok! Ordu auetan / nori kantatzen zaudete? NEtxLBB 256.
Jauna! Nexka ori ordu onetan emen orren bakarrik!Ib. 53.
v. tbn.
Ordu onetan: Iraola 87. Altuna 67.
azpiadiera-1.1.3
(Como segundo miembro de compuestos).Cf. ASTI-ORDU, behar-ordu, ESTU-ORDU, HIL-ORDU, PREMIA-ORDU. Iru gisakoak, komunio aurrekoak, komunio ordukoak, ta komunio [...] ondorengoak. MgCC 229.
Daudenak toki goietan / eror ditezke beera; / arrotu bear ez gera / zori ordu onetan. VMg 15.
Estura ordu ta gaixotasunean adiskide ongilletzat iduki. Ib. 24.
Bataiatu dezake edozeñek nezesidade orduan? CatB 55.
Mari, [...] txagada / ordu da: ea ta yagi. ZavFab,
RIEV 1907, 97.
Perill-ordu estuetan. AgAL 32.
Atxeden orduak. AgKr 53.
Itxasoaren aserre orduetan. Ib. 139.
Ames orduetan poza ta esnatzean larritasuna. AgG 140.
Animaren jai orduetarako. Ib. 142.
Bañan kaierontz ekin, ai, ekaitz / orduan. JaukolBiozk 30.
Nere poza ta / nere ezti-gaia / eriotz-ordu latzetan. Ib. 56 (v. tbn. eriotz-ordu en Inza Azalp 123, Or SCruz 27, Erkiag BatB 40 y Uzt Sas 34, erio-orduan en Erkiag Arran 168).
Atseden-orduetan olakoak egiten astia ematen zuen. OrMi 44.
Gure pozaren emana! / Yoran-ordu zoragarri!EAOlBe 20.
Euren yauntasun-orduetan basoan aurkituten eudenari [...].AkesIpiñ 30.
Zeru ozkarbiak aren gurenda-ordua iragarten eban. ErkiagArran 169.
Zelan alkartzen giñan arazo-orduetan. GandElorri 215.
Krisis-garaiak, lozorro-orduak, eritasuna eta gaitzaldiak. VillJaink 182.
Seme biak [...] itxoin zezaketen artean, baiña neskatxak bere aukera-ordua gaiñean zuan. NEtxLBB 42.
Rosa ere, [...] goiz-ordu ura galtzeko. Ib. 43.
azpiadiera-1.1.4
(Ref. a la hora de la muerte). Egin zuten beren loa ta ill dira aberatsak hordua etorri horduko, ta arkitu dira [...] deus ere bage. MbIArg I 204.
Egizu kontu, bekataria, jartzen zerala azkeneko asnasetan; ordua datorrenean irteten dala gorputzetik zure anima. AA III 457.
Baña goazen eriotzari berari begiratzera. Badatorkio lasterka bekatari gaixoari bere ordua. Norgana biurtuko da [...] tristea tranze onetan. Ib. 574.
Begi auek, ordua datorkitanean, laster, zeuk itxiko zeunztalata nengoan. AgG 284.
Nik basarria nai det, baiña basarri nerea [...], antxe iltzeko, ordua etortzean. Mok 10.
Il bear eta ezin il... noizbait / ordua zaio etorri. OrEus 315.
Erio beltza eldu zitzaion / bazkaldu ondorenean. / [...] Danak alperrik izaten dira / ordua datorrenean. Basarri 88.
Ari be etorri jakon bere ordua, eta eruan eben. AlzolaAtalak 66.
azpiadiera-1.1.5
"(V-ger), tiempo. Azaak eta porruak guztiak daroaz orduak, las berzas y los puerros todos los lleva el tiempo. Ordua dijoanean dijoa mundua (Vc, Gc), con el tiempo, va el mundo. Ordua daramanak, mundua darama (AN-5vill), quien lleva la hora (el tiempo), lleva el mundo. Orduari jagoko kristiñaua (V-m), la persona pende de su destino"A.
azpiadiera-1.2
2.
(gral.; Lcc (s.v. ora), VP 68v, Lar, Dv, H)
Ref.:
Bon-Ond 137; VocPir 47; A; Lh; Echaide Nav 46; Iz To; Etxba Eib; ZestErret
. Hora."Quarto de hora, ordu laurena, laurdena
"Lar.
"Tercia, una de las horas, terzia, irugarren ordua
"Ib."
Ordu-erdi (gral.), media hora. Ordu ta erdi, hora y media. Ordu-lauren, ordu-laurden, cuarto de hora"A.
"
Orduak orduari eztautso, cambian las cosas a cada hora"A Apend..
Cf. A: "Asegura Bonaparte que en R se pronuncia con una d especial". v. oren. Cf. lanordu. Tr. De uso general en la tradición meridional. Al Norte se documenta en J. Etchepare, Xalbador (Odol 347) y Larre (ArtzainE 140).
Nigaz ordu bakox bat kunplidua. Lazarraga A17, 1186r.
Bitarte orretan joan ziran ogei ta amabost edo amasei hordu. MbIArg I 278.
Nekaturík irur órdu baño lén. LEOng 60v.
Lo aldijak egiteko, ez zazpi ta zortzi ordu, baña bai ordu binaan legez. MgPAb 129.
Ogeta lau ordu ditu egunak. AñLoraS 68.
Ordu bian deadarka iraun zuten. Lard 518.
An ordu asko gabaz eta egunez igarotzen zituela. AranSIgn 23.
Zeñ egun, ordu eta zer lekutan lan gaizto hura egiñgo zuten. ArrMay 97.
Andikan ordu erdi batera. Apaol 66.
Eskonbarri maiteak / agura biakaz, / bizi zirean pozik / euren orduakaz. AzcPB 148 (in Ur PoBasc 193 pozik ta atsegiñakaz).
Itxi leiteke ordulauren edo orduerdi batean. ItzAzald 115.
Onelaxe zorion-pitsetan igaro genituen egun alai aren ordu arinak. AArdi 132.
Igaro jakezan iru ordu. EchtaJos 317.
Ordu gutxi zen sortu zela. Goñi 50.
Ordu batzuk geroago, eguna zabaldu baño len. AgG 276.
Ameriketan aberasteko / eztira basta bi ordu. TxB II 40.
Egun arek ordu asko aitzinetik zituela. FIr 141.
Ordu osoa banagoke hemen gogotik, alfer, begiak bakarrik alha.JEBer 51.
Zortzi ordu lan, zortzi ordu atseden. EguzkGizAuz 32.
Arabako sarreran, Arantzazutik oñez bizpairu ordu bide. SMitxAranz 152n.
Ordu laurdentxo zai egon ondoren. EtxdeJJ 159.
Orrela yoiazan joan, egun artako ordu luzeak. ErkiagArran 161.
Gogoz kontrako lanetan, zenbat ordu alperrik galduak!NEtxLBB 8.
Amalau ordu lanian, / alare umore onian. UztSas 70.
Bi ordu luzeko bidea dago. JAzpiroz 23.
Ordu ta erdi bat itxaroten bagenduen. Gerrika 131.
Zortzi orduko lana. MEIG IX 68.
azpiadiera-1.2.1
(
Ordu bat
).v.
ordubete. Biziko zala uste ez eben / oi inork ordu batean. Lazarraga A, 1145r.
Nezesidaderik bage hordu batean josten jai egunean egitea. OA 150.
Ezta ordu bateko zeregiña lan andi ardurazko au. AñEL1 123.
Makilla eskuan zuala, ibilli zan bere atzetik ordu batean. MujPAm 74.
Erritik ordu bateko bidastian. IztC 101.
Zer da atsegiña? Ordu bateko / eguna. JaukolBiozk 29.
Emendik ordu batera. AlzRam 40.
Ordu bat osoa iraun zuen guduak. JEBur 152.
Andik ordu baten buruan. IrYKBiz 479.
Triskillik izan eban ordu baterako barrea. BilbaoIpuiB 166.
v. tbn. Ag G 184. Anab Aprika 102. Uzt Sas 69. Gerrika 256. Insausti 126.
azpiadiera-1.2.2
(V, G, AN-gip-5vill, B, S)
Ref.:
A; Iz To; Elexp Berg; Gte Erd 244-45, 22. (Indicando la hora con los numerales bat y bi
)."
Ordu batak, la una, litm,: las una; ordu biak (V, G-azp-to-bet), bi orduak (AN-5vill), las dos. Con los demás numerales no se expresa la palabra ordu para designar la hora, no siendo enfáticamente: zazpirak, las siete; zazpi orduak (V, G), (nada menos que) las siete"A.
"
Ordu bitan, a la dos"IzTo.
"
Ordubatak (ordubata ere bai zaharrek)"ElexpBerg.
"
Ordu bate(a)n etorri da (AN-gip), ordu bat batin etor da (AN-5vill), [...] ordu batetan etorri da (V-gip)"GteErd 245.
"
Ordu batara arte (AN-5vill), amarretatik ordu batetara (V-arr), [...] ordu bateraño (B), [...] ordu bakotxiala artino (S), ordu batetararte (V-arr), ordu bata arte (G-azp)"Ib.22. Tr. De uso general en la tradición meridonal; tbn. se encuentra en Mattin. Con bi, ordu precede en todos los casos al numeral (ofrecemos en este apartado sólo una pequeña muestra), salvo en un ej. de Orixe (Mi 9 goizeko bi orduetatik illunabarreraño ). Se han incluido en este apartado todos los ejs. encontrados de bat .
Goizeko hordu bietan. MbIArg II 289.
Ordu batak jo artian. DurPl 48.
(v. tbn. AB AmaE 265, A BGuzur 156, NEtx Antz 17, Bilbao IpuiB 107, Erkiag Arran 161 ordu batak, Tx B I 261, Or Tormes 65, ordu bata)Goizeko ordu batian. TxB I 264 (v. tbn. Muj PAm 8 ordubatean, Arti Ipuin 59 ordu batetan).
Ordu bata ta berrogeian. EusJok 109.
(v. tbn. Ugalde Iltz 68 ordubata ta)Arratsaldeko ordu biak dira. AlzRam 63.
Goizeko ordu bata bazen. IzetaDirG 32 (v. tbn. en contexto similar EusJok 30, EAEg 7-11-1936, 240, JAIraz Bizia 104, Etxde JJ 89, Ugalde Iltz 19, Salav 57, Uzt Sas 354 ordu bata, Alzola Atalak 57 ordubatak).
Ondiño ordu bata t'erdixak baño eztozak!OskKurl 129.
Ordu batetako mezetara. ZaitPlat 82 (v. tbn. en contexto similar TAg Uzt 160 ordubaterako).
Joan ginen bazkaltzera, eguerdiko ordu bat inguru. Mattin 48.
Ona eldu giñan arratsaldeko ordu bietan. Gerrika 257.
azpiadiera-1.2.2.1
(En la expr. gaueko ordu batak baino bakarrago 'más solo que la una'). Gabeko ordu batak baño bakarrago eguan errukarrija. KkAb I 47.
azpiadiera-1.2.2.2
(Con numerales diferentes de bat y bi
). Goizeko bedratzi horduetan. BerTrat 114r.
Goizeko zortzi orduetatik illunabarrerañoko guztian. IztC 465.
Eguerdiko amaika orduetatik amabietarontz. Ib. 503.
Arratsaldeko zortzi orduetan. Ib. 387.
Alan zapatu-gau baten doa / senargei ona gerturik / ardao ta guzti lagunanera, / zein dagoan apaindurik / amar orduak emon dabela / ezin kenduta bururik. AzcPB 117.
Eguardiko amabi orduak Oñatiko eleizan jo arteraño. AgG 24.
Amar ordutan ba dakar nexkak. "A las diez"
.OrEus 339.
Hiru orduak irian Isabela etorri zenean [...].MdeHaurB 32.
Biharamoneko sei orduen aldean telefonatuko zuela. Ib. 11.
Gauerdiko hamabi orduak ziren. ArtiIpuin 75.
azpiadiera-1.2.2.3
Nik nekusan beti errezetan, ordu erdiak naiz jo zeiñ da osuetan. ABAmaE 252.
Ageri ez dan erloju batek ordu laurdena jotzen du. LabSuEm 166.
azpiadiera-1.2.3
(V-arr, G-azp, AN-gip-5vill, B, R-uzt; Lar, Dv)
Ref.:
A Morf 495; Gte Erd 167-68 y 265. (En contextos relacionados con la hora). "¿(Qué) hora es? zer ordu da?" Lar. "Orduari begira egotea, attendre l'heure" Dv. "Atzoko orduari bazkaltu, comer a la hora de ayer (R-uzt))" A Morf 495. "Ordu kontuan zabarra da (G-azp, AN-gip), ori bere orduan zuzen ibiltzen da (G-azp)" Gte Erd 167. "Eztire etortzeko orduek (B)" Ib. 168. "Ori orduan zuzena da (G-azp), orrek badaki orduak errespetatzen (G-azp), ori ordutan zuzena da (AN-gip-5vill)" Ib. 265. Cf. infra ORDUA JO. Ze ordutan ian bear da? --Eguerdirean aurrera edo gitxi bat leenago. Cap 58.
Nundi dakizu emen ze ordu dan erlojurik ezpadago [...]? --Baserrijetan daukaguz igargarri asko egunez ta gabaz, ta zuzenago gabilz gu ordubetan, erri barrubetakoak baño. MgPAb 115.
Marija guria gorubetan, biar ez dan ordubetan. Ib. 122.
Barkatu, bañan berandu da [...] ta jun biet beste kale ixkiñara orduba kantatzera. SorGabon 64 (en boca de un sereno).
Guztiz artega ta birbizturik egoan [...] eta, orduak baño lenago Josepari bere logelan sartu jakon, oraindiño bere lagun au lotan egoala. AgKr 33.
Lenago ordurik etzan aitzen etzanik [...], baña gaur [...].Iraola 38.
Orain txurrut eta gero moskor, ezertarako ordurik etzuala, nun lo egiñik etzeukala. AgG 299.
Pilar, zer ordu da? AlzRam 63.
Orduan, joango naiz. [...] --Ordua al da?Ib. 51.
Ez nuen uste orren laster etorriko ziñanik. [...] --Ordua aurreratu bear izan degu. Ib. 34.
Itxoidazu antxe, esan dizudan orduan. TAgUzt 200.
Guda ta gintzaren bearrak ordua aurreratzera beartzen gaituzte.EAEg 10-4-1937, 1471.
Bertsotan asi ezkero etzun ordurik. EtxdeJJ 32.
Erriko festetara joatean etxerako ordurik ez omen dik. Ib. 54.
Orduari begiratu gabe ekiten zion lanari. AnabPoli 127.
Tarteka, beraz, piztutzen nituan poxpoloak ordua ikusteko. AnabAprika 69.
Ze ordu ete da onezkero?ErkiagBatB 77.
Zer ordutan etorriko da?IzetaDirG 118.
Erlojuak, beraz, ordua erakusteko asmoa bere baitan mamitua [...]. VillJaink 46.
Etxekoandre bizitzak aurrena orduak zaitu-bearra izaten din. NEtxLBB 15 (v. tbn. Antz 142).
Montevideotik Buenos Airesera atzera-aurreran zebillen itxasontzien orduak bazekizkiten eta an joan ziran [...] kaira. Ib. 71.
Onek die orduek mezatik etxera etorteko?AlzolaAtalak 57 (cf. infra ORDU HAUETAN).
Badakizue ze ordu den: later than you think. MEIG VI 136.
Astar II 126. Urruz Zer 94. And AUzta 57. Azurm HitzB 57.
azpiadiera-1.2.4
Cada una de las horas canónicas. Zazpi horduak derizten, Dabiden Salmoak, edo kantak; eta dira Bezperak, [...] Prima, Terzia, Sesta, eta Nona edo hordu lenengoa, irugarrena [...]. Ub 164.
Gogozko otoitzari dagokiona amaitutakoan, orduen
liturjia dator, zati bat beintzat. OnaindSTeresa 78.
azpiadiera-1.2.5
"El concienzudo vascófilo oñatiense F. Segura opina que en un tiempo ordu significó 'reloj', y 'hora' (así en B). En apoyo de esta opinión puede alegarse que aún hoy su sinónimo oren tiene, en L, las dos significaciones de 'hora' y 'reloj' (no de bolsillo)"A.
azpiadiera-1.3
3.
(G-azp). Cita.
"
Ordua eskau/hartu, une jakin batean zerbait egiteko (adb. medikuarengana joateko) txanda eskatu, hartu. Okulistana juteko ordua hartu det
"ZestErret.
v. hitzordu.
sense-2
II.(Tema nudo, tras part.).
azpiadiera-2.1
(AN-gip, L; LfGram)
Ref.:
Lh;
GteErd 246
. Tan pronto como."Avec un participe: sitôt que. Ikhusi ordu, aussitôt qu'il l'eut vu"Lh.
"
Ikusi ordu, aussitôt vu"LfGram 159.
"
Bezain laster, bezain sarri, ordu, orduko, aussitôt que de"Ib.489. v. orduko. Hemen naukazue denek sobrakin bat bezala. Ni hurbildu ordu, konpainia mutu. LarzSenper 100 (v. tbn. 26).
Pausu batzuk oianean barrena eman-ordu, beor bat ikusi zuan. BerronKijote 57.
Sinistu beza berorrek emendik alde-egin ordu, nere arima artu nai duanari emango diodala. Ib. 217.
azpisarrera-1
BEHAR DEN ORDUZ.
A su debido tiempo. v. BERE ORDUZ. Judasen gisan galzen da behar den horduz onzen ez dena. MbIArg I 193.
azpisarrera-2
BERE ORDUAN,
BERE ORDUZ.
azpisarrerakoSense-2.1
a)A su tiempo, a su hora, cuando corresponda.
Cf. ORDUZ. Prest-erazten du mugaz, garai onez ta bere horduz bear den guzia. MbIArg I 310.
Egin bear diran guziak ongi ta bere horduz egiteko. Ib. 303.
Eta zer? Eriotzea, guri parre eginez, bere orduan jetxi oi izan da. AArdi 96.
Bere orduan adakizko bendeziño on bat lakorik eztago, jentia zuzen erabilteko. KkAb II 158.
Ori da. Gauzak bere bidez eta orduz sortuko dira, ezta ala?NEtxLBB 20.
azpiadiera-1.1
(
bere orduetan
). Bidez dijoanak kontu egiten du bere orduetan artzeko bear duan jana ta edana. AA III 292.
azpisarrerakoSense-2.2
b)A la hora, puntualmente.
Azillan lauko eguberdian [...] / bazkarian zain nintzala pozik, / orra beinguan / au eldu yatan bere orduan; / Euzkadi be bai bazkalonduan. Enb 91 (hablando del periódico).
Gorostiagara trena bere orduan iritxi dala ere, zalburdiak bere astia biar du. AlzRam 64.
azpisarrera-3
BESTE ORDUAN,
BESTE ORDUZ.
v. beste.
azpisarrera-4
GAUAK ORDUAK EMANDA,
GAUAK ORDUAK EMANDA ERE.
A altas horas de la noche. Bere amak dino, topau dabela belaunbiko gabak ordubak emonda, burubari lua kenduta, baztertxu baten. MgPAb 106.
Ta nos palta dira piesta egunian plazaan, gabak ordubak emonda bere, gizonak eta emakumiak? fBOlg 62 (v. tbn. 72).
azpisarrera-5
GAUEKO ORDUETARAINO.
Hasta el anochecer. [Ta or ibillten ziran] eguna baiño lenago iagita gabeko orduetaraiño. AgAL 12.
azpisarrera-6
NOIZ ETA ORDUZ(Introduciendo una oración subordinada de tiempo). Cuando. v. NOIZ ETA. Noiz eta orduz baitzen muga / propioa hurbildu, / Arkanjelua zioen / enbaxada bidaldu. EZNoel 41.
azpisarrera-7
ORDUA AURRERA JOAN,
ORDUAK AURRERA JOAN,
ORDUAK AURRERA EGIN. Correr el tiempo, pasar las horas.
Eguerdiko orduak aurrera zijoazen. MujPAm 41.
Oinbesterekin, ordua aurrera, / urbildu da bazkal-aldi. OrEus 224.
Orduak badoaz. "
Pasan las horas"
.OrPoem 529.
Minutak eta orduak aurrera zihoazkien, laster neskamea merkatutik itzuliko zen. MdeHaurB 30.
Baiñan orduak aurrera egiñarren etzan Xalbaten arrastorik iñun. EtxdeJJ 151.
Orduak aurrera ta, a zan beroaren larria, bapere aizeputzik bage. ErkiagArran 23 (v. tbn. BatB 192).
Kintzena egun batian, orduak aurrera eta ez zan agiri Txoririk bere kaxolara (etxera). SMZirik 76.
Oraindik emen al zaude, Juana? Orduak aurrera dijoaz, ba. NEtxAntz 39s.
Orduak aurrera zijoazen, trenerako garaiak gaiñean nituan eta ezin atzera jo. AZink 151.
Ez giñan bide guztian gelditu, orduak aurrera joiazan da. Gerrika 222.
v. tbn. Alz Ram 122.
azpisarrera-8
ORDUA BETE.
Llegar el momento (de). Bete bide zan, Israeltarrak beren lur eskeñira joateko, Jainkoak erabakita zeukan ordua. Lard 101.
Fariseoak au ezin eraman, eta gizonak bialdu ziozkaten, eskuak ezartzera; baña oraindik etzan onetarako ordua bete, eta [...] ezer egin gabe, itzuli ziran. Ib. 413 (v. tbn. 402).
Beste bi beltx-beltx ensaiatutzen / ibillitubak jai ta aste, / beren ordua bete danian / aik ere deitu dituzte. TxB II 38.
Bada orduantxe bete zan (bai ariñ bete ere beretzat) aako asturiar ura etortzeko ordua. "Se llegó el tiempo y la hora"
.BerronKijote 176s.
azpisarrera-9
ORDUA EMAN,
ORDUAK EMAN.
Dar la(s) hora(s) (el reloj). v. ORDUA JO. [Erloju batek bear ditu] dandak edo orduak ongi eman. LEUrt 131.
Nahiz ta ordua ematen gelditu ez, itxura barregarria zuan orduariak. OskKurl 154.
azpisarrera-10
ORDUA EMENDATU.
"Remediar las necesidades del momento" A DBols 315.
azpisarrera-11
ORDU HAIETAN(ordü hetan S ap. Gte Erd 130; ordu hetan Dv). En aquellos tiempos, en aquella época. (No se han incluido en este apartado ejs. de ordu haietan equivalentes a 'en esos momentos'). "Ordu hetan Jesusek erran zioten bere dizipulueri, en ce temps là" Dv. Bada ordu hetan bazen, Nazareteko hiri ttikian, birjina gazte bat [...]. JnnSBi 9.
Ordu hetan, Bidarrin ibilki zen Domingo Larresoro, [...] ahal bezala bizi zen gizon bat. Ox 193n.
Hola ikasi zuken goizik irakurtzen [...] ordu hetan Nafarran "norbait" ziren guziek ikasten zuten bezala. ArdoySFran 70.
Ordu hetan, ogi xuri guti zen Garazin ikusten, eta artoa aldiz [...] etzen oraino Ameriketarik hunaraino heldua. Ib. 33.
Nehor ere ez zen teatrotik bizi ordu hetan. Lf(
inCasveSGrazi 9
).
azpisarrera-12
ORDUA JO. Dar la hora (el reloj); sonar la hora.
Erloiyoak ordua joten dabenean [...]. ItzAzald 204.
Mezarako deia. Bi deiak... Bakarra... / Ordua noiz joko jantzirik apaiza. "
Esperando que dé la hora"
.OrPoem 529.
Eta serorak berriz, ez dauka ordua noiz joko soka ondoan egon bearrik. Munita 115.
Lan-gela isteko ordua jotzen du ormako ordulariak. NEtxLBB 118.
Gabetan ikustekoa izaten zan ardangela isteko ordua iristen zanean! [...] Ordua jotzen zuanean [...]. Ib. 39s.
Ordua jotzerako jendea bildu zan, da asi giñan. JAzpiroz 187.
Asi zan [erlejua] ordua jotzen.BBarand 140.
azpisarrerakoSense-12.1
[Pazko egunetan] Espiritu Santuaren etorrerarekin guziak artzen du zeru-antz bat. [...] Jo zuan orduak eta Porziunkula ingurua zeru biurtu zan. BvAsL 190.
azpisarrera-13
ORDUAK JOAN,
ORDUAK IGARO,
ORDUAK PASATU.
Pasar(se) las horas; pasar mucho tiempo. "Orduk iragottuzte izketan (AN-gip)" Gte Erd 245. Olantxe joan jakoezen orduak, zerbait artuko eben itxaropenez beterik. AgKr 142.
Ezta izaten gauza gozo ta gogozkoa jolas egunaren ondorean ikastetxean sartuta orduak igarotea. Ib. 62.
Orrelako autuetan joan zitzaizten orduak Jose ta Pilliperi goizalderarte. AgG 158.
Ezta gauza tontuagorik orduak pasatzia ezeren berri gabe baña. Iraola 115.
Orduak yoanik dira poliki. Amabit'erdiak arte ez gera sartu Donapaleun. LdiIL 44.
Ez ditxin aspertzen [...] eta [...] orduak errez igaro oi zaizkien. OrQA 206.
Batean ibilli bestean exeri, orduk joan zitzaizkan ermutarrak etorri arte. JAIrazBizia 65.
Erregalu bat autatzea orren zailla zanik ez nuen iñoiz pentsatu. Orduak igaro zaizkit kalez kale, ta ezpai gorrian. TxillLet 58.
Oliozko argi bat piztu ta estudiatzen asten zan. Orduak pasatzen zituan ola. AZavala(
inGoñi 9
).
Orduak joaten zitzaizkien aurreko mendi Gurutzeari begira. NEtxLBB 93.
Akordatu gabe orduak pasa. BBarand 18.
Orduak juanez, geruago eta min geiago sentitzen neban gorputz guztian. Gerrika 171.
azpisarrerakoSense-13.1
Joan orduak, etorri baga, ta etzan agertuten portura Txotxo-tontorren txalupea. EchtaJos 84.
azpisarrera-14
ORDUAK JOAN ORDUAK ETORRI,
ORDUAK JOAN ETA ORDUAK ETORRI (V-gip ap. Etxba Eib; G-azp).
"Pasando las horas... Orduak juan eta orduak etorri, amen nozu zeure zaiñ egun erdixan, hora va y hora viene..." Etxba Eib.
azpisarrerakoSense-14.1
(En contextos negativos).A pesar de las horas transcurridas.
Orduak joan, orduak etorri, neskatilla ori etzan iñundik agertuten. EchtaJos 43 (v. tbn. 187).
azpisarrera-15
ORDUAK ORDU.
Hora tras hora, muchas horas. Aiek, orduak ordu suaren epelean jarrita ardatzean diardute. ArrGB 67.
Emen emon ditu orduak ordu, ta ez bazkari ez apari, gautu da egun luzea. ErkiagBatB 189.
Orduak ordu iragan dira, nunbait, eta Nikanor-ek loak lo egin ditu, bear ba da, amesez bateak, oraindikarren. Ib. 141.
Bidean alkarri ez deutse jaramon andirik egiten. Orduak ordu, gau leena baiño ez danean, beste uri aundi batera jo dabe. Ib. 167.
azpisarrera-16
ORDUA MUNDU.
"Ordua mundu bizi gara, vivimos al día (V-arr)" A Apend.
azpisarrera-17
ORDUAN.
v. orduan.
azpisarrera-18
ORDUAREN KONTRA.
A destajo. "Dena ordun kontra egiten dute (G-azp)" Gte Erd 78.
azpisarrera-19
ORDU HARTAKO.
azpisarrerakoSense-19.1
a)De ese momento, de aquel momento, de entonces.
v. orduko. Baña kenduko dira zuen tristanzak berriz ni ekusten nazuten horduan ta galduko ez den atseginza izanen da hordu artako ta betiko zuen poz-atseginza. MbIArg I 315s.
Nolako [...] pazienzia bear ez da igarotzeko Jangoikoaren amorez ordu artako [...] larritasunak. MgCC 212.
Ipiñi zuan beste Sakramentu bat, eriak alaitzeko azkeneko estutasun oetan; onela garaitu ditzeen ordu artako perillak. AA I 542.
Ordu artako gogo guztia [...] ezin egon artako atheka estu artarik lehen bai lehen ateratzea. FIr 186.
Ta ordukoxe, eguzkia jagibarri baiño eztanekoxe [...] dantzan egin bear izaten dabe urterotsu atan bere, emakume batzuek [...]. Ordu artako dantzariak neskatillak baiño ere andrak izaten dakie.ErkiagArran 34.
Eta nolazpait ere gorde dute gure begiok ordu hartako lilura. MEIG III 87.
azpiadiera-1.1
Hark ez othe zuen parerik eztuen haragizko pitzturarik sentitu behar? [...] Haren burua eta fuina ez othe ziren ordu hartako bereko plazergarriez iragan behar?SPPhil 438.
azpisarrerakoSense-19.2
b)Para ese momento, para aquel momento, para entonces.
Nabari da German hizkelkiok ez zirela itzali Irlandararen hiztegian [...] herexa zenbait utzi gabe, baina hartatik hizkuntza hau herri guztian nagusi egon zen ordu hartako. MdePr 208.
azpisarrera-20
ORDU HARTAN.
En ese momento, en aquel momento, entonces. "A la sazón, tenpora artan, hordu artan" Lcc. Cf. supra ORDU HAIETAN. v. orduan. Iuiatzera dauginian majestate handian, / nola eztu lotsaturen ordu hartan munduia? E 63.
Arren bada iauna barkha / dietzadatzu hutsak [...]. / Ordu artan kantatuko / ditu ene ahoak, / bozkario handirekin / zure laudorioak. / Orduan othoi ideki / tzakezu ene ezpañak. EZEliç 331.
Eta etzaikiskola hurbil harik eta iragan zaitesken artean hagitz uesterat eta ordu hartan arranmiatuko zare hagitz irla danserren alderat eta [...].INav 114.
Nere etsaiak [...] berakin ondatu naiko naute: arren ordu artan Zuk lagundu, ta libra nazazu. CbEg II 98.
Erregek ordu hartan bazituen hirur hogoi urthe iraganak. Lg I 311s.
Bada txoroa, etzenuen batere batere bekaturik egin, etzenukan ordu artan zer konfesatu ere. MgCC 108.
Deituko deutsat konfesore on bati, ta ordu atan konfesino jeneral bategaz garbituko dot arimia. MgCO 200s.
Ordea leoiak ez zuen ordu artan ardi goserik, ta bakarrik billatzen zuen osasuna, ta arantza ura ateratzea. VMg 40.
Orregaitik, ordu atan komulgadu nai eztabenak, pekatu mortala egingo dau. Astar II 230.
Dabid ordu artan Saulekin etzan, ezpada bere aita Isairen ardiak zaintzera itzulia. Lard 164.
Ez dezazula bihia erain, gisua mariatu den aintzinean, zeren ordu hartan ernatzen den haziaren botea erre bailitake. DvLab 183.
Orduan ere gerorako uzten dute lan au, zerren egun artan, ordu artan gaitz artatik hill uste ezduten. ArrMay 92.
Galtze-irabazien gora-berak ikusten ari dan sal-erosleari ez ordu artan beste kontuekin joan.InzaAzalp 126.
Ats Sanduak erakutsiko dizue ordu artan, zer esan bear duzuen. IrYKBiz 279.
[Germanak] Somerset eta Devongo eskualdeak berendu zituzten, ordu hartan Kornubia bezain keltiko zirenak. MdePr 249.
Eta ordu artan Neron zegonan agintari. OrQA 77.
Berori gertatzen zaigu naimenaren eragiña sumatze ortan ere: alper gauden ala ari geran, ez dezaiokegu igerri ordu artan. Ib. 143s.
Baño ordu artan jendea poliki asia zan eta umez gañera aundiak ere azaldu ziran txerpolarien gurdia ikustera. AnabPoli 109.
Besta-kari izan naiz / Arbonan bazkaltzen / [...]; ordu hartan ez nuen, / ez, segur pentsatzen / norbeit hai zitzaitala / etxe arroatzen. Mattin 50.
Ordu hartan, oraiko elizatik ez urrun bazen haatik etxe azkar bat, Lascorrea. ArdoySFran 33.
Eskolarako ustea edo gogoa izan baleu, ez giñan ainbeste bidean joango ordu aretan. EtxabuKontu 18.
v. tbn. (ejs. de ordu (h)a(r)tan): Lç Mc 13, 11. Mat 199. Arg DevB 211. O Po16. SP Phil 467. Tt Onsa 23. He Gudu 91. Dh 267. Añ EL1 25. fB Ic III 278. Gy 165. Ur MarIl 71. AB AmaE 245. Elsb Fram 93. A BeinB 86. Itz Azald 167. Goñi 47. Echta Jos 280. EusJok II 114. FIr 148. Erkiag Arran 186. Arti MaldanB 192. Etxba Ibilt 469. Ataño TxanKan 47.
azpisarrerakoSense-20.1
(Con bertan, berean
).v. ORDUAN BERTAN, s.v. orduan. Eta senda zedin haren muthilla ordu hartan berean. LçMt 8, 13.
Saul [...] izan zen, ordu hartan berean, etsai gaixtoaz borthitzki asaldatua. Lg I 275.
[...] guztijak entzunda adoreetan ezpadozu, hordu atan bertan, sartubak izango zara laba gorijan. JJMgBasEsc 144.
Eta egiaz ez dakit zer gertatuko zen, ordu artan bertan an barrena iragotzen zen apaiz batek itz egin ezpalie. Goñi 41 (v. tbn 27).
azpisarrerakoSense-20.2
ORDU HARTANTXE. Onera etortzeko ustea omen du. Betor, baina zure aizpa Isabel, eskean bada ere, Leaburutik ordu artantxe elkiko da. AArdi 27 (v. tbn. BeinB 86).
Zoaz, eta siñetsi duzunez gerta bekizu. Ordu artantxe sendau zan mutilla. IrYKBiz 147.
Ordu artantxe burutara ematen zaitzuena, orixe esazue. Ib. 408.
azpisarrera-21
ORDU HARTATIK,
ORDU HARTARIK.
Desde ese momento, desde aquel momento, desde entonces. v. ordutik. Ta len ona bazen, zen bezala, hordu artatik asi zen agitz obetzen. MbIArg II 271.
Ordu hartarik, Elisea yarraiki zitzaion Eliari, eta yarri zen haren zerbitzuan. Lg I 357 (v. tbn. en contexto similar SP Phil 124 ordu hartarik).
Ortu artatik artu zuan asmua [...].BvAsL 27.
Egin beite, zuk gura dozun legez! Eta ordu atatik osatu zan bere alabea. ItzAzald 64.
Gau otz aretan ziaro gogortua arkitu zuten. Ordu artatik etzuan egun onik izan. NEtxLBB 73.
azpisarrera-22
ORDU ARTE,
ORDU ARTEO,
ORDU ARTIO,
ORDURARTE,
ORDUARA ARTE,
ORDUARA ARTEO,
ORDUARA ARTINO,
ORDIALA ARTINO,
ORDARTINO.
azpisarrerakoSense-22.1
a)ORDURARTE (V-gip ap. Elexp Berg). Hasta entonces, hasta ese momento.
v. ORDU ARTEAN, ORDU ARTERAINO. Eskatu barkazio orduarteo inikako gaizki guzies. LEProg 96.
Arrain txipia da handituren / Jinkoak badu bizierazten. / Ordartino haren uztia / erzokeria da handia. ArchFab 155.
Behar zitzaiola lotu lanari, ordu arte deusik egin ezpalu bezala. JnnSBi 125.
Orduarte ixilik egon bazan, jaun arrek bazuen orduantxe zer esana. MujPAm 33.
Atharraztarrek etzien ikusi ordiala artino Haritchabalet sotenarekilan. Const 18.
Gizon bidaria eman zen arin eta solastari, ordu artio itzik egiten etzuena. FIr 151.
Sekula ikusi eztena ordu artio. Zub 46.
Nihon fortuna guti zuen ordu arte eginik. BarbLeg 139.
Kortxoa ezta mugitu ere. Ordurarte, beintzat. AnabPoli 34 (v. tbn. Aprika 46).
Piarresen adimenan lauso zegona ordu arte argitu zen ziaro. EtxdeJJ 241 (196 ordurarte
).
Kanpora noa sei egunetarako, ekin dio Mirenek. Ordurarte bada. TxillLet 53.
Ordu artio nehork ez zuen aipatzen. JEtchep 47.
Nikanor ordurarte ez zan bein bere iñora joan automobillean. ErkiagBatB 45.
Ebanjelioko egiak aski luzaz erakutsiz ordu arte betidanitik ilunbetan ziren paganoeri. ArdoySFran 318.
Asarre ekin zioken ordurarte ixilik zegon mutillak. AtañoTxanKan 134.
Ordurarte izen ori eroian santurik ez bazan be.OnaindSTeresa 20.
Emen be olan juan zan ordura arte. Gerrika 183.
Guk ez baiginuen ordu arte mamurik eta holakorik ikusi sekulan. LarreArtzainE 38.
Bego, beraz, eginkizun hau ordura arte. MEIG VIII 107 (
MEIG IX 54 ordurarte
).
v. tbn.
Ordu arte: Hb Egia 99. Lap 134 (V 62). HU Aurp 213. Ox 203. EArzdi in Kk Ab II 5 (Kk Ab II 122 ordura arte, I 102 ordurarte). Alz Txib 84. Ir YKBiz 199. Zerb IxtS 15. Lf in Casve SGrazi 10. Ordurarte: Ag Kr 192. Echta 267. A Ardi 58. Altuna 73. Otx 122. TAg Uzt 108. SMitx Aranz 102. Mde Pr 254. Akes Ipiñ 13. MAtx Gazt 71. Zait Plat 108. Vill Jaink 32 (in Gand Elorri 18 ordura arte). NEtx LBB 123. Alzola Atalak 46. Berron Kijote 113. Etxabu Kontu 142. AZink 86. Ordura arte: BAyerbe 86. Orduartio: CatLuz 12. Ardoy SFran 290. Ordura arteo: Or Aitork 212 (66 ordurarte). Ordartino: Ip Hil 66, 87, 135.
azpisarrerakoSense-22.2
b)Hasta la hora (de).
v. ORDURAINO. Gosaltzeko ordu arte. SorBar 103.
Azkeneko ordu arte egon, eta gero dira larriyak. LabEEguna 61.
Urteteko ordura arte etzan andik aldendu. KkAb II 149.
Igandeetan libre gelditzen giñan, illuntzeko lista pasatzeko ordura arte. Albeniz 59.
azpiadiera-2.1
Azken-ordura arte. OrBM 6.
Bederatzigarren ordua arte.IrYKBiz 505.
azpisarrera-23
ORDU ARTEAN,
ORDURA ARTEAN,
ORDURARTEAN.
azpisarrerakoSense-23.1
a)ORDURA ARTEAN (Añ, s.v. entonces). Hasta entonces.
v ORDU ARTE. Kontu galdetuko zaio ordu artean eraman duen denboraz.Brtc 125.
Ordu artian ezin inor zuzen juzgau ginai. fBIc II 229.
Mariaren izena ezagutua izan zadin ordu artean ezagutzen etzuten nazioneez. MarIl 114.
Betaurrekorik etzan agertu / ordura-artean. AzcPB 359.
Beste lagunak ezagutzen zituan neskatxak, baña nik ez ordurartean. BAyerbe 65.
v. tbn.
Prop 1880b, 26. Laph 153. Elsb Fram 72. LuzKant 108. Ardoy SFran 190. Ordura artean: Ag Serm 401. Or Eus 74. Mde HaurB 76. Ordurartean: Ag Kr 188. Erkiag BatB 54. FEtxeb 39.
azpisarrerakoSense-23.2
b)Hasta la hora de.
Erijotzako ordu artian. fBOlg 130.
Yaungoikoa-gana biurtea eriotzako ordura artean luzatuteko. AñEL2 134.
azpiadiera-2.1
Onelan bizi zan azkenengo ordura artian. UrMarIl 80.
azpisarrera-24
ORDU ARTEKO,
ORDU ARTINOKO,
ORDURA ARTEKO.
De hasta entonces. Las socias tienen junta / euren baltzukoa, / balance minucioso, orduraartekoa. AzcPB 183s.
Eta azkenengo konfesinoetik ordura arteko pekatu andirik ez badauko [...].ItzAzald 144n.
Biyer esangotzut, ordura arteko epeik badozu. KkAb II 150.
Onela mintzatu zitzaion ordu arteko bere bizibideaz ziaro garbaituta. EtxdeJJ 255 (v. tbn. 199).
Orduarteko filosofuek ezin izan zuten ori asmatu. VillJaink 33 (32 ordurarteko).
Erakleitok itz-lauz idatzi zigun bere iakinbidea. Ordurartekoek bestetara egin zuten. ZaitPlat 29.
Beldurtu ote zen ordu artinoko aments guzien gatik etzuela Xinako leihorrik bere zangoaz hunkiko?ArdoySFran 255 (v. tbn. 83).
Aitortu nien atera nintzanetik ordura arteko pasadizo dana. BBarand 149.
Ordurarteko gaitzak. Ayesta 24.
Oihenartek ordu arteko euskal bertsoak entzunak edo irakurriak zituen. MIH 240.
(In MEIG VI 36 ordura arteko) v. tbn. MMant 78. Ordurarteko: Or Eus 312. SMitx Aranz 103. Erkiag Arran 160. Anab Aprika 41. NEtx LBB 38. Etxabu Kontu 88. Ataño TxanKan 167.
azpisarrerakoSense-24.1
Nahi izan zituen ordura arteinoko ezagunak oro ahaztu. MdeHaurB 60.
azpisarrera-25
ORDU ARTERAINO,
ORDURA ARTEINO. Hasta entonces.
v. ORDU ARTE. Behar zuela Jainkoa maitatu ordu arteraino baino hobeki. JnnSBi 52.
Gauerdiko amabietatik ordu arteraño ezer jan ez edan bagarik egonagaz. ItzAzald 160.
v. tbn.
Ordurarteño: Larrak EG 1959 (3-6), 240.
azpisarrera-26
ORDU ARTERAINOKO.
De hasta entonces. Ordu arterainoko idoiak eta dorphetasuna aski izan ez balire bezala burlatu ziren. Lg II 280.
Errexki ahantzi zituzten ordu arterainoko atsekabeak eta nigarrak. JnnSBi 20.
azpisarrera-27
ORDU ARTERAINOKOAN.
Hasta entonces. Hil ondoan bederen izanen zela laudatua eta onhetsia, eta ordu arterainokoan etzuela berantesten bere laudorioa. ES 148.
Bere partida hartuak, ordu arterañokoan bezela, bethi bizi nahi dutenei. HeGudu 78.
azpisarrera-28
ORDU HAUTSIAN.
"Desacostumbrado. Ordu autsian etorri zara gaur" Asp Gehi. v. MUGA HAUTSIETAN.
azpisarrera-29
ORDU BAI ORDU.
Oingotz ire tentelkerijaren barri jakingo al-yauek jauregiko bazter guztijak be, eta buruba egingo naieukek ordu-bai-ordu ire lepotik guztijak barreka asi ixan baietz. Eta oindiño egitteko yaukeen barrezkua. 'Que ya has dado ocasión de reirse a todos'
.Otx 128.
azpisarrera-30
ORDU BATETIK BESTERA.
En un momento, enseguida. Ur pixka bat edan ta bañu batzuek artuta, ordu batetik bestera oso sendatua gelditu zen. Goñi 56.
Bañan orrela ezta serbitzen / Jaunaren bodondatia, / ordu batetik bestera dator / emengo errematia. Xe 345.
Seireun errial ez dira gutxi / ordu batetik bestera, / pobre bat pozik balijuake / ainbeste irabaztera. TxB I 186.
Eskandaloa ordu batetik bestera. AZink 97.
Egun aretarako eukezan proposamenak eta amesak aldakuntza izan eben ordu batetik bestera.Gerrika 142.
azpisarrera-31
ORDU BERANDU.
azpisarrerakoSense-31.1
a)Hora avanzada (de la noche).
Ori galdetu nizun ordu beranduan. MendaroTx 222.
Oinez joan behar zuen, jakina, ordu berandu hortan. [...]. Kafetxe guziak engoitik hertsirik zeuden. MdePr 162.
azpisarrerakoSense-31.2
b)"Ordu berantu niza? (Sc), ¿me he atrasado?" A.
azpisarrera-32
ORDU BEREAN ( (Lar, Dv, H)).
En ese mismo momento. "Actualmente, con relación a lo pasado, orduan, ordu berean. Actualmente estaba hablando, orduan, ordu berean hitzegiten zegoan" Lar. Cf. orduantxe. Tr. Documentado sobre todo en autores septentrionales. Al Sur lo emplean Mendiburu (IArg I 284), Añibarro (EL 2 8), Astarloa (II 114), Lardizabal (387), Arana (SIgn 27), Samper e Inza (Azalp 128).
Eta ordu berean anhitz senda zezan eritasunetarik. "
En cette même heure"
.LçLc 7, 21 (He, Dv, Leon ordu berean; TB oren hartan berean, Or ordu artantxe, Ker orduantxe bertan, IBk orduantxe, IBe une hartan
).
Ordukotzat [...] hedatu ziren israeldarren herritarat. Ordu berean, Gedeon argitua izan zen Jainkoaren izpirituz. Lg I 208.
Hekiek ere ordu berean utzirik sareak eta aita, ondotik jarraiki zitzaizkon. DvMt 4, 22 (Azcue traduce: "al punto dejadas las redes y el padre").
Garbitu zituen begiak ur hartaz eta ordu berean argitu zitzaizkon. JnnSBi 70.
Bizia ordu berean nihauk ere galtzen nuela iduritu zitzautan. JEBur 19.
Ikhusi zutelarik misionest berria berak bezala bizitzen, jaten eta lo egiten, ahal zuelarik, ordu berean adiskide bezala hartu zuten. ArdoySFran 162.
Badakit ordu berean baietz erraiten hasi zitzaidala ziburutarra. LarreArtzainE 119.
v. tbn. O Po 58. Bp I 72. Arch Fab 201. Gy 103. Dv LEd 207. Samper Mt 15, 28. Arb Igand 86. Elsb Fram 92. Ip Hil 71. HU Aurp 86. Zerb Ipuinak 285. Barb Sup 60. StPierre 13. Ox 78. JEtchep 44. Larz Senper 22. Casve SGrazi 130.
azpisarrerakoSense-32.1
(Con reduplicación intensiva). Jesusek zure semea bizi da, esandako ordu bere-berean, gaitzak semeari aldegin ziola. Lard 377.
azpisarrerakoSense-32.2
(Con determinantes). Ordu bere artan yaiki ta Yerusalemera itzuli ziran. IrYKBiz 529.
azpisarrerakoSense-32.3
Al mismo tiempo. Ostian izateko, Iesüs-Krist elkhiten deia zelütik, ala ordü berian han ere dago?Bp I 72.
Eta ohoina harritua eta ordu berean Jainkoaren graziak argitua, eman zen belhauniko. JnnSBi 61.
Erlisionearen alde bere burua erakutsiz eta ordu berean bera erlisioneak nahi ez bezala biziz. HUZez 197.
Bazter batean bada emazteki andana bat olio egiten hari direnak eta ordu berean kantuz. Prop 1897, 62.
azpisarrerakoSense-32.4
Por el mismo tiempo. Baldiñetaria ez baduzu sentitzen, bethi ordu berean, xede hau badugula, egiten ditugun obretan [...], entsaia gaitezen [...].HeGudu 70.
Orduan hil zen [...] Kaskoin pilotari famatu hura [...]. Ordu berean sukar usteletik hil zen Hazparne Hazketan neskato gazte bat. HUAurp 162.
azpisarrera-33
ORDU BEREKO.
Del mismo momento. Aitzindarizko eta ordu bereko seinalek. SPPhil 349.
Mintza gaitezen orai, tentazionearen ordu bereko gauzez. HeGudu 113.
Bere bizi guziko gora-behera ttipienez orhoit baitzen, ordu berekoez bezala. JEBur 160.
Eta Frantsesen geroa hiru egunek zaukaten gordea. Ordu bereko ortzegun saindu horrek. [...]. 'Ce Jeudi-Saint du moment même'
.ArdoySFran 256.
azpisarrerakoSense-33.1
Bagoz beste [grazije] batzuk, orduberekoak esaten yakienak. UrCatArrig 85.
azpisarrera-34
ORDU BERETIK. Desde ese mismo momento.
Cf. ORDUTIXEK, s.v. ordutik. Ta hordutik ezagutuko nazue oraindaiño guzian ez bezala ta hordu beretik jakinen dezue zertako diran nik egin ditudan gauzak. MbIArg I 348.
Aski da aipha dezazun hitz bakhar bat, ordu beretik sendaturen da nere sehia. Lg II 151.
Arroltzetarik atheratzen dira har xehe-xehe batzu. Ordu beretik hasten dira martzoka hosto yaten. DvDial 5 (It bereala, Ur beriala, Ip berhala
).
Nigarrez ordu beretik. LuzKant 20.
Jan zuen fruitu debekatua. Ordu beretik harenak egin du: hil behar da. CatJauf 22.
v. tbn. Brtc 182. MarIl 84. Gy 67. Elzb Po 185. Arb Igand 135. Jnn SBi 51. Const 15. Ardoy SFran 112.
azpisarrera-35
ORDU DEINO (S ap. Lrq),
ORDUDENO (Dv),
ORDU DELARIK,
ORDU DENEAN.
A tiempo. "Ordu deno, pendant il est temps" Dv. "Peu usité sauf comme attribut dans les expressions: [...] ordü deno, tant qu'il est temps" Lrq. Alaba ezkont ezak nahi-denean, semea ordu-denean. "
Quand l'occasion s'en presente"
.OPr 16.
Ansiarik eztugunean Iainkoaren amudiozko eztitasunen eta plazeren ordu denean biltzeaz [...]. SPPhil 484s (He 491 ordu deiño
).
Iinkoa ezpada jiten aski sarri gure sokorritzera, eguruki dezagun pazenziatan jinen dela ordu denian. TtArima 40.
Aro ona ez da iraunkor [...]. Erna zaite beraz ordu delarik. DvLab 24.
Ordu deno bihur zaite onera. DvLEd 124.
Zoazte beraz ikusterat ordu deno!JEtchep 39.
Santa Grazin badakigü / ordü deno bühürtzen, / bortian etsaien gaiña / harrien urthukitzen. '
Résister lorsqu'il faut'
.CasveSGrazi 135.
Behiagoiti, ordü deno / borthizki deiat erraiten / behar diela [...]. Ib. 94.
azpisarrerakoSense-35.1
Hobe da orai, ordia hun deno, bilkhüra egitia. Mst I 23, 5 (SP muga denean
).
azpisarrerakoSense-35.2
Berandian ikhusiko du, ordu eztenian, dena ere eztela. TtOnsa 100.
azpisarrera-36
ORDU ESTRA. "Ohiko ordutegitik kanpo lan egiten duen aparteko ordua. Ordu estrak itettu tallerrian
"ZestErret.
azpisarrera-37
ORDUETAN,
ORDUTAN.
Durante horas, mucho tiempo. "Jolasean ordutan ibiltzen ziran (V-gip, G-azpgoi), jostaka ordutan ibiltzen dira (AN-gip)" Gte Erd 245. [Bidezabala] egin baño lenago Durangokortatik urren egoan bitxabaleraño orduetan ibilli biarra zan. KkAb II 160.
[Ondarrezko lurralde zabala]. Ain zabala ere, orduetan ibilli ta ibilli, ta beti ondarra. AnabAprika 100.
azpisarrera-38
ORDUETAN ETA ORDUETAN,
ORDUTAN ETA ORDUTAN,
ORDU ETA ORDUTAN.
Horas y horas, durante mucho tiempo. Toki onera etorri aiz! Orduta [sic] eta ordutan iñor eziñ ikusi leiken tokia. JAIrazBizia 81.
Gau ta egun, ainbat ordu ta ordutan arraunai eragiñaz, gogor ta bulartsu jardunaz. ErkiagArran 78.
Etxetik urten barik egoten zan orduetan eta orduetan. ErkiagBatB 48.
azpisarrera-39
ORDU ETA ORDU.
Horas y horas, durante mucho tiempo. "Olgetan orduak eta orduak pasau zituen (V-arr), [...] jostan orduk eta orduk pasatzen zitun (AN-5vill)" Gte Erd 245. v. ORDU(E)TAN ETA ORDU(E)TAN. Ta ordu ta ordu egon oi gera artan aspertu gabe. OrQA 131 (v. tbn. 128).
azpisarrera-40
ORDUETATIK KANPORA.
Fuera de horas, a deshora. Ez egizu jan orduetatik kanpora. ItzAzald 204.
ORDU EZKERO (V-gip, G-goi-bet, AN-5vill),
ORDU EZKEROZ (orduezkeros AN-araq),
ORDU EZKEROZTIK (AN-5vill),
ORDU EZGEROZTIK,
ORDU EZKETIÑO.
Ref.: EI 155; Elexp Berg. Desde entonces. v. ORDUZ GEROZ, ordutik. Tr. Documentado sólo en la tradición meridional.
Hordu ezkero banekien zer zen [...] Jangoiko maitagarriak eragin nai zidana. MbIArg I 53.
Eta sekulan ordu ezkero, etzidan utzi zerbait ondotxo eman bage. ZabGabon 70.
Jaunak bere saria dizute ematen / ordu ezkero. SBaroj(
inFrantzesB II 124
).
Aginak apurtu eustazan. Ordu ezketiño, ain barik nago. OrTormes 21 (
Mi 10 y SCruz 14 ordu ezkeroz; SCruz 130 ordu ezkero
).
Orduezkero, alkarrekin zoriontsu bizi izan ziran. TAgUzt 21.
v. tbn. Echag 96. Bil 89. Iraola 80. Ir YKBiz 8. Vill Jaink 34. Ordu ezkeroztik: Ldi IL 142. MAtx Gazt 28. Ordu ezgeroztik: Muj PAm 61. Orduzkerotik: Auspoa 77-78, 17.
azpisarrerakoSense-41.1
(Con -ko, adnom.). Ordu ezkeroko gobernuak ere abo batez ari dira. OrSCruz 34.
azpisarrerakoSense-41.2
(Con hura intercalado). Ona, bada [...] atsegin guzien leku artatik gure lenengo gurasoak nola irten ziran. [...]. Ordu hura ezkero lurrak aientzat sastrakak baizik etzuen. Lard 5.
azpisarrera-42
ORDU GABE.
"(S), a deshora, intempestivamente" A. [Biperak] bere amaren sabela mokoaz xilaturik eta hautserik, sortzen direla ordu gabe eta sortzian bere ama hiltzen. TtOnsa 138 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
Jin zira ordü-gabe gure eskerniatzera. IpMt 8, 29 (Samper tenbrarik bage, Hual tenpra bage, BiblE garaia baino lehen).
azpisarrera-43
ORDU GAITZAREKIN,
ORDU GAITZEZ(En frases imperativas). En mala hora, en hora mala. v. ORDU GAIZTOAN. Zabiliz orduatxez.
Perucho
103.
Ordu gaitzareki horrat zakitzat. E 213.
azpisarrera-44
ORDU GAITZEZ,
ORDU GAIZTOZ.
En mala hora. v. ORDU GAIZTOAN. Ordu gaitxes etorri zinan! (Frase en una comedia castellana de 1550). ASJU 2001 (1), 274.
Horrexegatik agertu naiz hona, [...], ordu gaiztoz egin nuen eskaintza nolabait betetzera. MEIG V 113.
azpisarrera-45
ORDU GAITZ ZURI.
"(Anda en) hora mala, (c.) zoaz ordu o zori gaistoan; ordugatx zuri" Añ.
azpisarrera-46
ORDU GAIZTOAN,
ORDU GAITZEAN,
ORDU DONGEAN.
azpisarrerakoSense-46.1
a)ORDU GAIZTOAN (Lar, Añ; gaxtoan Urt I 481),
ORDU GAITZEAN (Dv, H),
ORDU DONGEAN (Lar, Añ)
En mala hora. "Anda en hora mala, zoaz ordu gaiztoan" Lar (v. tbn. Añ). "(A buena) hora, a mala hora viene, [...] ordu gaistoan, dongean dator" Ib. (tbn. en Añ). "Ordu gaitzean, dans une facheuse conjocture" Dv. "Ordu [...] gaitzean ethorri zarela, soyez [...] le mal venu [...] (en mauvaise heure)" H. Cf. ORDU ONEAN. Tr. Documentado en autores meridionales de los ss. XVIII y XIX, y en los septentrionales Duvoisin y Goyhetche.
Ordu gaistoan ken zaitez orrik. Acto 251.
Zoaz ordu gaistoan emendikan. LarDT LVI.
Ta arritu oi naz, nola asko ta asko, bulzaka ordu gaistoan aientzat, botatzen eztituzten andikan bera. LarCarta a Mb 279.
Hordu gaiztoan jan zuen Adanek arbol debekatutik. MbIArg I 269.
Bijoaz ordu gaistoan lurreko deseoak ta betoz zerukoak. CbEg II 95 (Dv LEd 171 bihoaz ordu gaixtoan).
Zuaz merkatari bategana diru palso bategaz; urria irudin arren, ez bada urre ona, botako zaitu ordu gaistuan. MgCO 62.
Kontu egin bear due etxeetako buruak onelakoak ordu gaiztoan aienatzeko. AA III 560.
Ezeizubez enzun, bota egizubez ordu gaiztuan. Astar II 4.
Hunen sare traidorean / finatzen da ordu gaitzean. Gy 301.
Ai ordu gaixtoan sorthu naizena!DvLEd 192.
Ai ordu gaixtoan egin nuela nere lehen bekhatua! Ib. 10.
Ken akizkit ordu gaiztoan eta laster nere begietatik. ArrGB 40.
Ordu deungan onentzat / asi zan gudea / mats eldu eztanentzat lez / urrilgo aize errea. AzcPB 275.
Ordu gaiztoan madarikatzen ditu karlistetako gerra atzerrikoiak. Mok 16.
azpiadiera-1.1
Karlos odolgiroa / zital arritua, / zori ordu gaitzean / mundura sortua. Echag 161.
azpiadiera-1.2
"A desoras, hordu gatxean, tenpora baga
"Lcc.
azpiadiera-1.3
Sokorriko Ama, Birjina Maria / ordu gaixtoan itsasturien artizar argia. Ox 62.
azpisarrerakoSense-46.2
b)"A deshora"VP 71r.
azpisarrera-47
ORDU GUZTIETAN. En todo momento, todo el tiempo, a todas horas.
Zeren okasione hek ordu guzietan presentatzen baitira. SPPhil 379 (He 382 ordu guzietan
).
Ez dago ordu guztietan miin zorrotzagaz lagunari kalte egiten gaiski-esalia?fBIc II 191.
Perratzalleak bere / iltze ta perretan / egitekoa urri / dauka plaza ontan: / bañan beti ugari / ordu guztietan / mandazai, idizai ta / ostalarietan. Echag 145.
Goizean, arratsean, / ordu guztietan, / usaika an zebillen. ItFab 110.
Bigarrentto hori ordu guzietan / zagokioten zelatan / borda bateko oilloeri. Gy 280.
Samuel bada jaunaren etxean azi zan, ordu guzietan bere serbitzoan zebillela. Lard 149.
Eta errea iduk nezala oren eta ordu guzietan. DvLEd 131.
Naigabea eta tristura izan dut lagun ordu guztietan.Apaol 56.
Eta auxe da errazena, bada egin ginaike ordu guztietan eta leku guztietan. ItzAzald 61.
Jaungoikoak naiko landare jarri zuan baratze aundi artan, gizonari ordu guztietan nai ainbat jaki eskeintzeko. InzaAzalp 46.
Aingeru Guardakoak zaitu gaitzala ordu guzietan!Salav 68.
v. tbn. Añ LoraS 40. AB AmaE 297. Iraola 10.
azpisarrerakoSense-47.1
(
Ordu guztian
). Goiz arratsalde eta / eguerdian, / plaza berrian, / egunaz eta gabaz / ordu guztian. Echag 184.
azpisarrera-48
ORDU INGURUKO. Más o menos de entonces.
v. ORDUTSUKO. Orduko edo ordu-inguruko euskara guk baino hobeki ezagutzen baitzuen. MEIG I 246.
azpisarrera-49
ORDU IZAN,
ORDUA IZAN.
azpisarrerakoSense-49.1
a)(Trans. o intrans.). Ser hora (de) (que). "Ordu da jaikiteko, il est temps de se lever" SP. "Ordu da, il est temps" Dv. "Peu usité sauf comme attribut dans les expressions: ordü dük, il en est temps; [...]" Lrq. "Joan ordü dügü (S)" Gte Erd 245. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur en todas las épocas y dialectos. Por lo general, ordu aparece indet. en autores septentrionales (salvo en algunos ejs. de Etcheberri de Ziburu (Man I 20), Oihenart (Po 6), Argaignarats y Lafitte) y det. en meridionales. Cuando lleva complemento, se trata por lo gral. de una oración subordinada con subjuntivo, sust. vbal.-t(z)eko y, menos frec. (en algunos autores septentrionales y algunos ejs. de Orixe y Lizardi), rad. vbal. o participio. Hay tbn. algún ej. con sust. vbal. indet. en Hiribarren.
Bana ordu bazinduke zenzatzeko zuk ere. E 157.
Ixil bazinite nahi nikezu. / Ienkoaz orhitzeko ordu lukezu. Ib. 207.
Engoitik ordu duk gatozen [...] laurgarren partera.LçIns E 8r.
Ezen ordu da has dadin iujemendua Iainkoaren etxetik. Lç1 Petr 4, 17 (TB ordu da, IBk ordua da; He huna non den ordua
).
Presuna zaharrak [...] ordu du gaztetasuneko maiñen eta tornuen utzteko. Ax 187 (V 127).
Ezi ordu dut iakintsu izan / hil ala bizigei nizan. OPo 22.
Ordu da ordu, Debotak / atenzionerekin, / erratekotzat bezperak. ArgDevB 35.
Ordua da parti nadiñ. Ib. 139.
Ordu da, o ene arima, altxa gaitezen behere huntako gauza guziez gorago. Brtc 24 (tbn. en Arb Igand 198).
Ordu da egin dezon leku / tristeziak gozoari. Monho 66.
Jagi zaite jentia / ja orduba dozu / zortzi legua eginda / atetan naukazu. DurPl 63.
Jagiteko orduba da. MgPAb 115.
Tanbolinak dino: gura dabenak gura dabena egiteko orduba dala. fBOlg 66.
Jainkoa heldu zauku abertitzera ordu dela hartaz pentsa dezagun. JesBih 449.
Yuieak, klaro errateko, / ordu luke khexatzeko. Gy 189.
Aldaketa onekin ezagutu zuten, abiatzeko ordua zala, eta prestatu ziran. Lard 86.
Zure egin-ahalaz egin dezazun ordu da. DvLEd 241.
Samatsa, bere tokian, hiru hilabetez ontzen hari da [...]. Handik harat galduz dihoa. Ordu du beraz urratzeko eta landei emateko. DvLab 151s.
Eta iduritzen zait ordu zinukeela, haurtasuneko solasak utzirik [...]. Ib. 1.
Ordu da mintza gaiten Buddaz. HbEgia 60.
Bere buruari galdatzen dio ez othe litekenez ordu harat edo hunat egiteko. Laph 22.
Berriketak alde batera utzi ta asi gaitian; bada orduba. SorAuOst 97.
Ordu da mintza nadin orai. ElsbFram 117.
Baratzen naiz, ordu baitu!Ib. 171.
Jaun ona, ordu da, urrikal zakizkit, har nazazu zureganat. JnnSBi 140.
Ez ote zen ordu, norbeitek azkenean erran zezan: [...]? HUZez 156.
(s. XX)Ordu litake eskuarari gei den amodioa eman baginezo. JEBur 178.
Xede hortarat elgarretaratzeko lukete gehienik ordu; hortan da hastapen eta erroa. Ib. 202s.
Guziak xutik, / jeikiz ohetik, / ordu da engoitik!Ox 157.
Ejiptora zuaz, ala? Orduba da orretarako. Biar dan baño luzaruago egon zara emen. Altuna 25.
Ordu da euskeldunek erabil zagun euskara. FIr 155.
Eta orduan, ordu ere baitzen, beldurtzen hasi zen ama. BarbLeg 145.
Goazin orai hemendik berehala. Ehun bat metraren buruko atheraiak gira Tolosatik, burdin-bide zubi baten azpitik barna. Ordu zen. JEBer 48.
Zai dauzkagu... ta gañera ordua degu. AlzRam 123.
Joan ziren oro etzaterat: ordu zitakeen, goizeko bi orenetan. LfMurtuts 24.
Balinbaduzu zerbait erraiteko, orai duzu ordua. Ib. 50.
Mila othoitzen ondotik [...] Aita Saindu bakhar jarri zen Martin V. Ordu zuen. ZerbIxtS 108.
Non zaudete, adixkideok? Zatozte! Bada ordu! Bada ordu!MdePr 304.
Baina ez zen ordu gogorapen hits horiek ala zitzan. MdeHaurB 20.
Zinkurin egiteko ez baiña Zu aitortzeko da ordu. OrAitork 83.
Goazen bazkaltzera; ordua da. IzetaDirG 106.
Etxeratzeko ordua zen. Ib. 50.
Nazio aundi oiek biltzeko / bazala zioten ordu. Basarri 165.
Ezkondu edo zeozer eitxeko ordua dok. SMZirik 125.
Nik ere ene geroari pentsatzeko ordu dut. LarzIru 138.
Emakumetxo-lanak ikasten asteko badezu ordua. NEtxAntz 9.
Aiton-amonak, oeratzeko ordua dute. NEtxLBB 155.
Ikasi ezazu geldirik egoten; badezu ordua-ta. Ib. 55.
Bieri barkatu zioten Karlos Kintok. Ordu zen! ArdoySFran 79.
Omenaldirik ikusi gabe / kantatu dezu mordua, / alako baten aipa zaituzte / baiña bazendun ordua. (In Mattin 24
).
Utz ditzagun kijotekeriak, zentzartzeko ordua badugu-ta. MIH 209.
[Saia nadin] edizio berria bukatzen. Badut ordu, noski. MEIG VII 73.
Bada ordu gure egitekoari lot gakizkion. MEIG III 49.
Ba, hori ikasteko ordua baduzue. MEIG IX 70.
v. tbn. Tt Arima 48. Egiat 180. MarIl 74. UNLilia 19. Ag G 270. A Ardi 125. Erkiag Arran 66. Gand Elorri 104. Arti Tobera 274. Casve SGrazi 150.
azpiadiera-1.1
(Precedido de rad. vbal. o part.). Arthik ordu liteke basa bisaiarat / lehia duenari liburu tzarrerat. HbEsk 6.
Ageri da marrakariek unha ordu dutela, aspaldion xutik dire. Yar bitez beraz. HbEgia 142 (144 ixil ordu
).
Ohera goan ordu da. DvLab 11.
Ez othe luke lana utz ordu?Laph 227.
Atzar ordu dugu. Ib. 111.
Nola utz ahotik solas hau, hoin laketa [...]? Geldi ordu da bizkitartean. HUAurp 217s.
Holako desmasiak / geldi ordu luke. Etcham 167.
Ikas-ordu aal degu, euskera gaixoari oartuz, zabarkeri narrasaren ondoren beltz negargarria. Markiegi(
inLdiIL 7
).
Belarra zabal-ordu da. OrEus 300.
Ager zaite, Euskara, xuti-ordu baita. Iratz 11.
Esna-ordu izanik ere. OrAitork 193.
azpiadiera-1.2
(Precedido de sust. vbal. indet.). Heldu dire gaxtoak erraten dutela / yende xehe arintze ordu litekela. HbEsk 170.
azpisarrerakoSense-49.2
b)(Indet. con aux. trans. o intrans; empleado principalmente en frases negativas). Haber tiempo, tener tiempo; (en frases negativas) ser tarde. "Peu usité sauf comme attribut dans les expressions: [...]; eztük ordü, il n'est plus temps" Lrq. Beraz ene arima, erna zaitea [...] gero eztate ordua, orai da ordua. Harb 134.
Oh aita krüdela / [...] egün batez / izanen zira dolütia / bena helas maleruski, / eztükezü ordü. "
Il ne sera plus l'heure"
.Xarlem 676.
Oihü egiten dielarik / Jinkuari pharka diezen [...]. Bena ezta ez ordü. '
Mais il est trop tard'
.Ib. 171.
Geroxago ere ordu ditake hortako. HUAurp 150.
--Ez nintzen ezkondu behar. Jaunak azken hitza erran zion: --Haur gaixoa, orai ez duzu ordu; eta zure gaitzak ez du erremediorik pazientzia baizik. LfMurtuts 36.
Hire xantza banu [...]. Gero ez duk ordu. Gero arranguratuz, nehork ez hituzte sinhetsiko. JEtchep 99.
azpiadiera-2.1
(
ordua izan
). Gertu adi eriotzarako, oraindiño ordua dok-eta. BilbaoIpuiB 49.
azpisarrera-50
ORDU-JARDUN. Canto, rezo de las horas canónicas.
Alde guztitik poza eriola ebillen otoitzetan, koruko ordu-jardunetan, aizta arteko lanetan. OnaindSTeresa 38.
azpisarrera-51
ORDU-KANPAI.
Campana que señala las horas. Urrun ordu-kanpaiak, / urran, bei geldiak. GandElorri 68.
azpisarrera-52
ORDU-LAN.
"Trabajo por horas. Ordu-lanerako jendea bildu egiten zen orain 40 urte" Asp ANaf.
azpisarrera-53
ORDU LEHEN.
"Prima, ordulena, prima" Lar (tbn. en Añ).
b)Libro de horas.
Eguerri-Epifaniak izan dituzte ezer horrelako irudiak: zilarginen lanetan, meza eta ordu-liburuetan. MEIG I 75.
azpisarrera-55
ORDU HOBEAN.
En mejor hora. Cf. ORDU ONEAN. --Agur milla eskerregaz. --Zuaz ondo ta ordu obian. MgPAb 192.
azpisarrera-56
ORDU-ON(orduhun BN-ciz-mix, S; ordun S). Ref.: A; Lh (ordün); Lrq. "Cachazudo" A. "Qui a le temps, qui ne se presse pas, lent" Lh. "Hati, ordühun izigarria, hi!, tout de même (quel) effrayant flegmatique, toi!" Lrq.
azpisarrera-57
ORDU ONAREKIN(En frases imperativas y votivas). "Biz ordu onarekin, soit à la bonne heure" SP. v. ORDU ONEAN. Zoaz zoaz ordonarekin. (Estribillo en una canción francesa c. 1500). FLV 1971, 164.
Zoaz ordunarekin. '
Andad en hora buena'
.Volt 225.
Zeren zu zeurori [...] zarade gure Iauna sandua [...], zaradela ordu onareki. "
Que lo seáis en hora buena""
.BerTrat 43r.
Eta Iesus izatetik aren semea datozkio anbat eta ain ondasun andiak. Dituela ordu-onareki. BerDoc 138v.
Toberak jo ditzagun / Ordu onarekiñ / Ordu onarekiñ-ta / Birjiñ Amarekiñ. (Canc. pop. inLhYol 50
).
azpisarrera-58
ORDU ONEAN(Urt I 481, Lar, Añ, H). (En frases imperativas y votivas). "Enhorabuena sea, biz ordu onean" Lar (Añ ordu onean izan bidi). "Ordu onean [...] ethorri zarela, soyez le bien [...] venu (en bonne heure)" H. Tr. Documentado al Sur desde Lazarraga, lo hallamos al Norte en Voltoire, Etcheberri de Ziburu y Tartas (Onsa 72).
Ordu onean gera zatez, / donzella linda erana. Lazarraga A, 1146r.
Zoaz ordu onean. Volt 171.
Zoazte ordu onean, / adora ezazue, / eta bihurtzean haren / berri ekhardazue. EZNoel 66.
Ontasun fiñik eztuena, infinitoa Zu zerez izan. O! Izan zaite: ordu onean! CbEg II 74 (Dv LEd 138 ordu onean).
Atoz, Jauna, atoz ordu onean, nere animako ostatu pobre onetara. CbEg III 242.
Biotz ori alaitu: ta zeruko Etorkari, zure Jaberik onenari ordu onean leku emaiozu. Ib. 242.
Eskolan bertan erakatsi ordu onean, ta Erdaraz jardun dezatela; baña gero libre, naiz Euskeraz, naiz Gaztelaniaz. CbEBO 18.
Urkatuko litukee askok euren buruak, poruko legerik txikarrena galdu ez dedin. Barriz antxinagoti jatorkun euskerea, galdu dedilla ordu onean. MgPAb 219.
Ordu onean, ez gaitezela gu egon Eleiza atarietan soñoko urratuakin lepotik beerako sokaakin. MgCC 155.
Asten da bere auzoai barri on au emoten ta onek dirautsee atsegin dabela, izan dedilla ordu onean: beragaz batera poztuten dira. AñGGero 349.
Gorde gaitzatzu ordu onean, zure kolko [...] indartsuan sekula betiko. IztC 8.
Maitetu gura badozu gorputza, maitetu egizu ordu onian; baña opa egijozu onera egijazko bat. UrMarIl 20.
Hill nazazute ni ordu onean, pozik hilko naiz; [...] baña utzaiozute arren aur errukarri oni bizirik. ArrGB 35.
Zoaz ordu onean, / domekan etorri. ABAmaE 356.
Bakotxak ordu onean beren opilari su egin beio. ABGuzur 108 (v. tbn. Ardi 92).
Bizi bitez arrotzak ordu onean euren erri beietan nai daben erara. AgAL 15.
Ordu onean etorriak izan zaitezela. Ib. 45.
Ai, zoaz nere Seme maitea, / iltzera ordu onean, / bañan, ai, nola utzi nai nazu / ain bakartasun tristean. Balad 240.
Atorkit, Austin, atorkit ordu onean lagun zar ori. LekEunD 46.
Bere bidez biziaren giarra ausnartzeko gauza egiten banau, betor ordu onean erotasuna. TxillLet 36.
Beregan bitza ordu onean itz-laua ta era ontako liburuetatik lenengoa izanaren oorea. BerronKijote 82.
v. tbn. LE Ong 71r. Bil 30. Enb 126. SMitx Aranz 132. NEtx Antz 19. Erkiag Arran 196.
azpisarrerakoSense-58.1
Eta ostatu-ordaiña eskatzeke, ordu onean abia zediñ utzi zion. BerronKijote 56.
azpisarrerakoSense-58.2
"Pláceme, (c.) atsegiña, naidea, ordu onean
"Añ.
"Enhorabuena, congratulación, (c.) [...] ordu onean
"Ib. --Baña kontu zuek ere laguntzeaz / estribillo batez guzien artean. / --(Guziak:) Ordu onean. GavS 22.
--Nik ezin artu neiz buruz izen guzti orreek [...]. Iminiko ditut paperian [...]. --Ordu onian; ta esango deutsudaz bein banaan. MgPAb 87 (v. tbn. 132).
azpisarrerakoSense-58.3
(Añ, Dv(G)). En buena hora, oportunamente; en el momento oportuno, adecuado."Oportunamente: (c) [...] ordu onean
"Añ.
"
Ordu onean ethorri da, il est venu à propos, avec opportunité"Dv.
Tr. Más usado al Sur
Ordu onean entzun zaitut eta salbamenduko egunean lagundu zaitut. He2 Cor 6, 2 (Dv ordu onean; Lç dnbora gogarakoan
).
Ikusi nendubaneko jaso jakon biotza, ta esaeustan: Aita Pedro neurea, ordu onean dator. MgPAb 198.
Ezkonzara makurtua bazaude, ezkondu zaite ordu onean, ezkondu zaite Jaunak nai duan bezala. AA I 605 (v. tbn. 588).
Laugarren lekuan egin bear duan gauza da ordu onean etxeratzea, albadu. AA II 99.
Gai onetan ausi egizu bere adiskidetasuna, ebagi egizu bere tratua, areriotu zaite ordu onean. AñGGero 261.
Arratsean gox, denporaz ta ordu onean etxeratuteaz. Ib. 133.
Sinistu neuntsun ordu onean: / imini nozu gaur egun obean. ZavFab,
RIEV 1909, 35.
Bazinte bedere yaio ordu onean, / nere ostroila-zabal puxantaren pean; / gaixoa, ez zinduke hanbat pairatzeko, / aski baininte ni zu defendatzeko. Gy 172.
Akitofel'en esana Absalon eta bere aldeko zarrai ondo iruditu zitzaien; baña Absalon'ek, ordu onean, Kusai'ri ere iritzia eskatu nai izan zion. Lard 199.
Ni ez naiz Jaunari graziyak ezer dakitana eta gutxiyago famatua; ordu onian diyot. Iraola 43.
Zuk eztakizu nolakoa den gure bizitza errukarria. Ordu onean egin ziñan apaiz. AgG 94.
Gabak asko emanda / geien-geienean / dirade etxeratzen / ez ordu onean. JanEd II 18.
Asturias aldetik ekarri zituan ordu onean Oñatira lenengo ler edo piñuak. FLab(
inMunita 8
).
Ordu onean heldu zerate. LarzIru 74.
Juana! Ordu onean etorri aiz. Oraintxe ez natxegon luzarorako. NEtxLBB 65.
--Eztaude begira gure gurasoak! --Gurasoak? Bai orixe! Ordu onean joan ziran. Ib. 171.
v. tbn. fB Ic I IV. Altuna 60. Enb 142. SMitx Aranz 213. BEnb NereA 78.
azpiadiera-3.1
(Con sentido irónico). Ordu onean zatoz, Dari, neskatillaren txera ona billatutera! Zer egin zendoan lenago, erasti obean?EchtaJos 315.
azpisarrera-59
ORDU ONEKO.
En buena hora. v. ORDU ONEAN. Ordu oneko jina dugu arnoa, oilasko-errekia zintzurrean kokatzen zitzaikun. JEBer 28.
azpisarrera-60
ORDU ONERAKO. En buena hora.
v. ORDU ONEAN. Suertatu bazitzakon ere hordu onerako [...] erri artara allegatzea eta meza entzutea [...]. OA 151.
Iru mesede egiten deutseez ordiako sakramanentubak batiatuta dagozan kristinau guztiai.: 1. Sazerdotiak egitia. 2. Ain prest, ta ordu onerako egitia. fBIc III 300.
azpisarrera-61
ORDU ONEZ.
En buena hora; a tiempo. "Ordu onez ethorria, arrivé à bonne heure, de bonne heure" H. Onsa hilzeko bidia dela ordu honez hiltziaz orhitzia. TtOnsa 92.
Hark udan zuhurki eta ordu honez bere bazka eta probisionia egiten baitu. Ib. 82.
Gazte zireño has zite ordu onez obra onen egiten. Ib. 23.
[Erien] errekeitariek ordü honez eman erazi behar derie [korpitz saintia], hen arimaren eta korpitzaren hazkürre hobena denaz geroz. Bp I 74.
Batbedera adela onsa kofesatzera ordü honez, egon gabe berant. Bp II 43.
Izandu zituen dam onek ezkonz andiak Erroman. Eman zion hordu onez bere aitak orietatik bat, baña ezkondu ta laster gelditu zen senarrik bage. MbIArg I 131.
azpisarrerakoSense-61.1
v. ORDU ONEAN. Buaz, ba, ordu onez... Urtzi-lagi bidez, / eta gu aren jarrai... zoritxarren iges. Enb 210.
azpisarrera-62
ORDU OROZ.
A todas horas, en todo momento. "Cada momento, orduoroz" Volt 1. v. orduero. Ordu oroz behar tugu; ezta heben zer duda. / Emazterik ezten lekuian eztakusat plazerik. E 121.
Eta zergatik gu periletan gara ordu oroz?Lç1 Cor 15, 30 (He oren guziez, TB ordu guziez, Dv noiz-nahi
).
Haren othoitzia [...] ordu oroz enzun [...] izan da. TtOnsa 151.
azpisarrera-63
ORDU OSOAK.
Horas enteras, mucho tiempo. Hordu osoak hitzket erotan galtzea. MbIArg I 61.
Baña beste hordu ta hordu osoak joan ta ere, etzen aingeru ona agertu. Ib. 257.
Darueez edaaten hordu osuak, ta azkenik aparteetan dira alkar ordituta. JJMgBasEsc 208.
Antxe bai, pozik emongo neukez ordu osoak. ABAmaE 171.
Ordu osoak parrez eta algaraz itztokiyan igarotzen zituzten. AranSIgn 51.
Hitzket gozatsu atsegin aietan ordu osoak instante bat bezela igaroaz. ArrGB 49.
Itz bakarka astiro auznartuz, nik ordu osoak ematen ditut orain ere. OrQA 162.
Alaxe igaro oi nitun ordu osoak. Ib. 160.
azpisarrera-64
ORDU OSOETAN.
Durante horas enteras, durante mucho tiempo. Zorijoneko eguzki alango lekuti atera nabena. Zek iges eragiten deutsa len ordu osuetan lo astunian egon zan toki atati? MgCO 32.
Iakiña, ordu osoetan ez dezake nere idurimenak bizi bizi iduki [...].OrQA 156.
Aspertu ezinda ari begira / antxe ordu osuetan. UztSas 287.
azpisarrera-65
ORDURA ARTE.
v. ORDU ARTE.
azpisarrera-66
ORDURA GABE.
Sin esperar hasta entonces. Orain itsu daudenak ere, erioko argiarekin ekusiko dute [...]. Eska zagozu Jesusi hordura bage ta gaur bertatik oriek [...] eta ekusteko argia ta lagunza. MbIArg I 223s.
azpisarrera-67
ORDURAINO.
v. orduraino.
azpisarrera-68
ORDURAKO.
v. ordurako.
azpisarrera-69
ORDURIK GALDU GABE.
Sin perder tiempo, cuanto antes. Laster ill beharrak gara gu guziok eta hordurik galdu bage ar ditzagun al ditugun atsegintzak. MbIArg I 61.
Hordurik galdu bage billatu ta bildu zituen bere lagunak. Ib. 118.
Ordurik galdu gabe, Dabidek agindu guzia egin zan. Lard 207.
azpisarrera-70
ORDURIK ORDU (V-gip ap. Etxba Eib),
ORDURIK ORDURA.
De hora en hora, cada hora. "Antxiñako gau-zaintzalliak ordurik ordu kantau biar izaten eban zer egualdi zan kanpotik" Etxba Eib. Ordurik ordu egin konzienziako billakuntzea. AñEL1 28.
Zelako birauak? Ezin sinistu leiteke Kristinauben artian ain ikaragarririk ezarten danik, egunian egunian, eta ordurik ordura enzungo ezpalira. Astar II 65.
Begiratu zer egin duan ik, saskeltzar orrek: arrautza guztijak apurtu, ordurik ordu jaio biar yuen antzar kumak galdu, eta [...].Otx 140.
Egunik-egun, ordurik-ordu, nere bizia erretzen etorri naiz. NEtxAntz 107.
azpisarrera-71
ORDUTIK(Precedido de frase relativa). Desde el momento (que), teniendo en cuenta (que). Cf. ordutik. Jangoikoak egin ginduen hordutik bearturik arkitzen gara Jainko berak ematen digun bidez zerua irabaztera. MbIArg I 384.
Zapatu behar direla barneko mobimendu guziak ezagutzen dugun ordutik gaixkirat dakharketela. Lg I 288.
Nolaz ez zuken gutartean laketago, harat-hunat ibiltzeko errextasun guziak bai eta egoitza goxoagoa eskupean emaiten ginaizkon ordutik? JEBur 156.
Martiñek, ezkontzarako gauza etzan ordutik, ez Juanarekin eta ez beste iñungo emakumerekin sortu zezakean benetako ezkontzarik. NEtxLBB 35.
Amodiotik aingeru hori kontzebitu den ordutik, / ni segur nago Jainko maiteak deitzen duela zerutik. XaOdol 221.
azpisarrera-72
ORDUTIK KANPORA(Añ). "A deshora" Añ. Ordutik kanpora premia bage jaten edo edaten danean [pekatu beniala da]. Gco II 58.
azpisarrera-73
ORDUTIK ORDURA (V-gip, AN-gip).
Ref.: Garbiz Lezo 37; Etxba Eib. Cada hora, de hora en hora; cada momento, por momentos. "(Por) horas espero, &c., ordu oro, ordutik ordura" Lar. "Ordutik ordura doia geruago ta gaizkixago, de hora en hora va empeorando" Etxba Eib. Hortaz guziaz lekhora, ordutik ordura ukho egin behar derauegu halako eztitasunei, beratasunei eta konsolazionei, gure bihotza hetarik apartatzen dugula. SPPhil 482 (He 488 denboratik denborara).
Diskurritzen duala ordutik ordura pensamentuz, itzez eta obraz zer egin esan eta pensatu duan. Iraz 51.
Era berekoak eta hordutik hordura egiñak bezala izaten ziran S. Francisco Xavierren itsasoko ta idorreko milagroak. MbIArg II 279.
Baña ardia ordutik ordura urrinduten da, basoan barruago sartuten da, geroago galduago egiten da. AñGGero 64.
Amasei soldaduk kontu egiten zioten; oietatik bi albo bietan, eta beste bi atean zituela, eta ordutik ordura aldatzen ziran. Lard 503.
Koloreen naigabean, ordutik-ordura lasatzen doan barren-odol sakon bat dago.LMujBideG 82.
Ura, ordutik ordura estutzen, larritzen.AtañoTxanKan 174.
azpisarrera-74
ORDUTSU.
v. 1 ordutsu.
azpisarrera-75
ORDU TXARREAN(Añ). En mala hora, en hora mala. "A deshora" Añ. v. ORDU GAIZTOAN. Berandu zatoze ta ordu txarrean. AñGGero 155.
[Gudea] asi zan ordu txarrean / erritar utsen artean. AzcPB 194.
Ondo ordu txarrean eurentzat: bada eurakgaitik bere esan ziran iñoiz entzun etziran lango gauzak. AgAL 77.
Ibai ertzeko munatik / lilija atzemon gurarik / [...] luzatu eban esku liraña. // Ai ene! ordu txarrean! / irrist egiñik [...].LauxBBa 74.
Ordu txarrean bigundu nintzan zure esanetara. NEtxLBB 25.
v. tbn. A BeinB 79. Txill Let 51.
azpisarrera-76
ORDU TXIKIETAN. "
Ordu txikitan, gauerdiaren ondorengo lehen orduetan. Etxea beti ordu txikitan etortze zan
"ZestErret.
azpisarrera-77
ORDUZ.
azpisarrerakoSense-77.1
a)(AN, S ap. A). A tiempo, en buena hora. "Orduz etxeratu, retirarse a hora conveniente" Bera. Predika ezak hitza, persebera ezak orduz eta orduz lekhora. "
En temps et hors temps"
.Lç2 Tim 4, 2 (He ordu onean eta ordu gaixtoan, TB parada on eta gaistoetan
).
Ezta orduz etxeratzen, bidean ari dena pusken batzen. "
[Il] n'arrivera pas d'heure"
.OPr 594.
Ta bagoaz aurrera elizara orduz iritxi gaitezen. NEtxAntz 46.
Baiña, andratxuok, badiñotsuet nik orduz: Ez eizue irakurri ipuiñ au!BilbaoIpuiB 83.
azpisarrerakoSense-77.2
b)En su momento (?).
Karrointaturik odola, / hala nola, / orduz, merkataria, / zaparretik oldartzean, / ez-ustean / bide-zelhataria. '
Au moment où bondit [...] le brigand'
.OPo 61.
azpisarrerakoSense-77.3
c)En horas.
Irur egun kontatu zituen Jesusek, horduz egun ta erdi baizik etziranak. MbIArg I 278.
azpisarrerakoSense-77.4
d)A medida que (?).
Baña banakako beste berezte bat egin behar du Jangoiko berak, onak eta gaiztoak illez doazen horduz ta aldirik galdu bage. MbIArg I 202.
azpisarrerakoSense-77.5
e) Amorosak behar lüke / orduz jakin ez egin lo. '
En un tel cas ne pas dormir'
.Etch 416.
azpisarrerakoSense-77.6
f)Entonces, en aquel tiempo.
Nehork ez daki lehen zer ziren / eskualdun aita larriak; / den jakintsunak ezin tu jakin / orduz iragan berriak. Ox 160.
Eskualdunak, eskualdun gauden / guziz elgar atxikiak, / Frantzian orduz nola baikinen, / Ameriketan anaiak!Ib. 149.
azpisarrerakoSense-77.7
g)En lugar de.
Hatsaphatsaka juan ordüz / eztiki gitian ükhü. '
Au lieu de marcher en nous essoufflant'
.CasveSGrazi 33.
azpisarrera-78
ORDUZ GEROZ (Dv, H),
ORDUZ GEROZTIK (SP, Lar, H),
ORDUZ GEROZTIKAN,
ORDUZ GERO.
"Orduz geroztik, depuis ce temps là" SP. "Desde entonces" Lar. v. ORDU EZKERO, ordutik. Eta orduz geroztik ez ziren gehiago atrebitzen deuseren gaiñean galderik hari egiterat. HeLc 20, 40.
Orduz geroztik hainitz Aita Sainduk konfirmatu [...] dituzte [...]. JesBih 389.
Ezen orduz geroz ibili naiz herriz-herri. JnnSBi V.
Orduz geroz baitipat, nexka bildurtia / azkenak entzun arte ez dago geldia. OrEus 362 (308 orduz geroztik
).
Orduz geroztik da erraiten: emazteki buru... debru buru. BarbLeg 62.
Orduz geroz, itzultzen ahal ziren haurrak beren ikastegirat lanjerrik gabe. LarreArtzainE 18 (184 orduz geroztik
).
Dena dela, satorraren lana atertu gabe aurrera joango zela Joanes agure zaharrak ere orduz gero antzeman zezakeen. MIH 24s.
v. tbn.
Prop 1892, 223 y 1905, 251. Elzb Po 201 (o. geroztikan). JE Bur 14 (o. geroztik). Xa Odol 80.
azpisarrera-79
ORDUZ GEROZKO.
Que viene de aquel tiempo. Badirudi, ordea, eginbidea egin ondoan berriz etxe aldera joan zitzaizkigula, Brusin edo beste antzeko deituraren bat orduz gerozkoa ez baldin bada gure artean. MEIG IX 41.
azpisarrera-80
ORDUZ KANPOKO,
ORDUZ LANDARAKO.
Extemporáneo, inoportuno. Kantak, berez hain plazergarri direlarik, orduz kanpokoak dira doluan. SPPhil 173 (He 175 nekhagarri).
Orduz landarako kantu garratzakin [bela beltzak] atsekabetzen zuten [...] Santua, guztiz ere baldin oraziuan bazenguan. BvAsL 160.
azpisarrera-81
ORDUZ KANPORA,
ORDUAZ KANPORA,
ORDUZ LEKORA.
A deshora. Predika ezak hitza, persebera ezak orduz eta orduz lekhora. "En temps & hors temps"
.Lç2 Tim 4, 2 (He ordu onean eta ordu gaixtoan, TB parada on eta gaistoetan
).
Begira orduaz kanpora ardoa edo edari txuria saldu dezun, dakizularik urliak edo sandiak gaua igaro nai duela nonbait jokoan edo gaiztakerian. AA II 121.
Bear edo premi estugabe orduaz kanpora ez jatea eta edatea. ArrMay 12.
azpisarrerakoSense-81.1
(Tras frase relativa).Fuera de la hora (en que).
Erail bitez gañerantzeko abereak oi diran tokietan: baño beroiek erail oi diran orduz kanpora. "A hora distinta"
.EAEg 24-11-1936, 377.
azpisarrera-82
ORDUZKO(Adnom.). Orduaren burdina bai, / orduaren burdina, / ta orduzko bizitza / ezin eutsia. AzurmHitzB 58.
azpisarrera-83
ORDUZ LEHEN.
Antes de tiempo. Esturasun gabe, arnas onean dijoa, orduz-leen iritxi nai ezik [...]. Dantzako garaian nai luke egin [...] plazan sarrera. Mok 11.
azpisarrera-84
ORDUZ ORDU.
azpisarrerakoSense-84.1
a)"Orduz ordu, a tiempo preciso" Bera.
azpisarrerakoSense-84.2
b)"Orduz-ordu, ain zuzen ere oraintxe" Zait Sof II 156.
ORDUZ PASA IBILI.
Llegar antes de tiempo. [Txoperrak] esan zidan arratsaldeko bostak arte ezin gindezkeala atera. [...]. Ordu jakiña nola bai-zan, len baño lasaiago asi nintzan ibiltzen, orduz-pasa ez ibiltzekotan, noski. AnabAprika 67.