1.
(gral.; SP, Urt IV 228, Ht VocGr 341, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H),
trato (V-ger)
Ref.:
A;
Lrq;
EtxbaEib;
GketxLoiola(ixillean);
HolmerApuntV(trato);
ElexpBerg;
ZestErret
. Negocio, trato; comercio. "Trafic" SP. "Ikhatzezko tratua,ikhatz tratua" Urt IV 228. "Commerce" Ht VocGr y Gèze. "Comercio" Lar y Añ. "Negocio" Añ. "Marche, vente, échange, tout acte de commerce" VocBN. "Traturako asko balio daben andria artu eban, eta ondo juan jakue dendiakin" Etxba Eib. "Txal baten tratua eitteko asmuan" Ib. "Tratua eindda gero atzeraka ein jostan" Elexp Berg. "Tratúa zerráu, cerrar el trato. Ia tratua zerrauan zukela atzeraka ein juan" Ib. Tr. Documentado desde Lazarraga, aparece tanto en la tradición septentrional como en la meridional. En DFrec hay 53 ejs. de tratu (dos de ellos septentrionales) y 6 de trato. Para 'cerrar el trato' hay tres ejs. de tratua(k) itxi (Zab EEs 1918, 37, Anab Poli 133 y Bilbao IpuiB 222), tres de t. zerratu (Noe 41, FEtxeb 175 y Albeniz 46) y dos de t. zarratu (AB AmaE 235, Arti Ipuin 57), frente a por lo menos 70 de t. egin. ; cf., con otro sentido, TRATU EGIN.
Ez inor[k] egin / ezer lukuru gauzarik, / ez geiago / konzenziazko traturik. Lazarraga A28, 1203r.
Trato eta komerzioa dabilan igoal erri orren eta onen artean.MRos 12a.1r.
Arrotzei ere emotezu othoi amudioa, / tratuaren bitartekoz gure alderakoa. EZMan II 130.
Zoazte, ilkhi zaitezte, / eta berze lekhurik / billha ezazue zeuen / tratuen egiteko. EZNoel 90.
Merkatari batzuek egiten dituzte sal-erosi nahasiak, tratu gaixtoak. Ax 421 (V 273).
Tratua ikhasirik, berak bere buruz zerbait irabaz lezan. Ib. 164 (V 110).
Tratuaren erdia egin denaz gero bigarren merkataduriarekin. SPPhil 399.
Erdiak bederen eskuan gabe ez traturik egiñ.
CartNav
142.
Saldu erosian edo bere tratu kontratuetan edo bere ofizioan. OA 164.
Tratuaren edo merkatalgoaren egiteko. ES 166.
Gure laneko edo tratuko irabaziak. CatLav 305.
(V 151)Irabanz eta tratu makurrak. MbIArg I 83.
Idi tratu falsiazko, tabernetako tranpa, ordikeria, torpeza, animen ta errien kalte jakiñen kontu Jainkoari nork emango dio? CbEg III 359.
Han egiten zen inguru hetako traturik gehiena. Lg II 82.
Ene tratuak bertzeek egin detzakete. Brtc 136.
Berzebát zego [...] sárturik guziá múnduko trátu ta irabazietán, baize tratánte ta publikáno.LE(
inBOEanm 551
).
Beude, beude egitera / nahi diena oro tratu. AstLas 34.
Zerbait prediketan tratu okerren ganian. MgCO 162.
Tratu zikiñak, usurak eta tranpak utzitzeko. AA III 514.
Logrerubak ez deritxue ain deungaro bere tratu engainuzkuari. fBIc II 221.
Nun egiten oi dira buru bagako tratu eta fijanza galgarrijak?Astar II 127.
Yoan ziren, bat bere bordara, eta bertzea bere tratura. TBMt 22, 5 (Dv, Echn, SalabBN, Leon tratu; Lç merkatalgoa, Ip sal-eroste, Ur saldu erosi, Samper, IBe negozio, Hual trafiku, Ol garatz, Ker arazo, IBk sal-erosketa
).
Akabo tratua, ordutik hautsi zen, / hek eman erhesak aiphatu ez ziren. Gy 166.
Nola ogi hautena hazitako baizik ez baita berezten, ondoko bihia da tratuko ogia. DvLab 45.
Tratu hortan hainitzik ez liro galdu. ChantP 88.
Betroiaren tratua / genduen egiñ. Xe 295.
Gaur egin da tratu ona, e?SorBar 52.
Tratoetan galdu. Noe 56.
(67 tratu)Mila nekegaz egiten dabe / diru ta etxean tratua. AzcPB 116.
Dendariyari korbata baten tratua gutxi iruriturik. Iraola 76.
Denen onetan xuxen egin izan da, ordu batez, hanitz mila liberakoren tratua. JEBur 173.
Tratu bat ona eginik ferietan. BarbSup 129.
Eskualdunetan andanatto bat bada esne tratuari emanik eta tratu horri esker sos alde eder baten egiterat doanik. ZerbMetsiko 209.
Zorionian beraz eiñ gendun tratua. Enb 184.
Publiko asko egiña dauka / alaba biren tratua, / beste bat ere salduko luke / baleuka zeñek artua. TxB II 22.
Baña, zuk, ezkontza txerri-tratua dala uste al dezu?AlzBurr 16.
Madrilera juan ei ziran tratu kontuko biaje batera. SMZirik 10.
Ez al dozue entzun sekula / bei nabarraren tratua?BEnbNereA 162.
Abere-tratuetan / bazatorzkidate. ArtiMaldanB 209.
Ardi tratu bat elgarrekin bezperan hasia zutelakotz. LarzSenper 58.
Egin dot tratoa lau mila da eun da ogeitabost peseta txal bakotxa.HolmerASJU 1969, 176.
Batek tratua egin du eta / dirua kobra bertziak. Mattin 38.
Tratua ere egin bear zan / ez dirua galtzekua. UztSas 39.
Bollin ganadu tratuko ezaguna ta an ingurukoa ez zan beste bat eztabaidan ebilzan. EtxabuKontu 56.
Ta lakari bat edo bi ta dozena pare bat arrautza edo iru baziran, ordurako tratu polita.BAyerbe 20.
Galdu baitzen kabalen traturat ateratze hori.LarreArtzainE 294.
Eta tratu horietan, zer esanik esan, hartzaile ginen gu emaile baino areago. MEIG VII 178.
(hablando de las relaciones con otras lenguas) v. tbn. MRos 16.1r. Gco I 433. JJMg BasEsc 196. Añ EL2 142. Arch Gram 26. Hb Esk 118. PE 139. Elzb Po 211. Bv AsL 130. AB AmaE 402. Apaol 111. Lap 247 (V 112). Zby RIEV 1908, 763. Ox 74. Zub 42. NEtx Antz 17. Bilbao IpuiB 161. Vill Jaink 186. Erkiag BatB 32. Gerrika 32.
azpiadiera-1.1
+ traktu. Negocio, asunto, ocupación. Mundu hunetako traktuetan bere afekzioneak ezarten dituztenék. LçAdv ** 6r.
[Ordenan] errezibituko den baino lehen zorrak eta munduko tratuak kontenta bitza. Harb 423.
Zeren lurreko gauzen tratuak, intenzione onez egiten bada ere, hagitz paxelatzen gaitu. "Tractatus saecularium gestorum"
.SPImit I 10, 1 (Ch munduko gauzen erabiltzeak, Ol gizarteko azi-orraziak).
azpiadiera-1.2
(V-gip, G-azp; Ht VocGr 395, Gèze, H)
Acuerdo, trato, convenio. "Pacte" Ht VocGr. "Traité" Gèze. "Trato, acuerdo" Elexp Berg. "Tratua in/itxi, hitzarmena egin, itxi" ZestErret. Markinako erregearen / leen diite beartu / ze ez ango tratuaren gu. BBizk 30.
Bere hitza autsi ta bataioko tratua urratu zuenari. MbIArg I 71.
Gorputz ori nola pekatuaz deabruaren serbitzari, edo esklabo egiñ al diteke? O zer tratu itsusi eragabea!CbEg III 382.
Lagün gaiztoek tahernala eramanik tratü infernalaren egitera. Egiat 199.
Alá atzenzendá, Jauna, indúgun trátuas?LE(
inBOEanm 391
).
Ezkontzia zan gizonak eta emakumiak egiten ebeen tratu bat, alkarregaz beti izateko. fBIc III 322.
Jarri zan [gazteluko jendea] tratuak egitera, eta toki hura franzesai eskuratzera. AranSIgn 8.
Tratu bat [...]; emendik aurrera goizean lenengo jaikitzen danak, izan dezala eskubidea ttotta bestearen kontura edateko. UrruzUrz 40s.
Kontuz egin bite / Ezkontza tratiak.LuzKant 142.
Bizkaian egin tratua eta / Gipuzkoan jokatzera. EusJok 107.
An berean egiten zuten egiunea, tratua, eguneko ainbat, eta andik yoaten ziran lanera. IrYKBiz 353n.
Hau delako tratua: kometitu, ohea berotu, eta ometitu, maitalea eduki. ArtiIpuin 59.
Beraz, tratu bat, egiune bat egin zuten, eta egiune ortatik sortu da boterea. VillJaink 186.
Aren buruko uleak [...] ez eben egundaiño orraziagaz alkarregazko tratu edo itunerik egin. ErkiagBatB 34.
Asi giñan soldataren tratua erabakitzen. Salav 37s.
Eiñ genduan tratua austiagaz ekarri detsut eriotza tristia. EtxbaIbilt 489.
Ba, tratu egiña. Semea izango dezue, baiña aren anima gero neretzat izatekotan. NEtxLBB 179.
Bainan ele huts dira tratuak, itxura huts zedarriak. XaOdol 262.
Nunbait nere aitak ala egiña zeukan arotzakin tratoa. JAzpiroz 60.
Aise egin ote zuen amak tratua Karrikakoekin, gu, haurrak, heien etxean bazkaltzeko.LarreArtzainE 25.
v. tbn. SM Zirik 32. Berron Kijote 222. Trato: TxGarm BordaB 166.
azpiadiera-1.3
Negociación. Etxebizitza barri bat erosteko tratuetan ebiltzalako. ErkiagArran 139.
Ezkondutzeko tratu orretan / presarik etzazu izan. UztLEG II 87.
sense-2
2.
(V-gip, G-azp)
Ref.:
ElexpBerg;
ZestErret
. Relación, trato. "Tratu onekua da" Elexp Berg. "Nik eztaukat tratuik orrekin" Ib. "Tratuan oso andra korrientia da" Ib. Iainko baten eta Iainkoaren Ama Birjina baten arteko tratuak dira hauk hunela. Harb 226.
Eta hemendik aitzina (gaiñerakoan adiskide gelditzen garela) halako traturik gabe, garbiki eta prestuki bizi behar dugu. Ax 373 (V 246).
Ezkontzaz neurriz baliatzeko elkharrekin direnean bere ohiko tratuan. SPPhil 256.
Zeren hura baita jendarteko tratuaren zimenduetarik bat. Ib. 221.
Proximoarekiko tratu eta konbersazio moeta guzitik. OA 140.
Aren modestia aingeru antzekoa, ta orrela tratu guztia. CbJust 113.
Jainkoaren tratua ta estudioko jarduera. Ib. 90s.
Beti izánzue bere trátua humiléki, arrantzári ta txikittoéki. LE(
inBOEanm 427
).
Serbitzari neskatilliak etxeko ugazaba edo besteren bategaz daukanian tratu dongia. MgCO 123.
Nola ori izango da? bada gizonik ezagutzen eztet? (esan nai zuen: gizonarekin traturik eztet). Gco I 457.
Oneek eztabe traturik euki gura euren gurasuakaz. Astar II 86.
Bere Jabearekin iduki zuen tratu kutun eta adiskidetza gozoa. AranSIgn 46.
Zer zan Txokoren familiya? Utsa! Tratu guziyak jende bajuakin. Iraola 23.
Gordeleku txiki bat / [katuak] beretzat arturik, / arratoiak etzuten / arekiñ traturik. Noe 128.
Artu-emon ugariko gizona zan, tratu aundikoa, gizonezkoen artean, eta, bestelakoen artean bere, ez zan txoria makala. ErkiagBatB 79.
Tratu onen gora-bera guztiak neri aurraz kontu emotekotan. EtxbaIbilt 457.
Etxekoandreak bukatu ditu / nerekiñ zitun tratuak.Olea 270.
Tratu aundia genduan alkarrekin. UztSas 23.
Nihundik ere ezin onetsi [mutxurdinek] / gizon horien tratuak. Mattin 71.
Guk berriz egun lehen kusiek hemen eginik hautua / Berri dadila jendakiaren ezin hautsizko tratua. LarreArtzainE 345.
Elkarrekiko tratuan. MEIG VII 43.
Gure herriak besterekin izan behar dituen tratuetan. MEIG VIII 112.
v. tbn.
CrIc 29. FrantzesB I 73. fB Ic II 221. Astar II 136.
azpiadiera-2.1
(Como primer miembro de comp.). Ez baitugu euskara herri eta nazioarteko tratu-hizkuntza mailara jasoko. MEIG VIII 112.
sense-3
3.
(V-gip, G-azp; Añ, H),
trato (H)
Ref.:
ElexpBerg;
ZestErret
. Trato, tratamiento."Trato, modo de tratar"Añ.
"
Tratu tzarrak hastantzen ditu bihotzak, onak irabazten, un mauvais traitement [...]"H.
"
Ze moduzko tratua emon dotsue Frantzia aldian?
"Elexp Berg.
"
Tratu txar, maltrato. Etxian tratu txarrak emote zotsen
"Ib."
Bere gorputzai tratu txarra emate ziyon ta gazteik hiltzan
"ZestErret.
Igaro zituen neke, desprezio, lotsa ta tratu pensatu al baño gogorragoak. CbEg III 307.
Behar zuela iguriki / kariño eta tratu ona, / eme eta arrotzeri bethi zor zaiena. Gy 278.
Bere anai gaiztoak ematen diozkan tratu gogorraren [sic] artean. Apaol 77.
Zer gaitzen jabe naizen ez dakit, / au da gizonen tratua? IllPill 23.
Zure buruari ez zaiozula eman orrelako tratorik. JAIrazBizia 107.
Senar batek bere emazteari tratu txarrak eman ezkero. EtxdeJJ 171.
Zakur bati zor zaion tratua zuen enetzat. Ib. 143.
Baña Petronilak asko gura eutson olloari tratu oneik emoteko. BilbaoIpuiB 256.
Alaba ezkondu batek tratu txarra ematen zion bere aita zaarrari. VillJaink 166s.
Sorgiñ gaiztuak tratu txarrian erebixelako zurkatxa sarturik ariman barrurañok.EtxbaIbilt 467.
Gizonari beste gizon batek emoteko tratua ez zan, da iñondiko eskubiderik ez. Gerrika 101.
azpiadiera-3.1
"
Basuan trongotan tratu txar asko artutakua da
"Elexp Berg. .
Maiz juan tabernara, / bestela kafian, / naiz tratu txarrak artu / noizik bakoitzian, / dirubak konsolatu / arraia saltzian. Arrantz 26.
Amaika kaiku bada munduan! Norbere burua il bear, eta egundoko tratu txarra artzen ibilli? NEtxAntz 105.
Arkaitz gaiñ ortan artzen dituk ik / tratu izugarrizkoak, / udaran bero galantak eta / oraiñ otz eta prexkoak. Basarri 25.
Uste gabian beren buruai / tratu gaiztuak emanak. UztSas 179.
Badakizu ez dezula balio parranda egiteko. Ikusten dezu zer tratu txarra artzen dezun.BAyerbe 110.
v. tbn. MMant 73.
azpiadiera-3.2
(Sin txar, gaizto, etc. explícito). "¡Qué paliza! Honek gixajok hartu dabe tratua (V-gip)" A. Oregi (comunicación personal). "Nik artu dot tratua kotxiai bultzaka" Elexp Berg. "Tratua emon, esaldi adierazkorretan, tratu txarra [...] eman (lanean, nekeagatik, esate baterako)" Ib. Ezer ez eta banidadia / sobra dezu buruan, / zure berriyak jakin ditugu / tratua artu onduan. Xe 192.
Eskallu apur batzuek artzeko, olako tratua artu biar ebala jakin izan baneu, ez neuan ezer esango. Ze, sargu-eskailluen lekuan plumunixia artu biok. SMZirik 36.
Len izanagatikan / sasoiko azkarrak, / ai gerade artutzen / tratu ederrak. UztSas 51.
sense-4
4.
(V-gip, G-azp). "El género que lleva el baserritarra a la plaza. Biarko tratua gertatzera noia
"Elexp Berg.
"
Oso tratu ona eukitzen dau
"Ib. Andriak andik ateratzen du / tabernarako tratua. Xe 266.
Guk urteko pitarra izan ezkero, eta ene ta tratu pixka bat plazarako, ez gera aserre. SorBar 21.
Artua egiten dubenak artua jaten du, bañan tratuba dubenak ogiya ekartzen du.Ib. 29.
Urumiar oriyek / tratu ona dute, / iraungo balu beste / ogei ta amar urte. Noe 42.
Abere eder baten ondoan gelditu, txapela erdi kenduta, ta... kopetari eragiñaz, ea nolako tratua. AnabPoli 133.
Baserri ale oetako esne ta tratu pixarrak arrapazka non saldurik ez dek palta. AtañoTxanKan 149.
sense-5
5.(Uso adv.; tras sust.).Tratando, negociando. --Moja juango naiz, bai, moja. --Ni're bai. --(Ezkerreko atetik sartuaz) Zer da? Orain ere moja-tratu ari al zerate?AlzBurr 24.
azpisarrera-1
TRATUA IBILI. "Etxeko jira guztia nonbait egin: janariak, arropak erosi, Udaleko eginkizunak egin, etab. Zestuatik ibiltze zuen tratu guztiya; kalea juteko, beti Zestura
"ZestErret.
azpisarrera-2
TRATUAN.
azpisarrerakoSense-2.1
a)
(V-gip, G-azp; SP). Ref.: Elexp Berg;ZestErret. Negociando, comerciando, tratando. "Tratuan dabilla, il va en marchandage" SP. "Tratuan ibilli, salerosketa tirabiran jardun. Denpora askuan tratuan ibilitta gero etzien konpondu" Elexp Berg. "Hoiek oaiñe tratuan ai dia" ZestErret.
Baldin merkatari batek eman baliazo bere semeari diru suma bat [...] tratuan eta merkatalgoan erabil lezan. Ax 164 (V 110).
Ea engañurik egin daben erostean, salzaitean, tratuan, bere ofizioan. Cap 109.
Giristino batek nola hari behar du tratuan?CatLav 350 (V 170).
Zeruetako Erresumak iduri du oraiño gizon bat tratuan hari dena eta perla ederren bilha dabillana. HeMt 13, 45 (Dv tratularia
).
Batetik bestera bere gauzak saltzen edo tratuan zebillen. CbEBO 41.
Berbeetan, tratuban ta artu emonian zuzena dan kristinauba. fBIc I 44.
Merkatari bati edo tratuban dabilen bati. Astar II 171.
Leku aietan tratuban zebiltzan Españako merkatari askogandik. AranSIgn 65.
Andria daukat tratuan, / emanian da artuan; / bere bototik salduko luke / gizona iru kuartuan. Xe 275.
Beti irabaztia / neke da tratuan. Ib. 175.
Arraskatu naiz tratuban eta / lana ondo erori zat. PE 140.
Erostun bat baletor / diruba eskuban, / konponduko giñake / aguro tratuban. Noe 41.
Udaren erdiyan gaudela uste al dezu ta Madriltarrekin ari zeala tratuban?SorGabon 32.
Ezpeitira akhitzen nun ezten jatian / haboroxik gizentzen mehek galtzen tratian. Xikito 4.
Morroi bati eman zizkala bost ontzurre, besteari bi, eta irugarrenari bat, tratuan zerbait irabazi zezaten. JBDei 1919, 372.
Zenbat emazte ez ginuen ikusi bide bazterrean tratuan ari, lore saltzen gehienak. ZerbMetsiko 188.
Orrazea tratuan / dezagula truka. Etcham 141.
Biajante bat euan dendariakin tratuan. SMZirik 114.
Arakin ori basarrietan / saiatuko da tratuan. UztSas 200.
Etorri zaiote erostuna. Asi dira tratoan. BBarand 159.
Zeren gizon hau baitzen hain xuxen tratuan arizana ardi zahar martxant batekin. Etchebarne 71.
Egun aretan jazoa baserritar bati, erdi tratuen ibilten zan bati. Gerrika 135.
Ingelesa erabili ohi da tratuan. MIH 187.
azpiadiera-1.1
(Tras tema nominal nudo). Iru komerziante / plazatik kanpuan, / fosforo ta barkillo / labaña tratuan. Xe 205.
Auntz-tratoan obe det / nik gutxitan sartu. Noe 56.
Zelan aurten sartu dan diputau tratuan, / bere izen ederra galtzeko taiuan. ABAmaE 224.
Nere denbora guzian kaballo-tratuan bizi izandu naiz. UrruzZer 124.
Bera zan karguan / bertsolari-tratuan. ImazAuspoa 24, 134.
Burni tratuan aritzen. ABarGoi 31.
Oe zikiñak, edonorenak, aragi-tratuan jarduteko tresna madarikatuak, ostatari denpora laburrekoen zain dagozan oe lizunak. ErkiagBatB 135.
Zori gaiztuan nintzan / bei-tratuan asi. UztSas 237.
azpisarrerakoSense-2.2
b)En relaciones (personales).
Berriz asi nai dezu / nerekiñ tratuan, / jarri zeradenian / estado guapuan; / ez det ezer jakin nai / zure ostatuan, / maian ez det jarri nai / bigarren platuan. Yanzi 94.
azpisarrera-3
TRATUA TRATU IZAN.
"Tratua tratu, behin tratu bat eginez gero bete egin behar dela adierazten duen esapidea" Elexp Berg. Ikusirik zure irabazi andija beeratu nai izan baleutsube lenenguan ifini zanetik, zer esango zenduban? Tratuba tratu da, eranzungo zenduban. Astar II 167.
Tratua tratu oi dek, eta nik nerea orrelaxe egiña diat. NEtxLBB 180.
Ik ez dakik tratua tratu izaten dala? Orain ezin dek beste bueltarik eman.Albeniz 222.
azpisarrera-4
TRATU EGIN(S ap. Lrq; Dv, H). "Tratu egitea, faire marché" Dv. Astean hiru egun / lanean sartzen'tu, / bertze hiru egunez / egiten mandatu; / aitzurra utzi eta / egiten du tratu. Etcham 173.
azpisarrera-5
TRATURA.
A comerciar. Batari emoten deutsa ordikerijak aserrera, bestiari lujurijara, bestiari jokora, tratura alperrerijara.JJMgBasEsc 206.
Tratura etorri zala / beren alabia. FEtxeb 184.
azpisarrerakoSense-5.1
(Tras tema nominal nudo). Beste ordu bian ez zan geldituko Mariyan iturria, bezero bat etorri ez balitza arrautz tratura.Apaol 111.
Txerri-tratura etorri izan ziran gizon bapoak. Zendoia 29.
azpisarrera-6
TRATU-SALTZAILE.
Vendedor de productos. Ukulluko lanak egin; esne ta tratu-saltzallea biali; eta [...] zelaira berriz ere.AtañoTxanKan 187.
azpisarrera-7
TRATUTAN.
azpisarrerakoSense-7.1
a)
"Tratutan ibiltzea, faire du négoce, commercer" H. v. TRATUAN. Judas bere Nausiaz / ixilka zokhotan / Juduekin ari zen / aspaldi tratutan. ZbyRIEV 1908, 211.
Zerbait makhur tratutan Mixelekin? Diruari atxikia zuan gero Mixel. LarzSenper 68.
azpisarrerakoSense-7.2
b)"Tratutan gabiltza ou gare, nous sommes en traité" H.
azpisarrera-8
TRATUZ.
azpisarrerakoSense-8.1
a)Con fines comerciales, de negocios.
--Huna! Nola erranen dut? Mezulari helduz niz. Hots, norbaitek aipatu zauzkit niri, baizik-eta zure ezagutzak egin nahi lituzkeela. --Ha! Zer kariaz? Tratuz ala... --Ez, ezkontzaz. LfMurtuts 29.
azpisarrerakoSense-8.2
b)Por acuerdo, convencionalmente.
Egiunez eta tratuz finkatzen diren (zati)-hizkuntza artifizialetan. MIH 106.
azpisarrera-9
TRATUZ-TRATU.
Negociando. Mintza gaiten tratuz-tratu, / mintza behar bezala: / Holako zaldia gero / ez da abre purtzila.Etcham 68.
Bazter-etxe zenbaitetan bazuela zaku-ilar, kuia edo urde zenbait tratuz tratu erosia. LarreArtzainE 136.