Etim. De irargi + argi, con duplicación de argi, de donde *irartargi > iratargi > iretargi .
sense-1
(V-ger-ple-arr-oroz-m-gip; Añ (V), VocCB (V-och), Dv (V)),
iratargi (V-gip),
iletargi (V-ger-gip, G-azp, AN-gip),
ilatargi (G-azp),
ietargi (V-gip, G-azp),
idetargi (V-gip),
idatargi (V-gip),
iditargi (V-arrig),
igetargi (V-ger),
igitargi (V-ger),
itargi (V-ger-arr-arrig-m),
egitargi (V-oroz)
Ref.:
A(iretargi);
EI 381;
IzArOñ(iétargixa, idátargi (pág. 135))UrrAnz(irétargixa);
EtxbaEib(iratargi);
HolmerApuntV(igetargi);
EAEL 117;
ElexpBerg(iretargi);
GteErd 164
. Luna; luz de la luna."Luna, su luz"Añ.
"La luna está sobre el horno, iretargia laba-ganean dago (Vc). Se dice de una persona muy alegre"A EY III 242."
Gaur gabian iratargixa dago, zortziretatik aurrera
"EtxbaEib.
"
Bart illetargi ederra egon da (V-gip, G-azp, AN-gip), [...] atzo itargi ederra egon zen (V-arr)"GteErd 164.
v. ilargi; ilartargi. Tr. Documentado desde finales del s. XIX en autores vizcaínos, fuera de los cuales sólo lo hemos encontrado en BasoM . Hay un ej. anterior muy dudoso de itargi en Añibarro (EL 2 226), que tal vez debería mejor leerse irargi . La variante más empleada es iretargi; hay iratargi en Arrese Beitia; igetargi en Akordagoitia, en un ej. vizc. de EgutAr y en Bilbao; illetargi en BasoM ; itargi en Onaindia (EEs 1931, 57) y Auspoa 39, 104.
Iratargia / eguzkiari eskean / ibilten dala aren argiaz / zuzendu gaizan gabean. ABAmaE 84.
Iretargien atzea ikusi ete dodan?ABGuzur 156.
Ibai garbijan ixilik dabil iretargija. LauxBBa 38.
Ietargixa ederra euen. (V-gip). GandEusk 1956, 220.
Igetargia nun dagon badakik? Baietz uste yoat, gabaz or goian egoten dok eta. EgutArg 7-12-1959 (ap. DRA
).
Igetargi eder-eder bat euken irri-barrez zeru-goian. BilbaoIpuiB 212.
Iretargian gizonak?SMZirik 108.
Zer dalata baña gizonak iretargira juateko ainbeste amorru?Ib. 23.
Gurari-itxasoko / ustezko ondarrean, / iretargi-apar / anpuluz guztia, / geldi-geldi nire / begion ontzia. GandElorri 219.
Gorritxu dator iretargia. AlzolaAtalak 81.
Illetargia ez baldin bazan, txabolara beti illunpetan allegatu. BasoM 106.
v. tbn. Otx 42.
azpisarrera-1
IRETARGI BERRI(iratargi barri V-gip ap. Etxba Eib; igetargi b. V-ger ap. Holmer ApuntV). Luna nueva. "Noiztik dogu iratargi-barrixa?" Etxba Eib.
azpisarrera-2
IRETARGI BETE.
Luna llena. Arik eta amaboskarren eguna edo igetargi bete igaroarte. EEs 1914, 5.
Iretargi bete, zuri, / iretargi garbi. GandElorri 176.
azpisarrera-3
IRETARGI-IZPI.
Rayo de luna. Zelan iretargi-izpijai / barre-egijen lur-ganian!LauxAB 83.
azpisarrera-4
IRETARGI OSO.
"Iratargi-osua, luna llena. Aprilleko iratargi osuagaz Aste Santua eta Paskuak" Etxba Eib.
azpisarrera-5
IRETARGITAN(irátargittan V-gip ap. Iz ArOñ). A la luz de la luna. Ietargitan txakurra zaunka. (V-gip). GandEusk 1956, 220.
Gabaz eta iretargitan, / bidea erratu neban. GandElorri 97 (v. tbn. 155).
azpisarrerakoSense-5.1
Kaleko arriak eurak baiño ere, aize-eguzki-iretargitan egote geiago egiten ekien.Erkiag Arran 44.
azpisarrera-6
IRETARGI ZURI.
"(V-ger-m,...), claridad de la luna. Amaika bidar zuen amamak iretargi-zuritan atxurren egin dau soloan!" A. Iretargi zuritan iatzi zirean bide barrira. ABGuzur 151.
Biotz bigunberaak [...] iretargi zuritan, isil-misil [...] izaten ditue euren maitetasun inkesa ta asperenak. ErkiagArran 160.
Iretargi zuria dago zeruan. ErkiagBatB 143.