Tr. La forma meridional es konpondu (empleada tbn. por Goyhetche y Xalbador); hay konpundu en Mihura, Birjin y Duvoisin, konpuntu en Larreguy, y el rad. vbal. konpunt en Etcheberri de Sara, Haraneder y Duvoisin; cf. además konpuntkide en Leçarraga. Hallamos kunpuntu en una canción bajo-navarra recogida en ChantP .
sense-1
1.
(V-arr-gip, AN-larr; Lar, Añ, H(V, G)),
kunpuntuRef.:
TotorArr;
AspLeiz2;
EtxbaEib;
ElexpBerg
. Arreglar, componer, reparar."Componer lo descompuesto"Lar, Añ.
"Arranger, réparer un objet qui est en mauvais état"H.
"
Etxia konpondu dogu, neguan itxogiñik ez deigun izan
"EtxbaEib.
"
Ebaristo kojuak konpondu desta erlojua
"Ib."
Ez du agiñik konpondu bearrik (G-azp, AN-gip-5vill, B)"GteErd 202.
"
Bihar kotxia konpontzera eruan biharrian gare
"ElexpBerg.
Tr. Documentado en la tradición meridional desde principios del s. XVII (con el sdo. de 'arreglar (problemas, asuntos)'). Se encuentra tbn., con el de 'preparar, ordenar', en Birjin, en Goyhetche y en una composición bajo-navarra de ChantP . En DFrec hay 205 ejs. de konpondu, meridionales.
Zer izango litzake azur ausijak konpondu biar bazenduz. MgPAb 48.
Besoa ausi eta / konpondu zioten. FrantzesB II 63.
Eureen erropa pobriak konpontzen. JJMgBasEsc 172.
Elexa barrija egiteko edo zaarra konponduteko. Astar II 69.
Eginik [burdiñazko bide] barrijak eta konpondurik leenak. (1862). BBatzarN 197.
Errota konpontzen ari ziralako. Goñi 26.
Guardasol zarrak konpondu eta / eltziak alanbretzera. EusJok 105.
Sare konpontzen. InzagRIEV 1923, 503.
Upa barriyak egiten eta zaarrak konpontzen. KkAb II 164.
Soñeko zar bat konpontzeko eztio iñork oial berri puska bat yosten. IrYKBiz 94.
Lurrezko eltzea autsi zan eta ura konponduko zuan alegitarrik ez zan agertuko. JAIrazBizia 101.
Asteguneko erropari urraldi, zirritu ta gañerako maxurak konpontzen ari zen. EtxdeJJ 79.
Ba, konpondik aguro, ainbeste jente zain daukagula dirua galtzen gauaz da. SMZirik 46.
Txiringutsak garbitu eta konpondu. ErkiagBatB 121.
Bere zelata autsia alik ongiena konpondu ondorean. BerronKijote 88.
Arropa garbitu ta konpondu. AtañoTxanKan 149.
Neguak bearturik / bideak konpontzen.Ayesta 19.
Hutsak bete, gaitzak senda eta urratuak konpon daitezkeela usteko du agian norbaitek. MIH 385.
v. tbn. Echag 117. AB AmaE 277. Sor Bar 53. Apaol 89. Ag Serm 143. Iraola 105. Altuna 60. Or SCruz 113. Tx B I 26. TP Kattalin 183. Yanzi 110. And AUzta 81. Anab Aprika 102. Osk Kurl 218. Izeta DirG 118. MAtx Gazt 46. Salav 88. Etxabu Kontu 126. BAyerbe 71. JAzpiroz 75.
azpiadiera-1.1
Ez dozu gitxi egingo konponduten banozu. "
Si me remediásedes"
.OrTormes 43.
Geiago're konponduko ditu / orrena etortzen badia. EusJok 162.
Demontrek ezik baliyo zuen / ori bozeuan astiak, [...] / bi urte barru konpondu ditu orrek / estranjeriko gaztiak. EusJok II 144.
Baña gaxuai berari bere / konpondu eutsen narrua. Enb 166.
Arreglar, solucionar (un problema, un asunto...)."
Gure artian zan alkar-aitu-eziña berak konpondu eban
"EtxbaEib.
Deseo andia dut negozio guziak konpon litean bertati.MRos 10.2r.
Neuk enredo ori konponduko deutsut. AñMisE 118.
Bitarte ortan tripazai orrek / bazterrak konpondu ditu. EusJok 136.
Itzi egidazu niri arazo au konponduten. Otx 176.
Gauza guztiak konpon itzazu goardiako sarjentuarekin. ArtiIpuin 83.
Hauzi zakar hau ezta konponduko legez. ArtiMaldanB 220.
Illargiari pakean utzi, / eta mundu au konpondu. Basarri 190.
Ez dagokit zuen arteko auzi orren aundia konpontzerik. IbiñVirgil 40.
Nik konponduko det oker au. NEtxLBB 137.
Baiña orretarako ire bizibidea konpondu bear den. Ib. 65.
Baña beti eukanetik dana konpontzeko maratillaren bat [...]. EtxbaIbilt 471.
Hizkuntzaren arazo larria, konpontzetik urrun dela, ez da oraino behar hainbateko egokitasunez azaldu ere egin. (In MEIG VI 45
).
Ur premiña larri au konpondu nairik. EtxabuKontu 210.
Abotsarena zerbait konpondu izan banu.Insausti 26.
v. tbn.
JanEd I 85. Ugalde Iltz 25. Uzt Sas 248.
azpiadiera-1.3
(G-azp; Lar, Añ),
konpundu. Arreglar, ordenar; arreglar(se), adornar(se)."Acomodar, componer","Amoldar"Lar,
Añ.
"
Ezkondu baño lene, zeozer gauzak konpondu eo inberko ziala
"ZestErret(s.v. gauza
).
An daudenak begiak itxi, besoak konpondu ta ill janzia ekartzen didate. CbEg II 101 (Dv LEd 183 gurutzatzen
).
Bertze [zilho] biak ere aphur bat konpundu zituzten, han noizean behin bakhartasun handiago batean egoteko. "Accommodé"
.Birjin 525.
Bere presuna horrela duenean konpondu. Gy 114.
Ezin ditut konpondu biar dan legez jatorkadazan pensamentu edo esangeijak instante ospetsu onetan. (1868). BBatzarN 243.
Kapusail tzar phuska bat larru bateki, / kunpuntuz bethi, / zirdina dariola anketan baiti. "Rajustée sans cesse"
.ChantP 90.
Piztu edo konpondu zituan Sakramentu eta Birjiñaren argi-ontziak. ZabGabon 99.
Sakristi eta aldareko zerak konpondu. BilbaoIpuiB 142.
Nahiz sama-korapilloa zuzendu, nahiz janzkiak konpondu, amak bethi photographia atheratzeko bezela ibili-arazten zuan. OskKurl 59.
Konpondu eta nobio gabe geratu zan mutxurdiña. ArtiOC I 401 (ap. ELok 224
).
sense-2
2.
(V-ger-gip, G-azp-goi, AN-larr, B; VP, Lar, Añ, Lecl, VocBN),
konpundu (ArchVocGr, Dv),
konpuntuRef.:
OrtVoc;
AspLeiz2;
EtxbaEib;
GteErd 202;
ZestErret
. (Aux. intrans.).Arreglarse, entenderse, avenirse."
Konpondu besterekin, avenirse"VP 13v.
"
Prezioan konpondu ez gera
"Ib. 75v.
"Concilier"Dv.
"
Bizi guztian ondo konpondu dira
"EtxbaEib.
"
Denekin ongi konpontzen da (G-azp-goi, B)"GteErd 202.
"
Konpontzen bagea, diruz arreglo batera iristen bagara"ZestErret.
v. etorri (I, 5). Tr. Documentado ya desde finales del s. XVI, es usado por autores meridionales y algunos septentrionales (en su mayoría de los ss. XVIII y XIX).
Konpon bite, Maria.(Sal, 1598). FLV 2015, 126.
Zeren errege jaunek nai dute frontaleroek duten bakea, eta anitz enojorik eman bagerik gure artean konpon gitean. MRos 10.1v.
Aprobetxatzen zaigu Iaungoikoareki geuren gauzes konpontzeko. BerDoc 164r.
Moabitarren erregeak, hala konpunturik Achabekin, eman zuen bere burua zor baten azpian Israelgo erregeren alderat. Lg I 368.
Amaren eta semearen Izpirituak miragarriki konpuntzen zirela.Lg II 119.
Etzioten beraz hurritasunik erakhutsi, aitzitik desenkusak egin ziotzaten [...]. Errexki konpundu ziren beraz. Birjin 553.
Ezin gehiago ongi konpuntzen naiz nere Capucinarekin, elkharri zerbitzu bihurtzen diogu.Ib. 571.
Ez dira alkar ondo konponduten ardaua ta ura. MgPAb 55.
Elkarren artean ezin konpunduz. DvTelem 116.
Erresumetako mugez konpunt ezin daizten erregeez. Ib. 116.
Erostun bat baletor / diruba eskuban, / konponduko giñake / aguro tratuban. Noe 41.
Nik ere saiatu biat / ote gintezken konpondu. Bil 106.
Gerrak askorentzat du / ondorian pena, / pakian konpontzia / gauzarik onena. Xe 399.
Nolabait ere konpondu dira / odolik ixuri gabe. TxB II 87.
Bost milla duro baliyo ditu / ia konpondu gaitian. Ib. 59.
Itzez konpondu ez giñen ezkero, eskribituz adierazten niola. OrSCruz 98.
Goxo-goxo elkarrekin / konpondu gaitian.Yanzi 152.
Herriak eta artzaiak ondo konpondu ditezke eta ortan alegiñak egin bear dituzte. Munita 129.
Danok ederki konpon gindezke / irten ezean neurritik. Basarri 175.
Euskeraz egin neban berba erriko gazte batzukin, eta tira, erdizka bazan be konpondu giñan. AlzolaAtalak 90.
Beraikin konpondu zaite!XaEzinB 134.
Onian konpon gindazkiena / zertan asi armonira?UztNoiz 87.
Udala lengo musikariakaz konpondu egin zan. EtxabuKontu 23.
Luzaro ibilli giñan tira ta bultza, prezioarekin ezin konponduz. JAzpiroz 70.
Nola eta noraino elkarrekin konpon daitezkeen ikusi beharko dugu, bada, lehenbizi. MEIG VII 116.
v. tbn.
FrantzesB I 141. Astar II 173. Bordel 158. Afrika 98. JanEd I 39. EusJok II 90. PE 87. AB AmaE 276. Sor Gabon 38. Alz STFer 140. Moc Damu 25. Ag G 20. Ill Testim 14. Balad 56. EusJok 131. MendaroTx 334. Ir YKBiz 185. TAg Uzt 279. Etxde JJ 54. Anab Poli 45. Arti MaldanB 226. Erkiag BatB 64. Etxba Ibilt 474. NEtx LBB 67. Ataño TxanKan 71. Gerrika 133. Larre ArtzainE 70.
azpiadiera-2.1
Compatibilizar(se). Habituda saindu bat, berenez perfeta dena eta bizioarekin ezin konpunt daitekena. HeGudu 87.
Oi, nola enganioan diren berthutea gaztetasunarekin ezin konpun daitekela sinhetsarazi nahi luketenak!Mih 13.
Dekretu bat, zeiñen bitartez konopondu eta alkartuten dan [...] konseju probinzialen izatia [...] foru [...] eta usaijuak eskatzen dabenagaz. (1848). BBatzarN 167.
Ezin geinkez gezurrarekiñ konpondu. AgSerm 459.
sense-3
3.Restituir. Au ezta bestetako ezpada konpontzeko gauza batzuk txarto eruanak ostute. ZBulda 55 (Itz Azald 118 konpondu
).
Konpondu leiteke bulda bakotxagaz 2000 m[a]r[abedi]. Ib. 59.
sense-4
4.Componer (un libro, una oración...). Borzgarren pribilejioa da konpondu zuela artikulo bat. SermAN 4r.
Nork erranzué edo konponduzue Kredoa?LEDoc 104.
Oraziño au konpondu ebala [...] Contracto eritxan errelijioso batek. Zuzaeta 115.
Gizon deboto, piadoso eta jakinsuak Salbea konpondu edo ordenatu zuela. Gco I 465.
Iruen artean konpondu zan oraziño au. AñMisE 121.
Konponduba Aita Fr. Pedro Astarloa, S. Franziskubaren seme [...] eta Kantabrijako definidoriak. Astar II I.
Ezta orazinoe au Aitalenen edo Patriarkaren batek irakatzija, ez Igarla edo Profetaren batek konponduba. Ib. 250.
Aita Franzisko Garciak gaztelaniaz konpondutako bizitza eder luzea ere Euskeratu duela. AranSIgn II.
Liburu miragarriaren parterik geiena ta bikañena beintzat an bertan konpontzen eta zuzentzen. "Componer"
.Ib. 30.
Aita Aranak gurutze onen peañan exeria zegoala konpondu zituan bi itz-neurtu oekin. ZabGabon 108.
Nola ofizinan zegoen denporaren erdia bertsoak konpontzen zegoen. ArtiIpuin 36.
Bi zatitan konpondurikako komedia. ArtiTobera 262.
azpiadiera-4.1
Nun da beste [kofradia] bat Maria txit santak berak asmatu, erabagi ta konpondu duana?AgSerm 85.
sense-5
5.Componer, formar; estar compuesto, formado. Batzarre santu au konpontzen deuenak. LarSermAzc 54.
Nola baikára gizonók konpónduak gorpútz eta arimas. LEUrt(ms.) 42v.
Begiz ikusten ditugun Zeruko eta lurreko kreaturak, agiri dan mundu au konpontzen duenak. Gco I 445.
Sardia da boz sinkopatu konpondua bi aditza edo berbo euskarazko oekin, sartu eta atera. IztCarta a JJMg 27 (trad. de una afirmación de fr. Bartolomé).
Sardia ez da konpontzen sartu eta atera-tik. Ib. 27.
Ontzidi au konpontzen zan amazazpi Fustarekin. IztC 422.
Diputazinoe Jenerala konponduko daben jaunen elekzinoe edo aukeran. (1856). BBatzarN 177.
Seme alabak amar aita ta ama bi, / konponduten dabela guztiak amabi. ABAmaE 304.
Huna nola konpondua zen misione arats bakotxa. LarreArtzainE 268.
sense-6
6.
(Lar, Añ). Preparar (la comida...)."Aderezar la comida, la cena, el almuerzo"Lar, Añ.
Tenplanza ere eztagoala ainbeste janaren kalidadean, kantidadean eta bakoitzaren osasunari edo argaltasunari dagokion jana konpontzeko moduan. Gco II 64.
Konpondu edo gisadu leiteke jatekua, ekarri edatekua, egin oiak [...]. Astar II 70.
Ez jan arrautza, esne ez eurakaz konponduriko gauzarik garizuman bulda baga. Ib. 239.
Edatekua konponduten daben botikarijuak. Ib. 101.
Antxume bi ekaitzik / gizenenetatik, / konponduko dizkiat / nik nere erara, / ire aitari gusta / oi zaizan gisara. ItFab 243.
--Bakallaba? Ez da beñere falta etxi ontan. --Konpondu, bada, aguro tomate pixka batekin. SorAuOst 77.
azpiadiera-6.1
Trabenariak begi zion Ganbeluen etxeari, bada zegoan leku onian ardoa konpontzeko, ibai ondoan. UrruzUrz 18.
sense-7
7.
(V-arr-gip)
Ref.:
TotorArr;
EtxbaEib;
ElexpBerg
. (Aux. intrans.).Arreglarse(las), manejarse."Bastarse a uno mismo. Bakarrik be konponduko da
"TotorArr.
"
Ni neu konpontzen naiz, biar bada utsakin
"EtxbaEib.
"
Zer moduz konpontzen zate bi umekin?
"ElexpBerg.
Konpon zaitez ortik. AzpPr 54 (cf. infra HOR KONPON).
Abade barik be konpondu geinkez geuk gura izan ezkero. AgKr 185.
Iya nola konpontzen zeran. IllPill 16.
Bere santu-santakiñ / konpondu beri!Auspoa 86-87, 121.
Baña zelan demontre konponduko ete gara berau azteko?Altuna 93.
Zelan konpondu zara neguban?Ib. 58.
Nola konpondu aiz azkenerako arte utsik ein barik jokatzeko?SMZirik 30.
Huntziko euskaldun guztiek zekiten konpontzeko behar dan beste ingles. OskKurl 129s.
Nola konpontzen dira parregarri ez gelditzeko?VillJaink 47.
Zeure lekuan konpondu zaitez, / ez sartu iñon praketan. BEnbNereA 112.
Etxeaz ta garbitasunaz zelan konponduten da?ErkiagBatB 132.
Al izan diran moduan konpondu badira be. AlzolaAtalak 56.
Nola ederki asko konpontzen / zeraten zeuek bakarrik.Olea 32.
Konpondutzen gerade / guk nai degun gisan. UztSas 154.
Konponduko giñan [...]; gu, mutil txikiok be, norbaitek eroango ginduzan. EtxabuKontu 157.
[Semeak] nolabait ni gabe konpontzen itun. AtañoTxanKan 200.
sense-8
8.(Part. en función de sust.).Remiendo. [Erropa] zaarrak ez dauka lotsaaririk. Konponduba da emakumiaren honragarrija. JJMgBasEsc 195.
azpisarrera-1
HAN KONPONv. HOR KONPON. Nahi duenak entzun beza, eta bertzela han konpunt. ES 172.
Gu aurten pozaz beterik gaude, / bestiak an konpon! Yanzi 169.
azpisarrerakoSense-1.1
Amerika zaleak an bitez an konpon. ABAmaE 288.
azpisarrera-2
HAUTSI-KONPONDUv. hautsi.
azpisarrera-3
EZIN-KONPONDU. Desavenencia.
v. KONPONDU-EZIN. Bere irakurgaian, aitatzen dau Lekeitiokoakaz genduan ezin konpondua. EtxabuKontu 223.
Zergaitik izan zan ezin konpondu a. Ib. 36.
azpisarrerakoSense-3.1
Auxe gizonak pakean ezin konpondua!AtañoTxanKan 164.
azpisarrera-4
EZIN KONPONDUZKO. "
Ezin konpunduzko, inaccomodable"Dv.
Ohartuak ginen segur ezin konponduzko lanak zituela biak batean egiteko Herria kaseta astetik astera ateratzea eta misioneen kudeatzea orozbat. LarreArtzainE 292.
azpisarrera-5
KONPONDU-EZIN. Desavenencia, desacuerdo.
Konpondu eziña. (tít.). Basarri 165.
Aragiaren eta izpirituaren arteko konpondu eziñakin. Vill(
inGandElorri 11
).
Jakintzaren eta erlijioaren arteko konpondu eziña... Atso zaarren ipuia duzu. VillJaink 9.
Alkarganako oztasuna, alkar konpondu eziña. Ib. 160.
Ortik etortzen dira sarritan / gure konpondu-eziñak. Olea 174.
azpisarrera-6
KONPONDUXE . (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Hainbeste negar, hainbeste nahigabe eta azkenean, gauzak konponduxe daudenean, zapla, ez zaigu bada gizarajoa hiltzen!MEIG I 171.
HOR KONPON (G-azp, AN-5vill, V ap. GteErd 202
; Lar, Añ, H). "(Allá se lo) avenga, or konpon
"Lar,
Añ.
v. HAN KONPON, ANTOLA HOR. Tr. Documentado en textos meridionales desde principios del s. XVIII (cf. han konpunt ya en Etcheberri de Sara).
Ondatu naxok ire tripa traidore gaxtoa[k], / or konpon! Acto 262s.
Zer eranzun eutseen pekatuko lagunak? Or konpon, Judas, or konpon. MgCO 60.
Zeu ondo bazagoz, or konpon bestiak. MgPAb 81.
Diotenes, gizentzeko errexeta da, 'or konpon ta axola guti' . (149). LE-Ir.
Justu onen odolean ni beintzat ez naiz kutsutzen: or konpon. Lard 454.
Mirabe gazte bat billatu dute krofe gorri batian sartua mutillak or konpon esan diyolako. Iraola 115.
Ori eure ardurea dok, or konpon. KkAb I 111.
Or konpon zure barren-deiarekin. EtxdeJJ 14.
Ñaxioñalixta bazan, or konpon. UgaldeIltz 22.
Hau ezta nere arazoa. Hor konpon. OskKurl 163.
Egiñak egin eta or konpon / garai bateko bizitza. BEnbNereA 258.
Ta beste lagun-urko oriek, or konpon!LabSuEm 191.
Ai, Anton, ai, Anton! / Ate ondoan or konpon. NEtxLBB 327.
Ezkutariak or konpon. BerronKijote 194.
Baiñan nola ez nintzan tartean, "or konpon!" esan nuan nere artean. BBarand 176.
Gure buruaren jabe garen aldetik, lur jo nahi badugu, hor konpon. MIH 383.
Berak esaten du Bizkaiko foruak, gainerakoak hor konpon, behar lukeela euskaraz egon. MEIG IV 56.
v. tbn. VMg 25. AB AmaE 145. Urruz Urz 44. A BeinB 69. Ag Kr 11. Muj PAm 59. Altuna 83. Enb 95. MendaroTx 265. Anab Usauri 100. Eguzk GizAuz 18. Arti Ipuin 82. Erkiag Arran 110. Bilbao IpuiB 23. Ataño TxanKan 33. JAzpiroz 38. Insausti 305.
azpisarrerakoSense-8.1
"
Hor konpon Mari Anton! Erantzukizunik hartu nahi ez denean esan ohi da. Junai nahi baek, baña geo aspertzen baaiz, hor konpon Mari Anton!
"ZestErret(s.v. hor
).
Or konpon Marianton, / ajolarik etzat. BorrB 5.
Or konpon Mari Anton!Apaol 65.
Kor konpon Marianton. Mdg 154.
v. tbn. Iraola 16. AZink 98.
azpisarrerakoSense-8.2
(Con aux.). Or konpon dedilla neskatillia. MgCO 60.
Arzázie zuék, ta or konponzaizte, ezi nik eztút aurkitzen kausarík. LEDoc 163.
Orr konpondáiela jabea. LEOng 95v.
Eta joan bazan, or konpon bedi, bere gogoz joan zan. ZabGabon 32.
Or konpon dedilla erria bere etxiarekin. BvAsL 189.
Or konpon zaite, gizon. UrruzZer 103.
Euk egingo dok nai dokana, or konpon adi. KkAb I 111.
Or konpon adi ire ardiakin. EtxdeJJ 12.
v. tbn. Yanzi 93. Alkain 90. Ataño TxanKan 125.
azpisarrerakoSense-8.3
(Con egin
). Or konpon eginda, biar alper edo kaltegarri baten sarija artuta, zuaz zure etxera. MgPAb 51.
Oar onari gaizki erantzun, beartsuari or konpon egiñ ta premia guztien aurrean, neri zer dit?AgG 165s.
Bañan ez dezatela lengoak jan ta or konpon egin. Munita 115.
Arazo huntan aitak hor-konpon eginen zuala uste zuan. OskKurl 67.
azpiadiera-3.1
Baña etzuan hor-konponik egin, eta aita ethorri zanean sekula baño gogorragoak egin zitzaizkion burrukak. OskKurl 67.
azpisarrerakoSense-8.4
Or konpon! Orkonponek etxea galdu egin emen zun. "
"Or konpon" esanez gauzak ez dire egiten eta zuzentzen"
.(AN-ulz)InzaEusk 1972, 94.