Tr. La forma ubide sólo se documenta en textos meridionales del s. XX. En DFrec hay 4 ejs. de ubide y 10 de urbide, todos ellos meridionales.
Onom.: Termino con Huvidia. (1333) Arzam 416.
sense-1
1.(V-ple-arr-oroz-m-gip, AN-araq), urbide (V-arr, G, B; Hb; hurbide BN). Ref.: A (ubide, urbide); Lh (hurbide).
Canal, acequia. "Acequia", "urbide, zanja, cuneta, arcaduz" A. Cf. IC II 205: "Anteiglesia de señor San Juan de Ubidea [...] que quiere decir 'camino de agua'". Ura zurrutan zohan alde guzietarik, eta laster izan zen bethea ur bide edo arroilla aiphatu duguna. Lg I 354. Berjera bat umandu nai duanak, lenago garbitu bear ditu ur-bideak. AA I 595. Komunio gaiztoaren bigarren ondorena izan oi da Zeruko lagunzen urbidea itxitzea. Ib. 431. Bidetan, haitz non nahi sorthuak, xirripa lohitsuak, zuhamu osto metak, ur-bide makhur eta kaltekorrak. Hb Egia 154. Sakramentuak dira [...] urbide andi batzuek bezela, beretatik gugana erakartzeko [...] betiko bizitzaren ur gozoak. Arr CDoc 168s. Sei santelize berri urbideko. HerVal 135. Ur handi hekien arteko eremuen urtatzeko, gizonek bere eskuz eginikako urbide edo kanalak bazituzten. Prop 1911, 188 (ap. DRA). Uri ontan asten dire bi istun edo ur-bide. Taustekoa ta Aragongoa. Bera EEs 1915, 213. Ur-bildegi orrek ta berari arrizko ur-bide batez lotua daukan etxola beltz ilun ark. Lh Yol 5. Ura dutenezkioz, zerukoa ala ur-bidekoa, lurrak aberatsagoak eta gizenagoak dira. Zub 117. Mendiak zulatu ta ur-bide berriak egin. Anab Usauri 103. Bide, Urbide eta Kai Eikindarien Sailleko Eikindari laguntzalle. "Ingenieros de Caminos, Canales y Puertos". EAEg 14-1-1937, 802. Mirandaolaren atzekaldetik mendiko ura dator ubidean zear. Zubiau Burd 101. Alde hura urbide ugariz, zumardi eder egina zeukan Kimon zugatz-zaleak. Zait Plat 20. Ubidea edo kanala nai duzun aiña luza zenezake, baiña ubideak betiere uburua eskatzen. Vill Jaink 36. Ur erreten bereziak ormatxu estuetan urbideak dituela, gizonaren eskuz sorturiko errekastoak. Erkiag BatB 168. Pozik izan oi da ubidea, ibaiak berari ura ekarteko baiño eztireala oldozten. Aurre-Apraiz Egan 1969 (4-6), 50. Urbide estu bat dago mendi zear artan, Mañariko indar-etxe bati ura ematen diona. AZink 83.
Acueducto, canal elevado. "Aquaeductio, aquaeductus, kanala, [...] urbidéa" Urt II 227. Zirkua, ubide bikaiñak, antzokia ta zaldi-laistergua. 'Aqueducs'. Or Mi 132. Egipenak ugalduaz, batez ere iturriak, urbideak, urberotegi edo termak. JMB ELG 101. Aste Santuko prozesioa Segoviako ubidearen azpitik igarotzen. MEIG I 190s.
sense-2
2.urbide (BN-ad ap. EAEL 120). Río. Ur bide gutik dute hain bazter gizenik. HbEsk 92.
Treinbidea eta Erregebidea ere horra, Bidarrai beren gisan hazten dutela, ur-bide horren gainerat. LarreArtzainE 66.
sense-3
3.
(H),
urbide (H). "Gué"H.
v. 1 ibi.
sense-4
4."(V-ger?), hilera de plantío. Ubidean, en hilera"A.
Irran ereinten da [artua]; baña ubidean ta zeinbat eta mietzago, ainbat eta obetuago da. NecCartV 13.
sense-5
5.Canal de navegación. Ontziak laxter ibiltzeko ubide, ibai eta izpazterduna ba-da. ZinkCrit 61.
Itsasontziek, lur guztiaren / egin ondoren inguru / zekarten portu Ipharrekorat / sorthaldearen leinhuru; / urbidetako ura ordea / berde zen, eta ekhuru. MdePo 79s.
Suezko urbidea. SorarrainLili 79.
Ta ur-bidea zabala dalarik, ontziek baztarrera egin bear izaten dute tarteka ugarte koxkor batzuk bidean jartzen zaizkatelako. AnabPoli 52.
Hiri miresgarrienetarik baten [= Venezia] ikustea, bere urbide gozoekin, bere marmolazko etxe eta palazio paregabekoekin. ArdoySFran 127.
azpiadiera-5.1
Canal, paso natural entre mares. Itxasoan, Manchako ubidean. EtxdeItxas 18.
azpiadiera-5.2
[Ondarroak] oraintxe
ur-bidea etsitzen digutela. "
Les bancs de sable [...] bloquent le passe"
.LhYol 36.
sense-6
6.urbide (Hb). Cauce. Ur-bide legor areri Uadi esaten diote. AnabAprika 25.
Ibaiek beren ubideak aldatu zituten. IbiñVirgil 54.
azpiadiera-6.1
Doris gaziak ez al ditu bere urak zureekin naasiko Sikiliko ubide izkutuetan ixuriko dituzunean! Ibiñ Virgil 62 (se refiere al cauce submarino del río Aretusa).
sense-7
7.urbide. Caño. Ortarako dakar alderakizun polita, bi ur-askaena: batean, antxe berton iaiotzen da ura; bestera, ur-bidetik dator, txurru egiñez. "Por arcaduces"
.Or( inGaztMusIx 30
).
azpiadiera-7.1
Tubo, tubería. Ur barria emotean, ur-bide edo odiak, tuboak, lertu be egin eitekezala esaten zan. EtxabuKontu 211.
azpisarrera-1
UBIDE EGIN.
Vadear. Ongi dakit argan ez dala ondorik, / iñork ezin dula ubide-egin. "Ninguno puede vadealla"
.GaztMusIx 219.
azpisarrera-2
UBIDE-TUTU.
Canalón de tejado. Urbide-tutuan tan-tan soñu nabarigarria eten gabe. AnabUsauri 86.