Tr. Documentado al Norte desde el s. XVII. Al Sur se encuentra en textos navarros y en Orixe, Lekuona, Etxaide (JJ 6), Ibiñagabeitia y Berrondo. La forma general es marraka ; hay marreka en Eguiateguy (junto a marraka ) y en un ej. de Herria (1-2-1962, 1), y merreka en sendos ejs. de Herria . En DFrec hay 3 ejs. de marraka, septentrionales.
sense-1
I.(Sust.).
azpiadiera-1.1
1.
(G-to-bet, AN, L-ain, B, BN, Ae, Sal, S, R; Aq 1027 (AN), Lecl, VocBN , Gèze, Dv, H),
marreka,
merreka (L-sar),
parraka (H(BN, S))
Ref.:
A(marraka, merreka);
AAezk 296;
Lrq;
SatrVocP;
IzUlz(ardi-illa);
IzetaBHizt
. Balido."(R-vid), grito, en general, de animales"A.
"
Marraka, mugido y aún balido"AAezk 296.
"
Ardi-marraka bat, un balido"IzUlz(s.v. ardi-illa).
"
Ardi marraka franko gure ardi-bordan
"IzetaBHizt.
Cf. VocNav s.v. marraquear. Otsoak tarrapata / semeak zalaparta / eta auntzak marraka, / ar giten gu koplaka. Bordel 31.
Be, be, be! O marraka ederrak!HbEgia 131.
Andresaroko arthaldeko marrakak. (L). Orreaga 31.
(G-nav, AN-5vill-ulz-arce-erro, BN-baig, Ae, Sal, S, R marraka; AN-araq balaka, AN-larr marrue, B beoiua)Andriak nigar eta haurrek marraka, / et'ezin balaka!"Criant"
.ChantP 92.
Ahuntz marraka bezalako mintzo bat. Prop 1891, 164s.
Joareak, ardi eta bildotx marrakak ezagun dira noizik behin. BarbSup 51.
Emazte, haurrek marraka, / gizonak berriz oihuka. Etcham 187.
Gabaz ardiyan marraka eta / koiotian irrintzia. Yanzi 126.
Axuri bana esku banetan, / entzunez marraka-alaia. OrEus 225.
Abereen marrakaz eta atergabeko muukaz, ibaiak, ibai-ertze legortuak eta mendi-maldak oiartzunka ari dira. IbiñVirgil 105.
Aari ta ardien beka-marraka besterik ez dut nik aditzen. "Balidos"
.BerronKijote 200.
v. tbn. Iratz "Artzaien kantua" (ap. DRA). Ostolaiz 17.
2.(BN-baig, Sal, S; Dv), marreka,merreka. Ref.: A; Lrq.Grito, chillido; grito de dolor, gemido, lamento. Mündüko dolore güziei ta marraker gor direnik. Egiat 266 (173 marreka).
Ama guziá dá laméntu, negár ta marráka sentimentúras. LEUrt(ms.) 50r (ed. 1846, 142 marranga
).
Prima horrek bazizün ordian bihotz min, / haren marraketarik aisa dügü jakin. Etch 436.
Egotx zazei kanpo ulunguetra; non ezbaita izanen beizik marraka eta ortzen garraska. HualMt 22, 13.
Eien oiu, marraka ta birauak. LhEEs 1915, 234.
Tuta, goare, xilintxa, oihu, marraka eta garrasia, orro, guzietarik. BarbSup 122.
Laminak [...] marraka samin batean: Madarikatu oilarra!BarbLeg 25.
Kattalin gorriak ziloan sartu eta lurrez estali... Batere marrakarik gabe hil zitunan. JEtchep 44.
Aintzina ari zen kantuz, marraka dardarikatsu batean!LfELit 191.
Malacca! Malacca! Berriz haste duk, debrua, hire marraka!"Cri"
.ArdoySFran 182.
Eta hunek ezin atxikizko merreka-heiagora batean: "Laketago zait nigarrez artzea". SoEgHerr 1-6-1967, 1 (cf. infra (5)
).
San Juan larraka, urte guziko marraka. (AN-ulz). InzaNaEsZarr 1341.
v. tbn. Hb Egia 142. Eskual 19-9-1913 (ap. DRA).
azpiadiera-1.3
3.
(R ap. A y ContR). "Bramido, estruendo del trueno"A.
"
Odei-marraka, el retumbar del trueno"ContR 521.
Badu bizpor egun ezdela ixiltan odei marraka. Mdg 140.
4.
(Sal ap. A). Chirrido, ruido."Chirrido del carro"A.
Gainerrean marraka, / urdandei zaharrean kurrinka, / kanpoan antzara tripa gorak karranka: / horra, to, Pelloteiko egonliarren kantika!M. Pagola(ap. DRA
).
Zurginen sega-xarrantxak bere marraka adi-arazten zuen. LarreArtzainE 103.
azpiadiera-1.4.1
Xirularen marrakarekin.Herr 3-9-1959, 4.
azpiadiera-1.5
5."(Sal, R), torrente de lágrimas"A.
sense-2
II.(Adv.).
azpiadiera-2.1
1.Balando "Balar, marraka egon (AN)" Aq 1027."La oveja bala, marraka
"ZMoso 65 (es posible que se trate de sust.). Ardiak marraka, bitartean aamena gal. OrMi 20.
azpiadiera-2.1.1
Maullando. Gatua marraka eta marraka hasten baita. Herr 14-10-1965, 2.
azpiadiera-2.2
2."(R), produciendo ruido de tripas"A.
sense-3
III .(Adj.).
azpiadiera-3.1
Estridente. Jendeak zenbat aldiz etzuen oraino entzun haren mintzo marraka. Prop 1904, 115.
(ap. DRA; la ref. es incorrecta)Gure gibelean bi mintzo merreka batbatean entzutearekin, Pariseko puska-zakartegiak gogoratu zitzauzkitan. Herr 17-5-1962, 4.
azpisarrera-1
MARRAKA-EGILE.
Que grita, que berrea. Enzuten dut nik / azantz egile bat / zuhain hortan gainen. / Bada marraka egile bat. Normandie.
(ap. DRA)
azpisarrera-2
MARRAKA EGIN.
Gritar. Aita eta amak nigar franko ta marraka eginik. Egiat 172.
Haurrek marraka egina gatik amak ixilik daude. Prop 1889, 265.
azpisarrerakoSense-2.1
(Con determinantes). Eztüzü marrakarik eginen, diozülarik, elas miserable nizana, ala beita ene hebeko egoitia lüzatü!Mst III 47, 2 (SP oiuz erranen, Ch oihuz egonen, Ip oihütüren, Leon oihu eginen).
Behar dute troxetan egon, ixter xuxenik izatekotz, asko marraka egin. HbEgia 10s.
azpisarrerakoSense-2.2
(Gèze, Dv). Balar; en gral., emitir sonidos (los animales)."Bêler"Gèze.
"
Marraka egitea, vagir, bêler, miauler"Dv.
Otsoek marraka egiten dei Altobiskarrian. (R). Orreaga 105.
(AN-ulz marraska, B, BN-baig marruma)Ahunza joan dela ikhusi duenian, / bere botza kanbiatzen du / eta bere oihu falsian / marrak egitez erraiten du. ArchFab 149.
Ardiak marraka egitean ahamena galtzen. EZBB I 38.
Soinua jotzen ere ikasi zuen [zinemak]. Are gehiago, marraka, marrua, kurrinka [...] eta arrantza egiten ere bai. MIH 328.
azpiadiera-2.1
(Con determinantes). Ardi bat [...] marraka negartiak egiñaz. EtxdeJJ 10.
azpisarrera-3
MARRAKA EGINARAZI.
Hacer balar. (Lapurraren) okultazaleei ere inaraziko ziote marraka akerrei bekala (206). LE-Ir.
azpisarrera-4
MARRAKAN.
Gimiendo, lamentándose. Frantzian ez da deusere eskasik, aldiz, bitxi dena, oro marrakan ari zaizkü, oro oldartzen hunki egiliaren kuntre. Herr 6-7-1961 (ap. DRA
).
azpisarrera-5
MARRAKAZ (S).
Ref.: Lrq; Peillen in VocS. Gritando; gimiendo. Azkue remite a marraka 'produciendo ruido de tripas'. "Marrakaz ari, pleurer avec cris" Lrq. "Hurler, aullar, orain marrakaz ari, orrua egin diogu" Peillen in VocS 135n. Praubiak Jinkuaren erresoman sartzen diren thenporan, hurak [aberatsak] kanpotik marrakaz egonen beitira. Mst III 58, 10 (SP, Ip marraskaz, Ch oihuz).
Ezkapi nahiz itsasoak iresten dütianak, güziak herioari ihesi marrakaz. Egiat 158.
Kanpaiñan behiz hillen / marrakas Franziarat / behiz ützüliren. 'En gémissant'
.Xarlem 573.
Ni khüñati marrakaz beinian gosia. Etch 172.
Ikhustearekin haur ttipi bat barnean marrakaz. DvEx 2, 6 (Urt nigarrez, Ur, BilbE negarrez).
Lamina, berehala, marrakaz badoa suphizkiari gora eta han, kanpoan, karrasia min batean biltzen ditu bere lamin-lagunak oro. BarbLeg 24.
Tanke moduko batetik oiuz eta marrakaz esaten zigutela. AZink 86.
v. tbn. Lek EunD 31. Herr 23-5-1963, 3.
azpisarrerakoSense-5.1
(Ae, S)
Ref.:
AAezk 296;
Lrq
. Balando."
Katu, ardi, auntz ta beiak marrakaz
"AAezk 296.
Ardiak eta axuriak ikhusten dianian hartza edo otsoa beraganat giten, haren beldurrak iziturik, ikharatzen da eta marrakhaz, lasterka ihesi doa. TtOnsa 136.
Auntzak sortzen zizkio bearriak marrakas. (209). LE-Ir.
Marrakaz hasi baitzen bulunbaria, lagun oro abiatu zitzaizkon ondotik. HbEgia 133.
Ardiak ondotik mee eta mee marrakaz, artzain-or zakurra sahetsetik erausika. BarbSup 93s.
Batño, marrakaz artegin daukan / axuriaz oroiturik. "Balando"
.OrEus 222s.
azpisarrerakoSense-5.2
(Ae, S; SP)
Ref.:
AAezk 296;
Lrq
. Maullando."
Gathua marrakaz dago, le chat crie"SP.
"Miauler avec persistance"Lrq.
Norbaitek gatu bat marrakaz ari izan dela amets egin badu. (Sal). AEY I 117.
Katu elur-margo, marrakaz isatsa / legunduz atea zaiodan zabali. OrPoem 556.
azpisarrerakoSense-5.3
"
Odéia márrakaz, el trueno llorando (sic) (R-is)"IzR 311.
azpisarrerakoSense-5.4
Orduan berriz labea gaiztatu zan. Asi zan marrakaz eta irrintziz, ke
zuti nasaibat aotik zeriola. LhYol 12.
azpisarrera-6
MARRAKAZKO(Adnom.). Auhenezko, marrakazko eta pleinu ikharagarrizko boz bat aditu izan da Ramanen. TBMt 2, 18 (Leon marraska
).