Jatorrizko forma

(h)ur, u-, uh-.

Jatorrizko forma

jatorrizkoan: ur, uh- /edatekoa/.

Jatorrizko forma

zumo, (h)ur.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: ur(-)ahi 'paperak-eta itsastekoa', ur-bazter, ur(-)emari, ur-etorri iz., ur handi: ur handitako arrantza; ur handitako arraina ('eskarmentu handiko pertsona'), ur(-)hegazkin, ur-jauzi, ur-laster.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: urak hartu, ; eta adibide gisa: ur bedeinkatua, ur bedeinkatu ontzia, ur destilatua, ur gazia, ur geza, ur oxigenatua.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ur handi, ur-laster, ur-etorri (eta ur-emari?); ur-hegazkin.

Esapide ohiko(en)ak

urak hartu ("jantzi berria urak hartu dit eta orain labur daukat").

Euskaltzaindiaren Arauak

'paperak-eta itsastekoa'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR-AZAL (V, G, AN, L; -axal L). Ref.: Lh (ur-axal); A EY III 291; Etxba Eib; Gketx Loiola (zopa); Elexp Berg. Superficie del agua. "Ur-azal, flor de agua; litm., corteza de agua (V, G, AN)" A EY III 291. "Arriakin ur-azalean zopak egiten ari dira" Gketx Loiola (s.v. zopa). "Urazalian zebitzen anborraiñak eskupetiakin arrapatzen zittuan" Elexp Berg. Ganbiakorra, ilhargia ur axalean bezain. Hb Egia 63. Haize laño eta gozo batek ur-axala zimurdikatzen zuen. Arb Igand 146. Zurezkoa izan deitela ur-azalean egon daitean. A BGuzur 132. Ur azal biziaren zimurretan. Ag Kr 141. Arrain diantriak oldarrez etorri dira ur azalera. Otx 141. Antxoa-taldeen ur-azaleko ibillia. TAg Uzt 146. [Kepa] ur-azaletan lebillan. Arriand Mt 14, 29. Ur-axal guzia zimurtzen dula. Or QA 184. Egon ziran luze-luze gora begira, ur azalean anpor edo ol baten moduan. Erkiag Arran 58. Txalupa ur-azalean jarri zioten. Anab Poli 28. Ur-axalean ibili da, itsas-ontzia bezala: ez da inorentzat nekagarri izango [filma], baina ez du inor liluratuko. MEIG I 158. v. tbn. EG 1950 (2), 24. Ibiñ Virgil 77. Ur-axal: Elzb Po 194.

def: berdel iz. Itsas arraina, sardina baino handiagoa, ur-azalean baltsetan bizi dena eta jateko ona dena (Scomber scombrus). Jose Migelen batela, txitxarroa eta berdela. Berdeletan: berdel harrapatzen. // adib: azal 9 adj. Azalekoa, sakontasun gutxikoa. Ez liteke ito ur azaletan. Baserri hartan lur azalak direla esaten dute. Entzute handikoa, baina jakintza azalekoa. Nire munduko jakinduria izan da oso azala. Plater azala: plater zapala. // ur 5 iz. (Ibai, aintzira edo itsasokoaz mintzatuz). Ur ertzetik joan. Ur hegiko lizar lerdenen andanak. Txalupa ur azalean ikusi zuenean. Ur azpian isuritako olioa urez gain ateratzen da. Ur-haizeen joera lagun ez dugunez gero. Itsasaldi handi edo ur biziak. Ur eremu handia. Gure aitari urak eraman zion etxea. Baina geroztik hona urak bide egin du. Hizkuntza gaietan urak bere bidera itzuli direnean. Urak ez daramana, uharrak (esr. zah.). // bezain 3 (Joskera bereziak: erkaketa burua adjektibo edo adizlagun bat delarik, adjektibo espliziturik gabe, edota adjektiboa bezain-en ezkerretik doalarik). Eleizalde bergararrak, eta bergarar bezain sabindarrak, idatzi zuena. Bi edo hiru lagunen ahots ozen bezain bakarra gorabehera. Besoa luze bezain, zorrotz du begia. Hizkuntza guztiona da, batena bezain bestearena. Katixak egin zituen emeki bezain egoki aurkezte lanak. Inor ez bezain hire burua plazan nahi al duk agertu? Aitonak bezain mutilak daki apustuan gertatua. Aldakorra zen, ilargia ur azalean bezain.

ur(-)azal (gehienak azalera, azalean, azaleko…) 195: Elkar 66 (“Hiru egun geroago agertu zen, Senaren ur azalean kulunkan. Itxuraz, lepoa bihurritu zioten, hilotza ugaldera bota aitzin”), Berria 30 (“Ongarri horiek guztiak uraren beheko aldean metatzen dira, eta eguzkiak ur azala argitzen du”), EiTB 39 (“Beraz, itsas txakurrak edozein tokitan eta edozein unetan atera daitezke ur-azalera”), Elhuyar 19 (“Bada, ur-azalean zaudenean, itsaso zabalean, ura gardena da, eta urdina”), Argia 15 (“Ur-azalean lehorra azaldutakoan, perimetroan zuhaitzak landatzen zituzten chinampa egonkortzeko”), Consumer 12 (“Asturias eta Andaluzian, adibidez, ez daude sorosleak izatera behartuak erabilera kolektiboko ontzi (urtegi) bakarreko edo gehiagotako igerilekuek baldin eta 200 metro karratu edo gutxiagoko ur-azalera badute, sakonera handiena 1,6 metro edo gutxiago izaki eta urtegiak hesiturik edo isolaturik baldin badaude, istripuzko erorikoei eta nahiz kontrako hurrenkerei saihets egiteko”), Deia 4 (“Orian gora, arrainak ur-azalean saltoka ikusi eta ikara pixka batekin gogoratu nuen inguru hauetan ehizatu zutela euskal kostaldeko azken balea”), Karmel 4 (“Zer ote dabil baina bere baitan? Akilla mendiaren gerizpeak harrapatu du, eguzkiaren azken errainuek ihesi doazkiola ur azalean, olatu txiki leun gozoen aparbitsetan”), DiarioVasco 2 (“Atzokoak egungoaren ur azalera tenkatzen nau”), HABE (“Zubi-puntaraino igotzeko (140 metro ur-azaletik) txangoak antolatzen dira”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur(-)azal 121 (azalera, azalean, azaleko…): Berria 18 (“Ur azaleko konposatu organikoak biltzen ditu ur gaineko landare horrek eta, horregatik, etorkizunean hondakin urak tratatzeko lagungarri gerta daitekeela uste dute Georgiako Teknologia Institutuko zientzialariek”), Koro Navarro 15 (“Esperientziak erakusten duenez, itotakoen gorpuak uretara jaurtikitzen badira, edota pertsona bat bortxaz hil eta haren gorpua berehala uretara jaurtitzen bada, seitik hamar egunerako bitartea behar izaten du gorpuak usteltzen hasi eta, usteltze horren ondorioz, ur azalera igotzeko”), Karlos Zabala 8 (“Bela zuri batzuk ageri ziren ur ederren alaigarri, eta eguzkiaren printzek milaka distira sortzen zituzten ur azalean”), Joseba Sarrionandia 8 (“Bigarren harriak birritan egin zuen jauzi, baina oso baldar, ez zuen egin ondo jaurtiriko harri zapal borobilak ur azalean egin behar duen arku hotsa”), Edorta Jimenez 7 (“Ur-azaleko borrokarako ez daude txarto horniturik U motako itsaspekoak”), Elizen arteko Biblia 4 (“Jainkoak putz egin eta izotza eratzen da, ur-azala hormatzen”), Joanes Urkixo 4 (“Inork segada bat jarri bazion, ezin egokiagoa zen eremu hura, ur azalekoaz eta harriz josia”), Lopez de Arana 3 (“Jakaren hegala eta esku bat ageri ziren ur-azalean”), Ramon Saizarbitoria 3 (“Ez zuen berehalakoan askatu: leku ezin aproposagoa iruditzen zitzaiola esan ondoren, ur azalean mantendu zuen bi eskuez eutsiz, luzaroan”), Jose Morales 3 (“Halaxe gertatzen da itotzear dagoen gizonaren burua ustekabean ur azalera agerturik lehorrean pilaturiko jendetzari alaitasunezko oihu bat jaulkitzen zaionean ere”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Zenbaitetan kolokazioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoak ur sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bedeinkatu.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

UR-BEDEINKATU-ONTZI (V-gip ap. Elexp Berg; Añ; urbedeikatuonzi Lar; ur-bedeikatu-untzi VocB). a) "Pila de agua bendita" Lar y Añ. "Aguabenditera" VocB. "Urbedeinkatu-ontzira jausi jako txapela" Elexp Berg. * Bi ur benedikatu untzi lurrezkoak. (1767). SenperEus 65. Egin zituen era bereko iru gurutze gelan ilzetik zegon ur bedeik-onzi batean. Mb IArg I 256. Elixapera yuan da ur-berinkatu-ontziyan dzanga eiñ da gero Elixan sartu. A BGuzur 115. Itze batzuetarik dilindan ontsa daude gure herri girixtinoetan ur benedikatu untzi eta kurutzefika bat. JE Bur 188. Garbiak oso [lo-gelak], ur bedeinkatu ontziz ta Ama Maria ta beste done batzuen irudiz naikoa poliki apainduak. Ag G 17. Ur bedinkatu-ontzijan sartzen ebezala euren eskuak. Kk Ab I 11. Elizako sarrera guzietan ur-bedeinkatu ontzia ipiñirik dauka. Inza Azalp 126. Elizan berean etzitazken bere ur-benedikatu untzian baizik eriak busti. Zerb Azk 13. Eskumako ur-bedeinkatu-ontzia autsi eban. Etxabu Kontu 72. b) Frasco o pequeño recipiente de agua bendita. * Ta berak eskuetan liburu bat, ur bedeinkatu-ontzia ta isopua ekarzan. Bilbao IpuiB 146s

ur bedeinkatu ontzi 2: Elkar (“Aiherkunde-izpirituz, ur bedeinkatu ontzi bat ere zintzilikatu zuen bete-beterik gaixoaren oheburuan, ezpel adar batekin”), Karmel (“Ez zait egundo ere ahanzten ur bedeinkatu ontzirako zeukaten zurezko gurutze txiki bat, paperezko Kristoren irudia itsatsia zuena eta oso ongi landua den materialezkoa izan balitz baino debozio handiagoa ematen zuena”). // LB: 6; EPG: 2, ETC: 10

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur bedeinkatu ontzi 2: Koldo Izagirre (“Itzulitakoan, kinkilariaren ezdeuskeria osoa aurkitu dut ene mahai gainean: Zaragozako urrezko kutunak, gorriz eta filigranaz, Segoviako oroititzak dituzten galtza-kordak, Bilboko ur bedeinkatu ontzi beirazkoak, Cauterets-eko latorrizko kriseilutxoak, Hernaniko pospolo kimiko kaxa bat, Elizondoko kandelen ordezkoa egiten duen erretxin barra kaxa bat, Tolosako papera, Panticosa bortuko menditarren gerriko bat, zurezko makila ferratu bat, espartinak, eta Iruñeko bi mando-manta, artile bikainekoak, langintzaz”), Joxan Elosegi (“Ur bedeinkatu ontziaren gainean gurutzeko seinalea egin eta belauniko jarri nahi izan nuen, otoitz egiteko”). // Elhuyar: ur bedeinkatu ontzia: pila de agua bendita; Adorez: 0, Labayru

ontzi 3 iz. (Hitz elkartuetan, bigarren osagai gisa). Ik. argiontzi; gatzontzi; Azukre ontzian. Ur bedeinkatu ontzian. Intsentsu ontziari eragitea ez da kritika. [ur] ur bedeinkatu iz. Kristau erlijioan, apaiz batek bedeinkaturiko ura. Ur bedeinkatu ontzia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da ur, bedeinkatu eta ontzi sarreretan. Grafia ez da erabaki.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR-BEGI (Lar, Añ A, H; ubegi Lar, H). a) Burbuja. "Campanilla de agua", "gorgorita" Lar. "Ampolla en el agua" Lar y Añ. b) (L ap. A; H). Manantial. "Aphalgune hortan urbegi bat bada, en cette dépression là, il y a une source" H. Cf. Arzam 415: "Martin d'Ubegui, mercader de San Çabastian (1351)". Amur-arrai liraña / ur-begi garbian / pilist-palast egiñez / goizaren argian. Ezale 1897, 366b. Ithurri bat jaio da, izar ur begia, / bere zaukana bethi Jaunaren argia. Ox 64. Ez dira lurrak hoberenetarik: buztinki edo legartsu, nun nahi ur-begiak, ihi frango pentzetan. GAlm 1958, 35. Etsaia ere izkutu zegoan; / bare zegon esia, / eta zalditeria / ur-begitik beera zijoan. Gazt MusIx 195 (Or ib. 202 ur-begitik zioan, Onaind ib. 210 ur begi-aurrean joian). Ibaiak ubidean bertan suzko izpiz egozten ziran urbegi legorrak barrena. "Siccis faucibus". Ibiñ Virgil 116. Iturriek urbegietatik iarioan dirauten bitartean. Ib. 103. Hemen nago xutik ur-begiaren ondoan. Bibl Gen 24, 13 (Dv ithurri, BiblE ur-putzu). "Suintement d'eau annonçant la présence d'une source" Dv. "(G-to, S), aguas que en época de lluvias brotan de las toperas como si fueran manantiales" A.

ur(-)begi 5: Deustuko unibertsitatea 3 (“Lurretik ur-begi edo errekaren bat etengabe nahiz etenka jaio eta lur horren jabeak haren urak aprobetxa ditzake lur horretatik igarotzen diren bitartean”), Elkar (“Hasieran, bai, gauzak ongi joan zitzaizkien: alde batetik, egoera hura guztiz berria zitzaielako, ur-begian dagoen ura bezalakoa, freskoa eta gardena, epeltzeko eta zikintzeko denborarik gabekoa”), Berria (“Une batean, ur-begi batean laborariak plastikako ontzi handi batekin eginiko aska berezi baten albotik igaroko gara”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur(-)begi 9: Herria (“Marmauko erreka agorturik dago eta bertze asko ur begi ere berdin”), Berria (“Azpimarratzekoa da, halaber, banaketa hesiarekin Israelek bereganatzen dituen lurralde palestinar hauek direla nekazaritzarentzako emankorrenak, hauetan kokatuak baitira ur begi bakanak”), Joan Mari Lekuona 3 (“Edaten du han ur bizien iturri beretik, ur-begi esentziazko eta egiazkotik”), Jokin Urain (“Nago ez ote den istil txiki bat osatzeko adina ur begirik ere egingo orri sorta honekin”), Joan Mari Irigoien (“Eta goseak eta egarriak nesken gibeletik ninderamaten, nola imanak burdina, indar ezkutu batek bulkaturik, zeren eta neska bakoitzak baratze sekeretu bat gordetzen baitzuen bere gorputzean eta ur-begi bana bere begietan, edo hala iduri zuen bederen...”), Eneko Bidegain (“Hura zen jasan zuen tortura bakarretarikoa, baina pentsa zein latza Hendaian egon ziren denboran ez zieten tutik eman, ez eta ur xortarik ere Eta pitxartara bat ur begien aitzin aitzinean izanki eta ezpainak ere ezin bustitzea biziki gogor egin zitzaion Graxiri”), Eider Rodriguez (“Ur begi borobil txikiak”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia, terminoa da eta komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan ur bildu azpisarrera: a) `aguas unidas, conjunto de las aguas': Dv Has 1,10 ("Eta Jainkoak leihorrari izentzat eman zioen lurra; eta ur bilduei itsasoa"), Or Aitork ("Itsasoko ur bilduen gain" — Congregationis aquarum); b) `agua detenida': Inza EsZarr ("Urbilduak egitten ttu saltorik aundienak"); eta urbildu sarrera `amontonar': Etxba Eib ("Odak urbildu dira Bizkai aldian, eurixa baletor lextxe").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ur-bildu 2: UZEI ("Termoklina: Ozeano edo lakuetan aurkitu ohi den ur-geruza, hango ur-bildua bi zatitan banatzen duena: gainekoa, beroagoa eta ongi oxigenatua, eta azpikoa hotzagoa eta oxigeno gutxikoa"), GAO 1994 ("Mendikoak dira, baita ere, basoa moztu eta bakandutako terrenoak, mendibideak, zatiketa edo segurtasun zerrendak, [...] erreka eta ur-bilduen bazterrak, urtegiak, kanalak, ur-biltokiak, ubideak, lur zingiratsuak eta etzeak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ur bildu : DFrec 1 (Deia: "ur putzu edo ur bildua"); ur-bildu : AB38 2 ('agua estancada' eta 'pantano'); urbildu : AB38 1 ('agua estancada') // Ez dugu aurkitu ap. AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ur bildu : ElhHizt (masa de agua estancada [balsa, charca, embalse, pantano, estanque]; remanso), Casve EF (urbildü: marais, mare), Lh DBF (urbildu: 1 eau dormante; 2 mare, marais), DRA (urbildu, 4. adieran: agua detenida, agua recogida), PMuj DVC (1 charca, balsa, depósito de agua; 2 embalse, pantano; 3 remanso, agua estancada; 4 entibo, caudal de una presa; urbildu, 2. adieran: rebalsar, represar, apozarse, embalsar, estancar el agua) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

ur bildu grafia ohikoa dagokiola uste du lantaldeak (bestelakoak dira odolbildu edo urbatu arautuak); baina ez daki esaten zein leku dagokion hiztegian ur geldi hedatuagoaren ondoan.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bildu.

LB: 106 (Aizu 3, Argia 9, Berria 62, Deia 2, DiarioVasco 5, EiTB 5, Elkar 5, Consumer 4, Goiena 2, Karmel 1, Laneki 2, UEU 6); ETC: 546

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0. / Euskalterm: ur-biltegi (Arkit. Geog. Termino onartua da).

Zerrenda osagarriak

BarnErrot: "Ur biltegia: Depósito agua".

igerileku 2 iz. Bainatzeko, igeri egiteko edo igeriketarekin loturiko kirolak egiteko prestatua dagoen ur biltegia. Egunero joaten zen igerilekura. Igerilekuaren ertzean jarria. Udal igerilekuak. // txinbo2 1 iz. Burdinoletako eta errotetako ur biltegi edo ubidea, ura turbinara bideratzen duena. // urtegi iz. Gizakiak egindako ur biltegia, batez ere aski handia dena. Añarbeko urtegia. // tanga4 1 iz. Ur-biltegia; bereziki, komunontziaren ur-biltegia. Ik. zisterna. Komuneko tanga. // zisterna 1 iz. Ur-biltegia; bereziki, komunontziaren ur-biltegia. Ik. tanga4. Euri-ura biltzen dugu zisterna handi batzuetan, eta ur hori erabiltzen dugu. Komuneko zisterna. / 3 iz. Arkit., Hist. Lur azpiko eraikina, ur-biltegi gisa erabiltzen zena. Basilika zisterna.

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR BIZI (V-gip ap. Etxba Eib; Lar). a) Agua viva, de manantial (usado a menudo metafóricamente, en textos religiosos). "Agua corriente" Lar. "Agua viva, corriente, en oposición a urgeldixa" Etxba Eib. Eztuk zerzaz idoki dezán, eta putzua duk barna: nondik duk beraz ur bizi hori? "Eau vive". Lç Io 4, 11 (He, LE, TB, Dv, Ol, Leon, Or, Ker, IBk, IBe ur bizi, Arriand ur bixi; EvS hur laster hun). Utzi zaitut ur biziaren ithurri zarena. Mat 225. Urbiziaren putzua. EZ Man II 197. Ene ganik xipiak eta handiak [...] ithur bizitik bezala ur bizia erautsten dute. SP Imit III 9, 2 (Ol ur bizi, Mst hur bizi). Zillhatu zuten zelhai hartan eta han aurkhitu zuten ur bizi phutzu bat. Urt Gen 26, 19 (Dv, Ur ur bizia, Bibl ur bizi sorgia; Ol urgune, Ker, BiblE iturburu). Atoz, ta zure ur bizi orrezaz bete nazazu. Cb Eg III 305. Ur bizizko ithurri dohatsu batzu. Lg I 229. Neu izanik ur bitzi guztien iturri ugarija. fB Ic I 65. Zuk zerorrek menturaz eskatuko ziñioke, eta ur bizia emango lizuke. Lard 376. Sabeletik zeruraiñoko ur-bizi iturria sortuko zaio. Or QA 147. Nun edo nun ur bizirik ezpalego, ez lirake basa-mortuan ur bizien gezurrezko irudi oiek nabariko. Vill Jaink 151. Ain gogoko zaidan ur bizi au. Gazt MusIx 221. Ur bizizko iturri / guri ekarteak / artuazoko gaitu / Jaunagaz parteak. Ayesta 132. v. tbn. AA I 413. Ir YKBiz 68. SMitx Aranz 130. b) (V, G; Urt II 8, Añ, Dv, H; ubizi Lar, H). Ref.: A; Holmer ApuntV (ur). "Aguas vivas [...] en el mar, ubiziak" Lar. "Aguas vivas, mareas altas" A. "Aguas vivas o la marea alta, tiempo cuando no se debe plantar nada" Holmer ApuntV. Nahi baduzu ioan unziarekin Ligan barna behar tutzu ur-biziak eta plemara. INav 51. Ur-bizitako baxamarean. Ib. 42. Ur biziak etorri ta idorreko onzia itsasora eraman ezkero batetik bestera dabillen bezala. Mb IArg I 199. Naiz izan bere [ontziaren] kontra / aize-mot guztiak, / eta marea andi / edo ur biziak. It Fab 102. Itxasoa goi goian egoan, eguzki beroa ur bizi kizkurtuaren gañean diz-dizka. Ag Kr 54. "Ur bizietan sortua da mutil ori, ese muchacho ha nacido en aguas vivas; es decir, es un gallardo mozo (AN-gip)" A EY III 294. c) "(B), corriente, por ej. del río" A. Jordan deritzan ibai edo ur bizi andi baten bazter-era. Mb IArg I 91. Ba dakit aren urbizi ain aundi direla. "Tan caudalosas sus corrientes". Gazt MusIx 221. (Uso predicativo). Erreka polit marmariñe bat / zijoakizun urbizi. EA OlBe 104. Ta uztargipean gure biotzak / atsegiñaren urbizi. (Interpr?). Ib. 89. d) "Urbísi, agua que corre después de lluvia torrencial" Iz ArOñ. e) "Eau de vie. Quelques uns emploient ubizia, ur bizia" H s.v. aguardienta.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ur(-)bizi 15: Ker Didaje 2 ("guzti ori aurretiaz esanda gero, bateatu egizue Aitaren, eta Semearen, eta Espiritu Santuaren izenean, ur bizitan", "Ur bizia ez ba'daukazu, beste uretan bateatu"), J.J. Arrizabalaga ("Erramon, mariñela, itxasoko ur bizi bidetan, da liorreko ardau eraten edo eretan dabillena"), Aita'ren etxera ("Basauntzak ur bizia bezela billatzen du Jauna nere animak"), DV 1981 ("Gizonaren egiazko barne-poza eta batasuna ematen duen ur biziaren eskaintza"), Otoizlari 1984 4 (adib.: "Ikus dezagun putzutik jalgi ura betiereko biziraino darion iturri, ur bizi bilakatzen", "gure barne guzia du beretzen, ur bizia baita"), K. Ameztoi ("hiri erdian freskotasun, ur bizi, zubi, txalupatxo, eta arrantzaleak gauza pollit eta atsegingarriak direla"), M.E. Laboa ("Hiperion itsasoko ur biziek eragozten diete"), I. Zaldua ("Bere itsasuntziak Straumfiord [Ur-bizien kolkoa] izendutako itsas-golko sakonean sartzen ditu"), Salbamena ("Basamortuaren leorrean ere eskaintzen du bere ur bizia; Haren ekintzak bizitza bateratzera jotzen du beti"), I. Galarraga ("Mendi-bizkarrean kokatu zen, Hiribilduaren Hegoaldean, bertatik hurbilena, eta lehen kota aldapatsuetan, ur biziko itsasgoretatik babesturik"), I. Garbizu ("Bertako urek mila eta hirurehun bat kilometro egiten dituzte Amazonas ibaiaren ur bizia elikatzeko"); urbizi 1, J. Intxausti ("Mundurik mundu dirudi, urbizi baztergabea").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urbizi : AB38 1 (aguas vivas); ur bizi : Euskalterm 1 (marea bizi sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urbizi : HiruMila (1 agua viva, la que mana y corre naturalmente; 2 aguas vivas, mareas altas), Lh DBF (1 ik. ubizi; 2 grandes eaux, grandes marées); ur bizi : DRA (1 agua viva; 2 aguas vivas, mareas altas; 3 corriente), PMuj DVC (ur-bizi: corriente, curso de agua / eta urbizi-ezkalu 'bermejuela de vientre rojo') // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF.

adib: ur 5 iz. (Ibai, aintzira edo itsasokoaz mintzatuz). Ur ertzetik joan. Ur hegiko lizar lerdenen andanak. Txalupa ur azalean ikusi zuenean. Ur azpian isuritako olioa urez gain ateratzen da. Ur-haizeen joera lagun ez dugunez gero. Itsasaldi handi edo ur biziak. Ur eremu handia. Gure aitari urak eraman zion etxea. Baina geroztik hona urak bide egin du. Hizkuntza gaietan urak bere bidera itzuli direnean. Urak ez daramana, uharrak (esr. zah.). // kizkurtu 3 (Era burutua izenondo gisa). Eguzki beroa ur bizi kizkurtuaren gainean. // salbagarri 2 adj. Betiko heriotzatik salbatzen duena. Grazia salbagarria. Ur bizi eta salbagarria. Ebanjelioko egia salbagarriak.

ur bizi 43: Deustuko Unibertsitatea (“Meatze, harrobi eta zepategiak, horien gaiak hobiari lotuta dauden bitartean; bai eta ur biziak edo urmaelak ere”), Elkar 3 (“Berehala ohartu nintzen han gertatu zenaz; hau da, mendebaletik zetorren itsasbeherak itsasbazterretik zetorren ibai handiren baten ur biziekin bat egitean sortzen ziren ur-laster horiek, eta, haizeak nondik jotzen zuen mendebaletik edo hegoaldetik, ur-lasterra hurbildu edo urrundu egiten zen itsasbazterretik”), HABE (“Londresko Olinpiar Jokoetan, slalom modalitatean, ur bizietako K-1 mailako jaitsieran brontzezko domina“), Berria 11 (“Ia zortzi urteko gurutze bidean pasatakoak gogorapenen errotara ur bizian datozkigu”), Karmel 6 (“Gizonagandik ur bizi, lan egin eta abestu dauan olerkari onek beti zaindu dau lirika mailla goitia, zintzoa izan jako bere poesi-deiari beste ezegaz naasta barik”), Argia (“Urduri, zarata egiten dute orduan ur biziek arroketan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur bizi 46: Herria 9 (“Gaia: ur bizien erabiltzaileen eta herrien arteko harremanak”), Berria 3 (“Besteak beste, ur bizien ubidea egingo dute Irunen eta Zaldibian Arrantza Eskola egingo dute”), Elizen arteko Biblia (“tronuaren erdian dagoen Bildotsak bazkatuko baititu eta ur biziko iturburuetara gidatuko; begietako malko guztiak xukatuko dizkie Jainkoak”), Asisko Frantzizko (“Azken garaietako ebanjelari berri honek, paradisuko ibai bat balitz bezala, Ebanjelioko ur biziak mundu osora zabaldu ditu”), Patziku Perurena (“Non, izan ere, Uitzin baino ur biziagoak?”), Xabier Montoia (“Ondoren, Indus ibaiko ur bizi haserre itxurakoak aztoratu gaitu”), Imanol Zurutuza (“Ur biziak harkaitzen kontra lehertzean negar zotina airatu da inguruan”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Teknizismoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.

Txostenaren laburpena

ik. oharra, s.u. ur etorri.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR-ERREKA (L-sar, BN-arb-ad-baig-lab ap. EAEL 120; Dv; hur- H (s.v. turrustzea, que cita el ejs. de EvS)). Arroyo. "Ruisseau" Dv. Nitan sinhesten dianak izkiribiaren arabera, hur erreka bizikuak turrustatüko dira harenganik. EvS Io 7, 38. Bide zaharraren aldeko ur-erreka batean, hiru emazteki hari ziren bokhata yotzen. Elzb PAd 27s. Bustitzen du gatz hura, atxemaiten dituen ur-erreka guzietan. Barb Leg 145. Ur errekarik iragan gabe. Zerb Azk 101. Ur errekan xipaka aritzen ziren neskak eta muthikoak. JEtchep 16. Ur-erreken urddin eztiari so egonen zira. Herr 7-8-1965, 1. Bereala asi ziran ur-errekak tapatzen, kamioa egiten eta orrela. MMant 36. v. tbn. JE Bur 118. Etchebarne 20. Batürak porrokatürik, hur herrekak ontzian turrustaz sartzen. Egiat 157. "Rigole" Dv.

ur(-)erreka 3: Berria 2 (“Urrutira joan gabe, hilaren 25an Durangaldeko errekak berdez margotu zituzten produktu ez kutsakor batekin, AHTk lurpeko ur erreka eta lurretan eragingo duen kutsadura salatzeko asmoz”), Argia (“Muga finkatu zelarik Nafarroa puskatzeko unean, argi eta garbi ikusten da “puskatzaileek” ez zutela nihundik ere ezagutzen bertako geografia eta ez zituzten kontuan hartu ur erreken ixurgiak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur(-)erreka 14: Herria 11 (“Bideak urtetik urtera hobetuak dira, gero-eta gehiago zubirekin, ur-errekak barkuz trebesazeko orde”), Karlos Zabala (ur-errekasto: “Saski txiki pila bat ageri zen lurrean luze-luze, kaxak eta otarreak iristen ziren etengabe, metaturiko muskuilu zakuetatik ur errekastoak isurtzen ziren”), Jean Baptiste Etxarren (“Arnegin berean zubi haundiari kendu zizkion gaineko harresiak... Ur errekak haunditu ziren eta kanpora jalgi... Erreka bazterretan zeuden egur, trunko eta zuhaitz guziak airez aire herrestatu zituen, porroska mota guziekin batean, non ere zubietan kokatzen baitziren”).

LB: 3, EPG: 13, ETC: 89

ur 3 iz. (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Ur tanta bat. Zer da ur xorta bat itsasoko ur guztiaren aldean? Ur jarioa. Beste batzuetan, makromolekularen ur disoluzio bat erabiltzen da abiapuntu gisa. Ur putzuak. Ur zulo baten ertzean harrizko aska bat zegoen. Egurgile eta ur-ekarle izatera behartu zituen. Bide zaharraren aldeko ur-erreka batean, hiru emazteki ari ziren bokata jotzen. Landa guztia zingira bat zen, bide guztia ur-erreten bat. Zentral nuklearrean ur-isuri bat izan daitekeela uste dute. Adora ezazue zerua eta lurra eta itsasoa eta ur iturriak egin dituena.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta, pleonasmoa izan arren, adibide bat jaso liteke.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, Ipar. eta Naf. markarekin, erreka (arroa, sakana) soila bereizteko erabiltzen baita.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa ur sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur eta erreka sarreretan.

Erabileremu dialektala

Ipar. eta Naf.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

UR-ERROTA "Moulin à eau" Urt Gram 35. * Xinan, ur-errota zangoz itzulikatzen dute alhorren ureztatzeko. Herr 30-7-1959 (pie de foto).

LB: 7 “Hori dela eta Ingurugiro Etxea Museoak ate irekiak saioa antolatu du Azpeitian dagoen errotetako bat gertutik ezagutzeko eta ur erroten funtzionamendua azaltzeko” DiarioVasco); EPG: 3 “Han urrun, oihantxoz eta ur-errotaz josiriko belardiez harantzago, berde eta urdin ageri ziren baso sarriak, itsasoaren edo lainoaren irudiko” (Jose Morales), “besoak haize errotaren hegalak bezala, oinak, berriz, ur errotaren gurpilak bezala” (Felipe Juaristi); ETC: “IX. mendean, Domesday Book-ek 5.000 ur-errota zituen erregistratuta Ingalaterran soilik” (Koldo Morales).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: ur-errota molino de agua; Adorez: 0; Labayru: 0.

errota 1 iz. Alea ehotzeko tresna, harri finko batez eta haizeak edo urak birarazten duen beste harri batez osatua; tresna hori dagoen etxea. Ik. eihera; bolu. Gu hilda ere, astoak errotara joango dira. Errota duen baserria. Ur errota: urak eraginda dabilen errota. Haize errota. Errota onari bihia (esr. zah.).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, haize(-)errota formarekin egin den bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur eta errota sarreretan.

def: errepira iz. Ipar. Landa laua, bereziki ur ertzean dagoena. Laster errepira edo leku apal guztiak urez itoak dira. // itsas arrano iz. Arranoaren antzeko hegaztia, ur ertzean bizi dena (Haliaeetus albicilla). // adib: ur 5 iz. (Ibai, aintzira edo itsasokoaz mintzatuz). Ur ertzetik joan. Ur hegiko lizar lerdenen andanak. Txalupa ur azalean ikusi zuenean. Ur azpian isuritako olioa urez gain ateratzen da. Ur-haizeen joera lagun ez dugunez gero. Itsasaldi handi edo ur biziak. Ur eremu handia. Gure aitari urak eraman zion etxea. Baina geroztik hona urak bide egin du. Hizkuntza gaietan urak bere bidera itzuli direnean. Urak ez daramana, uharrak (esr. zah.). // basa2 1 iz. Lohia, lokatza. Ur ertzeko basatan. Kaleko basaren gainean baitabiltza. Azpantar busti eta basaz lohituak. Urdea itzultzen da ilki den basara. Oroit zaitez ez zarela basa eta errautsa baizen. Basaz beterik etorri da eskolatik. Txerria basa artean gustura ibiltzen da. // [s.u. belaun] belaunik belaun Belaunaldi batetik bestera. Belaunik belaun, ur ertzean jaio, hazi, koskondu eta bizi izan diren gizakiak.

LBeh (2016-10-26): urertz 46: Elkar 10, Elhuyar 3, Consumer, Berria 6, EiTB 21, Karmel, Argia 2, DiarioVasco 2; ur(-)ertz 104: Aizu (“Plazan dela, frontoian edo hipodromoan dela, ur ertzean traineruei begira dela, demarako beti prest”), Elkar 52 (“Hipopotamotxo xahar bat omen zegoen, gauez ur ertzera irten, eta estazioko lurretatik usnan ibiltzeko ohitura txarra zuena”), Elhuyar (“Baina, horrelako lekuetan, goroldio espezie bat ur ertzean hazten da, eta bizirik irauteko ur-kantitate handiak biltzen ditu”), Consumer 9 (“Ibaien ibilguek izaten dituzten aldaketa nagusiak presa eta urtegiak eraikitzearen, ura lekuz aldatzearen, nekazaritzako ustiakuntzen, dragatuen eta hondakin isurketen eta ur-ertzetan egiten diren eraikuntza-lanen ondorio izaten dira eta gorabehera horiek guztiek eragina izaten dute landare eta animalia espezieengan zein uraren kalitatean”), Berria 13 (“Teilatutik jaitsi, zenbait itxitura pasa, eta ur ertzera iristea lortu zuten”), EiTB 20….

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: urertz 32: Juan Kruz Igerabide 11, Pako Aristi 3, Juan Garzia 3, Lopez de Arana 2, Rafa Egiguren, Koldo Biguri, Xabier Mendiguren Elizegi 2, Anjel Lertxundi, Xabier Amuriza, Anton Garikano, Jon Maia, Eduardo Matauko, Jose Angel Irigaray, Fernando Morillo, Julen Garibira, Eskarne Mujika; ur(-)ertz 59: Berria 2, Karlos Zabala 18, Joanes Urkixo 5, Jose Morales 4, Aingeru Epaltza 3, Felipe Juaristi 2, Koldo Biguri 2, Elizen arteko Biblia 2, Asisko Frantzizko 2, Pedro Alberdi 2, Josu Zabaleta 2, Jose Antonio Mujika, Txiliku, Juan Garzia 2, Xabier Mendiguren Elizegi, Iñaki Mendiguren, Itziar Otaegi, Hasier Etxeberria, Patxi Zubizarreta, Anjel Lertxundi, Jon Arretxe, Txillardegi, Mirentxu Larrañaga, Iñaki Iñurrieta, Gotzon Garate.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: (es ribera; fr rive; en bank) urbazter; urertz; itsasertz (itsasokoa); ibaiertz (ibaikoa); erribera (termino normalizatua).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es orilla || ribera / fr rive, berge: Elhuyar: ertz, bazter; urertz, ur-bazter; [de río] ibaiertz; [de mar] itsasertz, itsasbazter || 1 ur-bazter, urertz; 2 [del mar] itsasertz; 3 [del río] ibaiertz, erribera / NolaErran: [de mer, lac] bazter, hegi, ertz (MD) ; [de rivière] bazter, hegi, ertz (MD) || [de rivière] ur-bazter, erreka-bazter, errepira (BL) (g.er.), ibai-ertz (MD) / Zehazki: ertz, bazter || 1 ur-bazter; 2 (del mar) itsasbazter, itsasertz; 3 (de río) ibai-ertz, ibaialde / Labayru: ur-bazter, urertz, ezponda; de un río errekondo, errekarte, ibaiertz, uharan, uregi, itsasertz (del mar) || [orilla del mar o río] itsasertz (del mar), ibaiertz (del río), uregi, ur-bazter / Adorez5000: 1 bazter, ertz, hegal, hegi; en la orilla del bosque: baso bazterrean; 2 del paño: mendel, albeni, petral, barren; 3 ribera del río: urbazter, ur-ezponda, ibai-bazter, errekondo, errekarte, ibai-ertz; 4 ribera del mar: kostalde, itsasalde, itsasertz, itsas hegi, kosta, izpazter, itsasondo; 5 acera: espaloi, zintarri, kale-ertz; 6 fig. límite: muga, -buru, -guren; orilla del valle: ibargurena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR-ERTZ (ubertz Lar, H (G); ugertz V ap. A (que cita a Ur); Lar, H (V, G); udertz G-azp). Borde del agua; costa. "Margen del río", "ribera de mar, de río" Lar. Geratu zan ugertzian. Ur MarIl 58. Arrantza miragarria egin zuten tokitik ur-ertzera eunen bat kanako bidea zegoan. Lard 475. Noan noan ur-ertzetik aldatzean zear, gora ta gora. A BGuzur 108. Espaiñia guztiko urertza ikusi ebenak. Ag Kr 79. Zulatu bear eben ontzia urertzean txikotak arin ebaten ezpazirean. Echta Jos 203. Ontzia ur ertzera eraman zuten. JAIraz Bizia 48. Ur-ertzean jaio, azi, kozkondu ta bizi. Erkiag Arran 85. Minkiuk, emen, bere ugertz orlegiak kaiñabera xamurrez zedatu ditu. Ibiñ Virgil 51 (36 ur-ertzetako). Ur ertzeko lorea. NEtx LBB 356. Emezortziren bat kartutxo jarri ur-ertzean, zubiaren azpian. Alkain 42. v. tbn. Laux BBa 88. Onaind in Gazt MusIx 209.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasoa Euskaltzaindiaren Hiztegian, adibide gisa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Zenbaitetan kolokazioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa jasotzekoa ur sarreraren barruan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoak ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR ETA OGI. "Ayunar a pan y agua, ur ta ogi barau egin" Lar. "A pan y agua, [...] ur ta ogi" Izt 12v. Ur ta ogi barautzeko lizenzia. Cb Just 46. Ur ta ogi barau zirala. Ub 118. Egiten ebanak berrogei eguneko baruba ur ta ogi. Mg CO 227. (Adnom., con -(z)ko). Ur ta ogiko baraur gogorra. Mg CC 153. Ur ta ogiazko baruba. Mg CO 227. Ur ta ogizko barubak. JJMg BasEsc 60.

adib: ur 1 iz. (-r- bakunarekin). Isurkari koloregabe, usaingabe eta zaporegabea, ibaiak, aintzirak eta itsasoak betetzen dituena, hidrogeno eta oxigeno atomoz osatua dena (H2O). Ik. lurrun; izotz. Pitxer bat ur. Ur eta ogi hutseko baraua. Ur hartatik edan zuen. Ur hotza, freskoa, epela, beroa. Ur irakinean ez da eulia pausatzen. Ur garbiaren pare. Ur gardena bezain garbi. Ur gazia eta geza. Ur huts-hutsak, edateko balio ez duen bezala. Itsasoko ura. Iturriko ura. Vichyko ura edaten. Pasatuko dira ura zubiaren azpitik bezala. Ur bila nator berriz ere iturri emankorrera. Ur destilatua. Urez bete. Urak esnea galtzen du, eske soberak adiskidea (esr. zah.). // [s.u. barau] barau egin Epe batez elikagairik ez hartu edo ia batere ez hartu, bereziki erlijio aginduei jarraikiz. Barau egin behar ez den egunetan, barau egitea. Txakurrek ere barau egin ohi baitute. Ur eta ogi barau egin. // barautu 1 da ad. Barau egin. Berrogei egunez barautu zen Jesus. Astean bi egunez barautzen zen. Zazpi urtean ur eta ogi barautu zen.

Ez dugu aurkitu ur eta ogi formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur eta ogi 2, Koldo Biguri (“Baina Kristok mutu jarraitu zuen, eta kasu hauetan On Camillori sukarra sartzen zitzaion eta egunak eta egunak ematen zituen gero ur eta ogi hutseko barauan, harik eta Kristok, errukituta, "Nahikoa" esaten zion arte”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa barau egin azpisarreran.

Hitz-elkarketari dagokion grafia

Ik. ur-etorri.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR-GAIN (L ap. Lh; H; ugañ- Lar, H). a) Superficie del agua. "(A la) flor del agua, ulorean, ugañean" Lar. Eta iautsirik unzitik Pierris ioan zedin ur gainez. Lç Mt 14, 29 (Samper, Ol, Ker, IBk, IBe ur-gain-; He uraren gaiñean, Ur uren gañean, Hual uraren gain). Bi eskuez lot gakizkon ur gañeko zurari. EZ Man I 21. Bere besoak eta gorputz guzia nekatuz urgaña ez galzea. Mb IArg I 248. Orrela Isidro bere emaztearekin ur gañean zijoazela. Cb Eg III 345. Igaro eben itxasoa urganean oñez ontzi baga. Añ MisE 237s. Ozta amuaz zuen / ur-gaña ikutu. It Fab 81. Baiña bihurtu zen laster ur gaiñera. Gy 306. Eldu nion ur gañean zebillen zur zar bateri. Apaol 57. Ur gañea barriz bizi, ibilkor, erabilkor, indartsu ta itotzallea. Ag Kr 61. Saltatu naiz putzura ia arrapatzen ote nuan; eta bertaratu naizenean, gorde zait ur gañetik. Ill Testim 27. Ilargia dizdiz ari zen ur gañean. Or Mi 62. Nola yauzi egiten zuen [arrainak] ulitxen ondotik ur gainerat. Zub 22. Ur-gañean ontzia labainkatzen dan baño bigunago joango zan. TAg Uzt 76. [Gaxotegi] aldakorren artean, ur-gañekoak eta ontzi-gaxotegiak irasiaz. EAEg 1-6-1937, 1742. Doi-doi ur-gainean egoteko mugimenduak egiten zituela. Mde HaurB 102. Urganean, itsas-azal urdin apalean. Erkiag Arran 96. Ur ganean ara ta ona uger bailebillen. Bilbao IpuiB 44. Urgaña estaltzen. Gazt MusIx 99. Ontzia ur-gaiñean irrista ixillean zijoan. NEtx LBB 73. Eriegi zuen barnea jasaiteko untziaren ur gaineko leria. Ardoy SFran 263. Bereala an agertu zan [amorraia] ur-gaiñera. JAzpiroz 150. Eztago txalupa, ez ontzi, ur gañian ibiltekorik. Gerrika 253. v. tbn. Echta Jos 82. Ir YKBiz 212. Osk Kurl 75. b) Espacio por encima del agua. Ur gainean ezarri dute zubia. Ox 122. Urgainean eginen diat zubia. Balad 65. Eguna argituta be ondiñok ur gañian. Artu genduan lurra Río Janeiro-n. Da emen egazkiñetik urten egin izan izan genduan. Gerrika 284. c) (Uso adv.). Sobre el agua. Aize gogor arek katxoi zuri, beso apartsuak, koska bitsezkoak edonun agertzen zituan ur gain. Erkiag Arran 162.

def: [s.u. ur] ur hegazkin, ur-hegazkin Ur gainean jar daitekeen hegazkina. // igeri 2 adb. Ur gainean edo airean, berez higitu gabe. Ohol zati eta hondakinak igeri daramatzan erreka. Eta uren gainean kutxa igeri zebilen. Airean igeri gelditzen den ilauna. Ez dugu hortzak izerdi eta hesteak igeri egon nahi. // ontzi 4 iz. Ur gainean higitzen den zernahi ibilgailu, bereziki txikia ez dena. Ik. belaontzi; gerraontzi; itsasontzi. Gure ontziak bi masta zituen. Ontziaren haize oihalak. Ontziaren gaina edo gainaldea. Ontziaren zola edo hondoa. Egotz ezazue sarea ontziaren eskuinaldean. Ontziko aparailua egotzi. Ameriketatik datozen ontzietan. Uholdean hondatuak izan baitziren Noeren ontzian ez ziren guztiak. Ontzira sartu zenean (Ik. ontziratu). Hamabost tonako ontzi batean. Ontziz ibili. Ontzi txiki arin batean. Nola doakigun hondora, ura hartuz, ontzia. Eta harkaitz bat jota, ontzia galdu zen. Ontziko sukaldaria. Ontzi jabea. Ontzi agintaria. Ontzi lagunak. // adib: histura 2 iz. Goibeltasuna; tristura. Ik. malenkonia. Ur gain guztiak galdua zuen negu beltzeko histura. Histura bihotzean eta iluntasuna adimenean sarrarazten. // [s.u. igeri] igeri egon Isurkari baten gainean edo gas baten barnean orekan egon. Ur gainean igeri dagoen enborra. Aurpegi ederra irudialdatu zaio, eta gorputz eta arima igeri dago Jainkoari begira. Hiri handi hark igeri dagoela iduri du uraren gainean. // irrista iz. Irristatzea. Ik. irristada. Ontzia ur gainean irrista isilean zihoan. // labainkatu da ad. Labaindu. Ur gainean labainkatzen den ontzia. // leria 1 iz. Ipar. g.er. Kulunka (higidura). Ontziaren ur gaineko leria. // talde 1 iz. Mota bereko izaki bizidunen multzoa. Kantari taldeak. Soldadu talde handiak. Lagun taldeak. Hiru ume talderen artean. Arkume talde baten antzera. Arrain talde ugaria ur gainean ikusita. "Jarrai" taldeko antzezlariak. Santa Kruzen taldea. Taldearen burua. Arana Goiri eta Azkue ez ziren talde berekoak euskarari buruz. Ni ez naiz inongo taldetakoa. Talde lana.

ur(-)gain (gainera, gaineko…) 260: Aizu 9 (“Batzuk antzinatik ezinbesteko zerbitzu izan direlako mantendu dira gaur egunera arte; beste bat egungo beharrei erantzun nahian sortu da, baina denak ere zubi lanari eskainiak daude.... ur gaineko bideetan”), Elkar 83 (“Arnasari eusteagatik lehertzeko zorian nengoen, baina poz handiz konturatu nintzen gorantz egiten ari nintzela, eta burua eta eskuak ur gainera irten zitzaizkidala, eta, jarrera horretan bi segundo ere egin ez nituen arren, arinaldi galanta hartu nuen, eta adorea eta indarra berritu zitzaizkidan”), Deia 2 (“Gainontzeko biak urperatzen zeuden bitartean, ur gainean mantentzen zen barku bakarraren brankatik saiatu ziren marinelak lehorrera heltzen, baina hiru gizon zanpatu zituen itsaso errukigabeak”), Elhuyar 5 (“Poikilotermoak, hau da, odol hotzekoak dira, eta, ondorioz, ur gaineko harri, adar edo enborretan jarrita eguzkitan egoteko ohitura dute”), Consumer 8 (“Ezin baduzu autotik irten eta autoa urperatzen bada, auto barruan goiko partean gelditzen den airea arnastu auto osoa uraz bete arte, orduan auto barruko eta kanpoko presioak berdindu eta atea zabaldu ahal izango da, eta zeu ur gainera irten ahal izango zara”), HABE 2 (“Ur gaineko museoa”), Berria 56 (“Ur gainean ibiltzeko bizikletak, ur pantailekin osatutako ikuskizunak, kale animazioa...”), EiTB 58 (“Ur gaineko etxetxoak dira, esperientzia ahaztezina bizitzeko egokitua”), Jakin 3 (“Nahikoa dugu geure buruari ur-gainean eustearekin”), Karmel 3 (“Ur gaineko ibiltariak“), Argia 21 (“Ur gainean egurrezko plataforma batzuk daude, jendea eguzkipean etzanda erlaxatzeko, aintzirako mugimenduak kulunkatua”), Laneki (“Urarekin nahastu behar da, eta ur gainean geldituko da”), Erlea 3 (“Dirua neurtzeko ontzia eta Mari Xor eta beste liburuttoak irakurria ni, eta ur gaineko bitsetan nengoen!”), DiarioVasco 3 (“Entzuten hastea, ur gainean ala azpian dela, ez dakit beti komeni den!”), UEU 2 (“Venus, su elementuarekin erlazionatzen dena, ur gainean kokatua agertzen da, kontrakoa duen elementua, horrela bien arteko aspektu bateratzailea adieraziz”), Zuzenbidearen Euskal Akademia (“Batzuetan, nabari agertzen da, ur gainean igeri; beste batzuetan, berriz, ezkutatu egiten da, urpearen sakontasunean murgilduz”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur(-)gain (gainera, gaineko…) 147: Berria (“Hiriaren ur gainean eraikia izateak, harri karstikoz egindako etxe zuriek ezkutatzen dituzten bizitza sekretuek, palazzoetako abenturen elezaharrek, literaturak Venezian kokatu dituen istorio erotikoek, inauteriek eta inauterietako mozorroek, kale estuetako enkontru klandestinoek”), Herria (“Hor baditugu: errubia, hand ball edo esku baloia, pilota eta ur gainean egiten den kanoe-kayak jokoa”), Elizen arteko Biblia (“Ibaiko ur gainean zegoen ehunez jantzitako gizonak, bi eskuak jaso eta betierean bizi den Jainkoaren izenean zin egin zuen”), Julen Gabiria (“Peterrek arrautzak txapel hartan jarri eta lakuan utzi zuen, ur gainean.”), Josu Zabaleta (“Ur gainean, Gaua amesgaiztozko giroa dakartenak”), Joseba Sarrionandia (“Jaurti zuen bat: ez zuen ur gainean jauzirik egin, plof eta lehenengoan murgildu zen urpera.”), Anjel Lertxundi (“Eskuaren ur-gain izoztua arakatzen segitu zuen aitaren egiteko ur bedeinkatu bila, gero eta urduriago, baina alferrik”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Zenbaitetan kolokazioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoak ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR GAZI (gral.; H). Ref.: A; Elexp Berg. a) Agua salada. Hala ezin ekhar dezake ithurri batek ere ur gazi eta geza. Lç Iac 3, 12 (TB ur gazi; He ur gazizko ithurri). Garbitu beharko tutzue hur gaziz edo itsasoko hurez. Mong 593. Eguzki-pe errean ta ur gazi gañean zebillen. Mb IArg II 341. Afrika barnean ez duzue hatzemanen ur bera, ur gazia, bere burrunba handiarekin eta harat hunatekin. Prop 1884, 125. Uste izanda etzireala / añ ur gaziak. AB AmaE 44. Zerua ta ur gazia batzen ditun muga. Or Mi 147. Bere ur gaziaz zafratuz emeki-emeki gesaltzen ditu [arkaitzak]. JE Ber 79. Andrea, naiko ur gazia edanda bazan ere, azkenik ito gabe igo zuten txalupara. Anab Poli 28. v. tbn. Azc PB 256. Ag Kr 199. Ill Testim 4. EusJok 110. Ox 194. Ldi IL 144. Eguzk GizAuz 37. SM Zirik 84. Erkiag Arran 79. Arti MaldanB 191. Zait Plat 51. NEtx LBB 353. b) "(Au plur.), salines" Lh.

def: albufera iz. Geogr. Itsasotik lur zerrenda batez banandurik dagoen ur gazia. // alga iz. Landare talofito klorofiladuna, ur gazi nahiz gezetan bizi dena. Ik. auka1. Alga zelulabakarrak. // gazur 1 iz. (-r- bakunarekin). Esnea gatzatzean egiten den ur gazia. Gaztari gazura atera. //itsaso 1 iz. Lurrazalaren zatirik handiena estaltzen duen ur gazizko hedadura zabala. Itsaso hondargabea. Itsaso urdina. Itsasoa baino zabalagoa. Itsasoaren azalean. Itsasoaren hondoan. Itsasoko aldetik. Aireko hegaztiak eta itsasoko arrainak. Zer da ur xorta bat itsasoko ur guztiaren aldean? Agur Maria, itsasoko izarra. Itsasoaren gorabeherak. Itsasoan hondatu. Itsaso handiari begira. Itsaso barea, harroa, haserrea. Itsasoaz haraindian, beste aldean. Lurra eta itsasoa. Itsasoz joan. Itsasoz eta lehorrez. Itsasozko ibileretan. Itsasoan dabiltzanak. Itsasoa hausten duen ontzia. Haizea indartu zen eta itsasoa handitu. Itsasoan ari da arbolak aldatzen: alferrikako lanean ari da. // ozeano iz. Lurrazalaren eremu handia, ur gaziz osatua dagoena; eremu hori banatzen den zati handietako bakoitza. Ik. itsaso. Ozeanoaren hondoan. Ozeano Atlantikoa. Indiako ozeanoa. Ozeano Barea. // adib: ur 1 iz. (-r- bakunarekin). Isurkari koloregabe, usaingabe eta zaporegabea, ibaiak, aintzirak eta itsasoak betetzen dituena, hidrogeno eta oxigeno atomoz osatua dena (H2O). Ik. lurrun; izotz. Pitxer bat ur. Ur eta ogi hutseko baraua. Ur hartatik edan zuen. Ur hotza, freskoa, epela, beroa. Ur irakinean ez da eulia pausatzen. Ur garbiaren pare. Ur gardena bezain garbi. Ur gazia eta geza. Ur huts-hutsak, edateko balio ez duen bezala. Itsasoko ura. Iturriko ura. Vichyko ura edaten. Pasatuko dira ura zubiaren azpitik bezala. Ur bila nator berriz ere iturri emankorrera. Ur destilatua. Urez bete. Urak esnea galtzen du, eske soberak adiskidea (esr. zah.). // gazi 1 adj. Gatza duena. Anton. geza. Itsasoko ura gazia da. Ur gaziak eta gezak. Ur gazitan ezarri.

ur gazi 138: Aizu 4 (“Herriko iturburu naturaletatik ateratzen den ur gazia igerileku txikietan zabaltzen dute”), Elkar 17 (“Izokin dibortziatuak; ugaldu eta gero heriotzari itxoin beharrean berriro ur gazitara esperientzia berrien bila abiatzen direnak”), Deia 4 (“nire herriaren ezaugarriekin nola jokatu dudan, umetatik gogoratzen dudanaren eta orain bizi dudanaren arteko zubia, ur gaziaren eta gezaren arteko enkontruaren esanahia”), Elhuyar 23 (“Beste arazo larri bat ur gaziaren intrusioa da”), Consumer 21 (“Arraina sartzen eta pilatzen hasi aurretik, beste datu bat jarri behar izaten zaio etiketari: nola aurkeztuta doan arraina (erraiak hustuta, buru eta guzti edo gabe, xerratan) eta nola manipulatuko duten garraiatu ahal izateko: ur gazia erantsiko dioten, gatza, hotza”), Berria 20 (“Kosta Garbia sindikatuak azaltzen duenaren arabera, biziki zaila da ur gazitan egondako materiala birziklatzea”), EiTB 34 (“Ur gaziko krokodilo handiak itsaso hauetan dabiltza”), Argia 13 (“Ur gaziaren herria den Saliesen errefuxiatu zen Joana Labritekoa, erlijio gerla denboran”), Laneki (“Fruta arbolen sailetan duen eragina dela eta, kontuan hartu beharreko azken faktore edafologikoa gazitasun arriskurik dagoen ala ez aztertzea da, jakinik arrisku hori lurzoruan bertan egon daitekeela edo bestela ureztatzeko erabilitako ur gazietatik etor daitekeela”), DiarioVasco (“ur gazitako bainuak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur gazi 34: Berria (“Planeta osoan dagoen ur gaziaren %6 Groenlandiako izotz geruzan dago”), Irene Aldasoro (“Ur gazitako arrainarentzat, ordea, oso bestelakoa da arazoa”), Pello Zabala (“Hori, guztiz normala da: Ibaietatik iristen zen ur hotza, ur gazi pisua baino arinagoa izanik, itsas gainean zabaldu, eta han jelatzen da, hotzari eta ipar poloetako jela hormatuei eutsiz”), Karlos Zabala (“Begira, hemendik bi ordura, ur gazia irentsarazi behar zaie”), Juan Kruz Igerabide (“Gorputz osoa puzturik zeukan, eta ahotik eta sudurretik ur gazia zerion etengabe”), Hasier Etxeberria (“Ez dira gauza izaten minutu oso bat ur gazitan egiteko, horregatik, biziko badira, derrigorrez egin behar dute bat lehenbailehen”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta, definitu behar denez, azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gazi.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa eskaintzekoa, ur sarreran (orobat ur geza korrelatua).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoak ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ur geldi (eta ur-geldi 5) 18: Ax 2, Añ GGero, Or QA 2, Munita 5, Txill Let, Vill Jaink, Larz Senper, NEtx LBB 3, MEIG. // Ik. OEh argitaratuan ur geldi azpisarreran a) `agua estancada': Ax ("Aphoz, sugez, ielez eta likitskeriaz bethe liteke: lakhuak, aintzirak eta bertze ur geldiak bethetzen diren bezala"), Or Mi ("Faraman-go, Albaron-go ta Urgeldietako zezenak" — Aigues-Mortes), Munita ("Ur-geldiak gaitzak ekartzen dituzte"), Txill Let ("Kiratsa dario ur geldiari"), Othoizlari 1963 ("Kilometrak eta kilometrak ur geldien artetik, dena ur-belarrez estalia"); b) `remanso'; c) `lago': Prop 1880b ("Niantza deitzen den ur geldi handiaren aldera"), Prop 1906 (Oihan barneko ur-geldia deitzen duten uraren bazterrean"); Barb Leg ("Gau izigarri hartako uriek egin ur-geldi edo aintzira handiaren bazterrean"); d) `agua no agitada (en su superficie)': Vill Jaink ("Ur geldia bezin bare egoten dakitenak"), NEtx LBB ("Giro epeletan gozo zan zillarrezko ur geldiari begira egotea [ontzitik]"), Larz Senper ("Horren alaba ez dakit, funtsean, batere zer den. Uli bat iduriz. Nun ez den, kanpoz ur geldi, eta barnez, erakitan ari"); e) `remanso de tranquilidad': Or QA ("Kristau guzientzat da mintzaldi bikaiña; baiña, batez ere, gaiñenera igo diranentzat. Zer ur-geldi iabala ta paketsua!"), MEIG IX ("Bakartasun-ugartea, pareta altuz hesia, jendetza izengabearen golkoan. Ixiltasunezko ur geldi hartan denbora badoa eta halaz guztiz, egonean dago").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ur geldi (eta ur-geldi 3, urgeldi 3) 11: NEtx (ik. OEHkoa), A. Elustondo ("egingo dezu presa, ur-geldia"), J.G. Etxebarria ("ortze arre, zugaitz igar, / ur geldi, eztarri mintzul"), Bizia lurrean (1) ("mamutxak harrapatzeko, belarra jateko, hats hartzera, larru busti eta labainez, urgelditako kolorez"), NZ ("ur geldietan bakarrik jalkitzen da buztina"), Gte ("Urgeldi hark indar liluragarria zuen gu haurrok erakartzeko"), K. Altonaga ("ur-geldi lohitsuetan bizi direnak hil egin daitezke"), Elhuyar ("Ibaiko urgeldietan talde handiak osatuz aurkitu ohi dira"), S. Aizarna ("ur-geldi eguzki-irriparrez betetakoetako amorraien patxarak"), J.A. Berriotxoa ("hauetako gehiago ditu ur geldietan"), E. Urkiola ("bere ur geldizko azalaren ispiluan, zuriz jantzitako neska zaldunaren aurpegia erakutsi gura eban").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ur geldi : AB38 2; ur-geldi : AB38 1, AB50 1, Euskalterm 1; urgeldi : AB38 2, HiztEn, Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ur geldi : ElhHizt, HiruMila, Casve EF, HaizeG BF (urgeldi), Lh DBF, DRA (ur-geldi), PMuj DVC; ur-gelditze : PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

ur geldi grafia ohikoa dagokio, lantaldearen ustez, eta eraikuntza librea izan liteke hau.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-geldi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR GEZA (V-gip, G, L; ur gaza V). Ref.: A (ur gaza, ur geza); Lh; Elexp Berg. Agua dulce. "Ur gazatako aingirak, anguilas de agua dulce" A. Hala ezin ekhar dezake ithurri batek ere ur gazi eta geza. Lç Iac 3, 12 (Ol, Ker, IBe ur geza; He, TB, Dv ur ezti, IBk ur gozo). Zeren [...] aitzen bada ontzian daramaten ur geza, egarriz iltzen diran. Mb IArg II 278. Ur gasa danak iruntsi nairik bere barruan, / beti gazirik itxasoa da aurkituten. AB AmaE 91. Urgaziaren ondoren gezarekin bustitzen dira. Anab EEs 1919, 85. Olatuak ontzia / irintxi nairikan, / gosiak ta erateko / ez ur gezarikan. MendaroTx 348. Ur gasa-gasatik urteniko arrain gazittubari. Otx 130. v. tbn. JanEd I 88. Tx B I 202. Ur gezako mariñelak, suestan ordez txapela. (V-m). EZBB II 125.

def: amuarrain iz. Ur gezako arraina, azal nabarra duena, oso aintzat hartzen dena sukaldaritzan (Salmo fario). Afaltzeko, amuarrainak urdaiazpikoarekin. Amuarrain errekak. Amuarraina amutik, antxumea larrutik (esr. zah.). // hidrogeologia iz. Geol. Geologiaren adarra, lurrazaleko eta lur azpiko ur gezak aztertzen dituena. // adib: arrain 1 iz. Animalia ornoduna, uretan bizi dena eta hegalak dituena, ugaztuna ez dena eta arnasa brankien bidez hartzen duena. Ur gezatako, gazitako arrainak. Hegaztiak airean eta uretan arrainak. Arrainetara irten: arrantzara irten. Sareak hurrago, arrainak estuago (esr. zah.). // geza 1 adj. Gatz gutxi duena edo batere ez duena. Anton. gazi. Ur gazia eta ur geza. Zopa geza dago. // [s.u. pisu] pisu espezifiko Kim. Gorputz baten pisua bolumen unitateko. Pisu espezifiko desberdinak dituztenez, petrolioa ur gezaren gainean pilatuta aurkitzen dugu. // ur 1 iz. (-r- bakunarekin). Isurkari koloregabe, usaingabe eta zaporegabea, ibaiak, aintzirak eta itsasoak betetzen dituena, hidrogeno eta oxigeno atomoz osatua dena (H2O). Ik. lurrun; izotz. Pitxer bat ur. Ur eta ogi hutseko baraua. Ur hartatik edan zuen. Ur hotza, freskoa, epela, beroa. Ur irakinean ez da eulia pausatzen. Ur garbiaren pare. Ur gardena bezain garbi. Ur gazia eta geza. Ur huts-hutsak, edateko balio ez duen bezala. Itsasoko ura. Iturriko ura. Vichyko ura edaten. Pasatuko dira ura zubiaren azpitik bezala. Ur bila nator berriz ere iturri emankorrera. Ur destilatua. Urez bete. Urak esnea galtzen du, eske soberak adiskidea (esr. zah.).

ur geza 172: Aizu (“Adibidez, ur gezetakoak % 76 gutxitu dira”), Elkar (“Ur gezazko putzu izugarri handi horri mendi bolkaniko sorta aparta batek jartzen dio markoa”), Deia (“bata ur gazikaraduna eta bestea ur gezakoa”), Elhuyar (“Ipar Ameriketan urtzen ari ziren izotz-plakek ur geza kantitate handi bat askatu zuten bat-batean Ipar Atlantikora”), Consumer (“20.000 milioi pertsona hornitzeko adina ur geza dago”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur geza 44: Berria (“Munduko ur gezaren %20 baino gehiago biltzen du”), Karlos Zabala (“Arrain saltzaileak ziren; zaharrena liluragarria zen; gazteak ur gezatako arraina saltzen zuen eta Murilloren ama birjina baten antza zuen, horail-horaila, bere zamo eta aingiren artean”), Irene Aldasoro (“Ur gezatako arrainak zailtasunak ditu odoleko mineral kantitatea behar den neurrian mantentzeko”), Jon Muñoz (“Mundu osoko ozeanoetara isurtzen diren ur gezen bostena!”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta, definitu behar denez, azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-geza.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa eskaintzekoa, ur sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoak ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: 0

LB: 6 “Hortik kanporako bidean, ura kareharrian barrena iragazten bada, ur gogorra azalduko da (kaltzio eta magnesiozko gatz ugarikoa); hondar konpaktuan zehar iragaten bada, berriz, ura erdi gogorra izango da; eta granito eta basaltotik pasatzen bada, ur samurra azaleratuko da” (Consumer) / EPG: 0 / ETC: 39 “Iowa osoan ur gogor minerala ematen duen kareharria suntsitu egin zen, eta 1912an putzu-zulatzailea hainbeste harritu zuten talkaren basamentuko arrokek ordeztu zuten.” (Elhuyar)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: ur gogor (Kim.) agua dura; Adorez: ur gogorra: agua dura; ur gogor iragankorra: agua dura temporal;; Labayru: 0;

gogor 2 adj. (Hedaduraz). Ur gogorra: edateko ona denak baino gatz kopuru handiagoa duena. Ur batzuk dira gogor, besteak bera. R samurra eta R gogorra. Burua gogorra izan: burugogor izan. Belarri gogorra izan: gaizki edo gutxi entzun.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Azpisarrera berrian jaso orain gogor 2 adieran dagoen beste adibidea: ur batzuk dira gogor, besteak bera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur eta gogor sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR GORI "Agua hirviendo" Iz ArOñ. Ixoroskiti atera ta daruez matasak austietara ur gori ta egur-autsian. Mg PAb 139. Otondotxu batzuk ur goritan sartu ebazanean. A BeinB 39. Ginebra edarigaillu lurrezkoak ur goriz beterik izara artean ipini eutsazan. Erkiag Arran 158. v. tbn. Ag G 203. Kk Ab II 33.

adib: gori 2 adj. Irakiten dagoena. Ur goria: ur irakina. Suzko itsaso goria.

Ez dugu aurkitu ur gori formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu ur gori formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR GOZO a) Agua agradable, placentera, refrescante. Argi ederra, iturri ugaria, ur gozo bizia. Cb EBO 36. Espiritu Santuaren ur gozo ta argitasunak. AA I 595. Ur gozo ugariak eman zituen iturri bat. Lard 98. Ez diat nik uste Etxe-alain atsegin lezakela, pago zar onen itzalean baño obeki, eta ur goxoagorik eran ere or altz tartean dagoan iturrian baño. Apaol 44s. Ene arima zaurthuarengana [...], ur gozoa lur agortuaren gainera [...] bezala. Arb Igand 159. Ur gozoari nahasiz, nigar [...] garbienak. Ox 73. Iturri oneik neure bijotza / ur gozoz asetu eusten. Enb 85. Ollasko-iturriko ur gozotara. NEtx Antz 153. Ain ur gozoa ere! Anab Poli 106. b) Agua dulce. Ur gozo, ibai ta iturrietako neskatx babesleak. Ibiñ Virgil 50n. Ur goxoetan garbitu oi ditute artaldeak. Ib. 103. Xantoko ur gozoetan. "Dulces aguas". Berron Kijote 199. Ezta iturri gaziak ere, ezin dezake eman ur gozorik. IBk Iac 3, 12 (Lç ur geza).

def: koko3 iz. Kokondoaren fruitua, handia eta oskol-gogorra, barrualdean ur gozoa eta, oskolari atxikia, mami zuri oliotsua duena. Koko oskola edontzitzat erabili. Koko esnea. Koko olioz egina. Kokozko gozokiak.

ur gozo 15: Elhuyar 3 (“Egindako esperimentuan, lehenik, hau da, baldintzapena sortzeko, ur gozoa eman zieten edateko”), Consumer 4 (“Ur gazitan erori bada, ur gozotan sartu behar ditugu desmuntatu dizkiogun osagaiak, eta hamabi orduz hantxe utzi (lau orduz behin ura aldatuko diogu, gatza kentzeko)”), Berria 3 (“Hondarribiak estropada oso txukuna egin zuen Ebroko ur gozotan”), EiTB 2 (“Ganba honek ez du 10 zentimetroko luzera gainditzen; ur gozoetako putzu tenporaletan bizi da, bere arrautzak jarri eta ura lurruntzen denean hil egiten da”), Karmel (“Bakarleku diren ibarrak geldiak dira, atseginak, freskoak, itzaltsuak, ur gozoz beteak, eta bertako zuhaizti ugarietan eta txorien kantu gozoan, zentzuari jostaldi eta gozamen ematen diote, lasaitasun eta atseden hango bakardade eta isiltasunean”), Argia 2 (“Hau da, piper bat 1.000 SHUkoa baldin bada, piper neurri baterako mila neurri ur gozo behar dira ez igartzeraino urtzeko”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur gozo 8: Jon Arretxe (“Ez dezala ikusi Tigris ibaiaren oparotasuna, eta ez dezala ur gozorik dastatu inola ere.”), Felipe Juaristi 2 (“Emakume guztiek begiratu zioten hala ere Joanesi, baita Margaritak ere, alkatearen izeba pinpirinak, ez baitzuen begietan erreumarik batere, baina Joanesek ez ikusi egin zuen; emakumeen ondo-ondotik iragan zen, emakumeen ur gozoaren lurrina usainduz, baina ez zen haiengana itzuli, ez zituen begiak haiengan jarri, eta aurrera jo zuen”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Gero, lotsatietako batzuk laketu egingo dira ur gozotan eta bertatik atera gabe segituko dute luzaroan, harreman beti zailen ordezkoa kausiturik aldenik aldeko igeriketa-saioan”), Koro Navarro (“Hori zen ia dena, ur gozoko ibai batzuetara udazken beranduan etortzen ziren amuarrain erraldoiak eta izokinak kenduta”), Anjel Lertxundi (“Atera dio barneko ur gozoa, eta ihesi doa erlauntzara”), Monika Etxebarria (“Nire gorputza, bizi den eta borborka ari den haragizkoa, geldiro likoreak eragiten, krema eragiten duena, eragin, eragin, eragiten duen haragia, nire haragiaren ur gozo eta azukreduna, nire eskuaren odola, mina dut, leun itzulika doan nire haragi mailatuan, badoana, banoa, ihesi noa, haragi mailatua duen doilor bat naiz, pareta hauetan existentziaz mailatua.”), Hasier Etxeberria (“Ezagutzen nuen polpoleko ur gozo ezagunaren lekuan, hondar lehor egin zitzaizkidan estreinakoz haren hitzak”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

OEHko lehenengo adierakoa kolokazioa da, azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoak ur sarreran.

Txostenaren laburpena

ik. oharra, s.u. uranditako arrantza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ur handi 55 dira (horietan ur andi 7; ur aundi 5): B 2 (Gand Elorri; Erkiag Arran); G 7 (Izt C, Or, Ir YKBiz, Anab Poli); IE 46 (Lç, SP Phil, INav, Lg I, Gy, Elsb Fram, Jnn SBi, Arb Igand, HU, Ox, FIr, JE Bur, Barb Leg, Zerb IxtS, Zerb Azk, StPierre, Ardoy SFran); ur-handi 9, IE (JE Ber, Barb Leg, Lf Murtuts 4, Zerb Azk; Zub 2); urandi 3: B 1 (Ag Kr); IE 2 (FIr; Hb Esk: -rh-).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ur handi moduko bereiz idatziak dira denak, 10: B 3 (A. Zubikarai); G 1 (Salmutegia); IE 1 (Otoizlari); EB 5 (K. Altonaga, A. Sarriegi, Historia eta gizarte zientzien urtekaria; J.M. Arrieta, J. Lizarralde).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ur handi : AB38 8; ur haundi : AB50 1; ur-handi : AB50 2.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: ur handitako arrantza; ur handitako arraina ('eskarmentu handiko pertsona').

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-handi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ur sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

"ur handitako arrantza"; "ur handitako arraina" ('eskarmentu handiko pertsona'). Nolanahi ere:

Adiera mugatzeko zailtasunak

bizpahiru sailetan banatzekoa da adieraren aldetik: a) ibaia (Ipar.); b1) itsasokoa (ez-sg.? / 'itsasertzetik urrun direnak' / "ur handi(ta)ko arrantza"); b2) ibai edo errekakoa (honek ur asko dakarrenekoa: "urak handi datoz").

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-hegazkin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ur sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR-HEGI (SP, Hb ap. Lh; hur-hegi BN ap. Lh). Orilla del agua; costa. Biaia on bat egiteko dizuela grazia, / bai zuei ardiasteko kontentik ur hegia. EZ Man II 140. Harea utzten baitute bazterrean ur hegiaren gainean. SP Phil 311. Ur hegian den tantaia gottor bat. Mih 71. Babiloniako ur-hegi / ederretan. Monho 88. Handik urhegiz yohanez [= 'siguiendo la costa en barco'], heldu ginen Rhegerat. TB Act 28, 13 (Lç inguru eginik, IBk itsas bazterrez bazter). Duenekotz ur-hegian urzo laiñoa ikhusi. Gy 54. Jesus agertu zen ur hegian. Dv Io 21, 4 (Lç ur bazter). Badoazi ur hegiari behera. HU Zez 58. Beha eman ziren, xarboak ur hegian bezala, ahoa xabal xabala. Barb Sup 46. Miarritze bere ur-hegi distirantarekin. Leon GH 1923, 530. Mats-mordo ugariz zamatutako ur-egi orlegiak. Zait Sof 193. [Pariseko] ur hegi batean salgei ziren liburu zahar batzuen artean. Zerb Azk 64. Orduan, berriz behar ginuen itzuli Leizpartzeko Aparainerat, laburzkan moztuz ur-hegiz ur-hegi. Larre ArtzainE 103s. Ur hegiko lizar nahiz makal lerdenen andanak bezala. MEIG II 143. v. tbn. Lg II 293. Zby RIEV 1909, 291. Arb Igand 157. Dass-Eliss GH 1923, 419. JE Ber 44. (Alativo en función de part.). Armada ur hegirat zenean. Lg I 211.

adib: ur 5 iz. (Ibai, aintzira edo itsasokoaz mintzatuz). Ur ertzetik joan. Ur hegiko lizar lerdenen andanak. Txalupa ur azalean ikusi zuenean. Ur azpian isuritako olioa urez gain ateratzen da. Ur-haizeen joera lagun ez dugunez gero. Itsasaldi handi edo ur biziak. Ur eremu handia. Gure aitari urak eraman zion etxea. Baina geroztik hona urak bide egin du. Hizkuntza gaietan urak bere bidera itzuli direnean. Urak ez daramana, uharrak (esr. zah.). // hegi 1 iz. Ertza, bazterra. Lapurdiko itsas hegian. Ibaiaren hegietan. Ur hegiko tantaiak. Lur hegi goraxko batean. Arroparen hegia. Ontziaren hegia. Teilatu hegietan. Betezpal hegiak gorri zituen. Bide hegian jarri nintzen. Ganibeta mahai hegian pausatu. // andana 3 iz. Ilara, errenkada; saila, segida. Ostatu eta kafe andana bat bazen bat bestearen ondoan. Horra hor soldaduen andana jarria. Hitz andana luzea. Ur hegiko lizar nahiz makal lerdenen andanak. Urte andana horretan ez zuen maiz ikusi. Xinpleegia litzateke ahozko hizketan fonemak eta fonema andanak baino ez ikustea. Andanan joan.

ur-hegi 1, Elkar (“Etorkizuneko zorionek, tropikoetako ur-hegiek bezala, aurretik duten neurtezinekoaren gain proiektatzen dituzte beren sorburu-samurdurak, haizexka lurrintsu bat, eta hordidura horretan lokartzen zara, hautematen ez den ikusmugaz arduratu ere egin gabe”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur hegi : Herria 17 (“Dena den, ur hegi hortan etxe guti zen oraino hamaseigarren mendearen hastean”), Aurelia Arkotxa 2 (“Halere, ur-hegiak jateko hautak diren arrainez estaliak dira, baina ez dira bertze itsasoetan bezalakoak”), Itxaro Borda (“Frantxua horrela ikustean, bera baino bi urte zaharrago eta apeztu zen Gilen anaia irudikatzen zuen: seminario txikitik oporretara zetorrenean grekera edo latinerako perpausak goraki arrapasatzen zituen, biak ur hegian kabala zain zeudela”), Piarres Aintziart (“Hona beste zubi bat, eta Río Salado famatua, egiazki gatza baduena, ur hegi xuri xuriek erakustera emaiten duten bezala”), Michel Oronoz (“Zer erran? Gogoratu zitzautan honaratekoan, ene herrian berean, agoten auzotik pasatu nintzala, ur hegian, zubiz bertzalderdian... jauregia bezala, funtsean..., baina jauregitik deskart“).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke iz.+ iz. formakoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR KORRONT(A). a) "La corriente. Ur-korrentak iru ardi eruan zostan errekia pasatzerakuan" Elexp Berg. v. infra UR-LASTER. Gaistoak itxaso amurratu irakin bat dirudie; eztabe bakerik, ez sosegurik; ainbeste ola, baga, ekatx ta ur korrontak emoten deutse, ze ganez egiten dau. Añ GGero 286. Abiatu ta asten dira, egiten dituez alegin batzuk, baña ez asko [...] eta onela artzen ditue eriotzako ur korrontak. Ib. 154. Ezin jarki jakozan ur korrontiari, ez urten liorrera. Ur MarIl 25. Errukituta Iaunak / ninfa eder armina / biurtu eben iturri / ur-korront arina. Azc PB 295. Eztakik ala ibaia Maltzarutz doiala ta ur-korrontak berutz eruango ebala? SM Zirik 121. [Errekan] ur-korriente aundiagoa zalako. JAzpiroz 115. b) + UR KORRIENTE. "Agua corriente. Oinddio etxe askotan eztao ur-korrentik" Elexp Berg. Katu ori jarri zan / ur korrientian. JanEd II 98.

adib: biragune iz. Bihurgunea. Ur korronteak amaigabeko biraguneak osatzen zituen.

ur(-)korronte 69 Aizu 2, Elkar 11 (“Gaur errekaren ur-korrontea 1 m/s”), Elhuyar 3 (“Kokapen hartan, kanaleko ur-korronteak desberdinak zirenez, Madagaskarrerantz bultzatzen zituzten Afrikan itsasora eroritako enborrak, bai eta, jakina, haien gainean egon zitezkeen animaliak ere”), Consumer 7, Berria 9, EiTB 19, Argia 12, Laneki 2, Erlea, UEU, Uztarria 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur(-)korronte 25: Berria (“Ur korronte beroa Labrador itsasora ailegatzen denean, ur beroa lurrundu egiten da”), Joanes Urkixo (“Tarte honetan, ur korronteak amaigabeko biraguneak osatzen zituen, bazter bietako muinoen artean estu-estu sartuta”), Elizen arteko Biblia (“Ez nazala ur-korronteak eraman, ez nazala zurrunbiloak irentsi, ez nadila putzuan itxita geldi!”), Karlos Zabala (“Baikal aintzirak badu ur korronte bat goiko hegia inguratu eta Angarako ahoraino doana”), Xanti Iruretagoiena (“Lur legartsuetan erdi-mailako ur-korronteak eta ez oso seguruak aurkitzen dira, baina leuntasun aparta izaten dutenak”), Lopez de Arana (“marra kiribil hori-laranjen itxura hartuta ur-korronte berde-marroiaren gainean atsedena hartu eta ezari-ezarian Hell Gate-ra gora egiten ari zen goleta baten bela puztuetan dir-dir egiten zuen”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Mailegu isiltzekoa edo gaitzestekoa da, ordain egokia duenez

aski da ur-laster arautua.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke, ur(-)laster formaren sinonimo gisa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-korronte.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR LO (V-m ap. A). Agua estancada, detenida; remanso (sentidos prop. y fig.). "Urlo, agua detenida" A. Naro ebillan lora sorgiña urlo garbijan. "En el agua transparente". Laux BBa 74. O, zein aizen eder loa: / eriotzaren anaitzakoa: / bizitzazko urloa. "Remanso de vida". Ldi BB 108. Emen ere ibai aundi, urlo ta / erreka bitsu marmalariak. EA OlBe 31. Aintziran ezta besterik: / orbel oroimingarriak / urlo geldian lo sollik. SMitx EG 1950 (11-12), 2. Zulo beltz artan urloa zuen ibaiak. NEtx EG 1957 (7-8), 60. Ur-bera aldian, aukaz estalitako arroka tartetan urloak ikus zitezken itxaso erretiraren opari-antzo. "Charcos tranquilos". Etxde Itxas 44. Oi lauso gabeko / liñuzko orein gozatsu, loriazko ur lo. Gand Elorri 127. Klaustro mortuan gelditasuna: / aize gabeko ur lo bat dago. Ib. 77. Ixil-aldiaren sabore humila astiro jasta / ur-lo isilaren sabelera ondora. Lasa Poem 109. Urloan beti ara ta ona / ibilten dan lez orbela. Atutxa Mugarra 73. (Uso predicativo). Aintzira urdin garbian / olatuak urlo. Zait Gold 38.

adib: anaitzako iz. Anaiatzat hartzen den gizonezkoa. Ik. arrebatzako. Anaitzakoa, baina odolekoa balitz bezalaxe maite zuten etxeko guztiek. || O, zein haizen eder loa!, heriotzaren anaitzakoa, bizitzazko ur loa.

Ez dugu aurkitu ur lo formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu ur lo formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago, eta aski izan liteke. Komeni da ur sarreran gehitzea.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa ur sarreran.

LBeh (2014-04-03): ur-lurrun 43: Elhuyar 29 (adib.: “Merkea eta isila izateaz gain, ingurumenaren ikuspuntutik, H2CARen ihes-hoditik ez da karbono dioxidoa igortzen, ur-lurruna baizik”), Consumer 7 (adib.: “Ur-lurrunaren aurreko erresistentzia”), EiTB 7 (adib.: “Hau da, hodeiak ur-lurrunaren egoera aldaketaren ondorioak dira”); ur lurrun 22: Elhuyar (“ur hori lurruntzean Eguzkitiko izpi-ultramoreek ur lurruna disoziatu zuten”), Consumer 15 (adib.: “Ureak daukan amoniakoak ihes-hodiko keen oxido nitrosoarekin erreakzionatu eta nitrogeno eta ur lurrun bihurtzen ditu, era horretan atmosferari kalte gutxiago eragiten zaiolarik“), Berria 4 (“nitrogenoa bereizi egiten da, ondoren erregaiari oxigenoa gehitzen zaio, eta horrek erre egiten du, batik bat CO2z osatutako gas eta ur lurruna isuriz“), EiTB 2 (adib.: “Ur lurrunak gora egiten du ezegonkortasunak bultzatuta eta kondentsatzen hasten da aire hotz masa horrekin topo egitean“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ur(-)lurrun 29 Berria 14 (adib.: “Horri esker, atmosferaren azpiko geruzetan dagoen ur lurruna goiko geruzetara igoaraziko dute eta hodeiak sortuko dituzte, modu artifizialean"), Irene Aldasoro 6 (adib.: “Tenperatura jakin batean, asetasun-puntua iristeraino handitu daiteke aireko ur-lurrun kantitatea; puntu horretan, kondentsazioa hasten da”), Josu Zabaleta 3 (adib.: “Hona zergatik: ur lurrunezko molekula batek hamasei mila aldiz xurgamen handiagoa du aire lehorrezko molekula batek baino”), Agustin Otsoa (“Gero, murkoetan ekarri zioten ur lurruntsuan bota zituen hostoak, eta bihotz guztiak berehala lasaitu ziren.”), Pello Salaburu (“Charles Babbage Ingalaterran sortu zen 1791n, eta, buruari buelta asko eman ondoren, asmatu zuen "makina diferentziala" deitu zuen tresna handi bat, ibiltzeko ere ur lurruna behar zuena”), Iban Zaldua (“luzaro ur-lurrun iturri arin baina iraunkor baten eraginpean”), Xanti Iruretagoiena (“Horregatik guri arrazoizkoagoa iruditzen zaigu beste hau esatea, alegia, beroak gauza guztiak erakartzen eta beregana eramanarazten dituen bezala, eta fruituak ere lurretik altxatzen eta beroaren eraginez gora igotzen ikusten ditugun bezala, eta berebat ur-lurrunak ere iturrietatik ortzadarraren bitartez hodeietara igotzen, arrazoi berberarengatik eguzkiaren indar kementsuak bere errainuak triangelu baten moduan zabalduz”), Juan Garzia 2 (adib.: “Operazioa artisauki egiten zen, gurpilez mugitzen ziren bi edo hiru kintaleko galdara xumetan, sutara jarririk zuzenean; egosten ari ziren bitartean, pisatu egiten ziren tarteka, eta erretxinak ke, ur-lurrun eta anhidrido karbonikotan bere pisuaren ehuneko 16 galtzen zuenean, oliotan disolbagarri izateko puntura iritsia zela jotzen zen”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es vapor de agua / fr vapeur d’eau: Elhuyar: ur-lurrun / Nolaerran: (ur) bapore, (ur) lurrun, (ur) alpore / Zehazki: (ur) lurrun / Labayru: - / Adorez5000: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur eta lurrun sarreretan.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Fis. eta Kim.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR MEHE (Sal ap. A; H). a) Agua poco profunda. "Ur mehetan oinez iragaiten ahal da ibaia, en eaux basses" H. "Poco profundo. Kan ura me dago, kantik igan gitian (Sal), allí el agua está poco profunda, [...]" A (s.v. me). Eguzkiaren sartaldeko urak txit estu eta meak dira [...] eta urmeunetik noiznai igaro litezkeanak. Arr EE 1885b, 472. Ur mehez mehe / garbi den hare. Ox 126. Ur-lodi ta ur-meko arrantzaletan, edo ur-andi ta ur-txikikoetan. ZArg 1958, 132 (ref. a pescadores de altura y de bajura). Ur meietan galtzen dana, ur andietan itto. (V-m). EZBB II 126. b) (urme V-ple-arr-oroz-m, G-bet ap. A). Vado. Bainan Washitako ur-mehera hurbildu ginen orduko, ibai hori, hain ezti ikhusten ohi dena, uhaitz borthitz egiten ari zen. Prop 1900, 46. Gabeko patrullak ta urmean (ur gutxi zanean) ibaiz beste aldetik. Apalategi 23.

ur mehe 7: Elkar 4 (“Ozta-ozta iristen zitzaidan gerriraino; hondarra sendoa zen eta uhin arrastoz betea zegoen; eta, umore ederrean, kostalderantz abiatu nintzen ur mehean barrena, Hispaniola etzanda utzita, masta nagusia zabal-zabal badiako itsas azalean. Ia aldi berean eguzkia ezkutatu egin zen erabat, eta brisak txistu egin zuen apalki ilunabarrean, pinu kulunkarien artetik”), EiTB (“Ur mehetan, beren gantz geruza lodiak proteina banketea eskaintzen dute”), Karmel (“Ilargiak ere bilatu du atseden errioaren ur mehetan”), Erlea (“Batak egiten omen du xixtor gogorra, bertzeak ur mehea?“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur mehe 8: Berria 2 (“Duela 385 milioi urte ur mehetan hanken gainean ibiltzen hasitako animaliak ezagutzen zituzten”), Jokin Urain (“Batak egiten omen du xixtor gogorra, bertzeak ur mehea?”), Gotzon Garate (“Erreka zabala baina ur mehea zen.”), Lander Garro (“Gero alderantzizko eragiketa egiten nuen, eta arropa zuritu ahala ura findu egiten zen berriro ere, ibaietako ur mehea izan arte”), Koldo Izagirre (“Arropa guztia kendu dut, eta zuloak goialdean daukan txorrotatik datorren ur mehe epelean saiatu naiz garbitzen”), Piarres Aintziart (“Oroitu naiz haurtzaroan mendian gora ur mehean amuarrainuak ikusi nituela, keinu zalu ironiko bat igortzen zigutela, anaiari eta eni”), Joxe Austin Arrieta (“Ur mehezko hondartza bat da”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez da gardena, eta adiera bereko ur(-)azal ere azpisarrera proposatu zen.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR-NEGAR (V, G, AN-5vill, L-ain; ur-nigar B, BN, S; Dv, H; hur-nigar S; Foix ap. Lh). Ref.: A (urnegar, urnigar); Lh (hur-nigar); Iz ArOñ; Elexp Berg. a) "Suintement d'eau, provenant d'une cause quelconque" Dv. "Petite quantité d'eau qui sourd à la surface de la terre, et qui indique une source inférieure" H (s.v. nigar). "Hilo de agua que brota de las peñas, manantial escaso y poco perceptible" A. "Agua que mana en el monte, prados, etc." Iz ArOñ. Ekin zaiozka gogoz [landare] bera ifinteari istingadi eta urnegar leku guztietan. Izt C 152. Mendi-egaletako ur-negarra gauza gitxi dala esan diteke. Ezale 1897, 101a. Aguro eldu oi giñan urnigarrak eza ta ozkirri zeuzkan larriñetara. Inzag Kabuxak 134. Or gaindi zoan ur xirripa bat, hamar bat ur-nigarrek azkartzen zutena. Gatxitegi Othoizlari 1964, 564. v. tbn. Zendoia 182. Gotas de agua que rezuma un leño al quemarse. Noizean bein tiro batzuk boteaz [subillak], ur-negarra dariola. Or in Gazt MusIx 40. b) Hilo, rastro de agua, líquido. Badaki bare-kurkuilloari darion ur-nigar arrapotsuaren bulharretako baliatzen. Prop 1906, 231.

Ez dugu aurkitu ur(-)negar formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu ur(-)negar formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Agerpen gutxi ditu, baina ahozkoan ba omen dabil eta, esapidea denez, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

oxijenada ur 1, Salav ("Oxijenada urez garbi-garbi eginda").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ur oxigenatu 4: X. Mendiguren B. ("Garbitu zauria gasaz eta ur oxigenatuaz"), FisKim/DBH ("Hidrogenoa konposatu askoren osagai da, hauen artean garrantzitsuenetakoa ura, disolbatzaile nagusia, ur oxigenatua"), Txiliku 2 (adib.: "Zatoz hona urratu hori ur oxigenatuarekin garbitzera").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ur oxigenatu : AB38 5, HiztEn (AS, Kim.), LurE (AS), Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ur oxigenatu : EuskHizt (adib. gisa), ElhHizt - HiruMila (AS), EskolaHE (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal agua oxigenada / eau oxygenée formen ordainak: ur oxigenatu : HiztHand - ElhHizt - HiruMila - XarHizt (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, HaizeG FB, T-L LFB, PMuj DCV.

Erdaretako formak

fr (DLLF): eau oxygenée; en (Collins): hydrogen peroxide; it (S. Carbonell): acqua ossigenata; de (Langenscheidts): Wasser-stoff(su)peroxyd, -oxid.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, ur sarreran.

LBeh (2014-04-03): ur(-)parke 48: Consumer 36 (adib.: “Azkenik, Mijas eta Benidormeko ur-parkeek ez dute proba gainditu jolasen antolaketari dagokionez; jende-ilaren antolaketa, zenbat denboran itxoin behar den adierazten den eta antzekoak baloratu dira atal horretan”), Berria 3 (adib.: “Txikienentzat ekintza ugari antolatu dituzte egun osoan: besteak beste, tailerrak eta ur-parkea izango dira aukeran”), EiTB (“Gaur egun ur-parkeetan, aquaparketan...”), DiarioVasco 8 (“Gazte Foruak Arcachongo ur-parkera irteera antolatu du uztailaren 10erako, 12 eta 18 urte artekoentzat”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ur(-)parke 10: Berria 7 (adib.: “Merkatua 1970eko hamarkadan diseinatu zuen Nodar Katxeli arkitektoak, hain justu Moskuko Transvaal ur parkea diseinatu zuenak”), Alberto Barandiaran 2 (adib.: “Gustura esango nien ur parkearena eta Menorcakoa”), Edurne Elizondo (“2004ko ekainean inaguratu zuen Alvaro Miranda Herri Lan kontseilariak Nagoreko "ur-parkea").

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es parque acuático / fr parc aquatique: Elhuyar: ur-parke / Nolaerran: ur jostaleku, ur parke / Zehazki: ur parke / Labayru: - / Adorez5000: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta hedatua.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur eta parke sarreretan.

LBeh (2014-04-03): ur(-)putzu 103: Elhuyar 6 (adib.: “Horri gehitzen badiogu lurra modu anarkikoan okupatzen dutela auzoetako etxeekin, gero eta zailagoa da ur-putzuetan sartzea, akuiferoko lurpeko urak kontrolatzeko eta akuiferoa berriro karga dadin ahalbidetzen laguntzeko”), Consumer 4 (adib.: “zamalanetako ordutegiz kanpo azkarregi zebiltzan ibilgailuak, baldosa hautsi edo askatuak, zoru labaingarriegiak, zoruan zulo, ur putzu eta irregulartasun latzak, etc “, “Jurasikoa: pasabideetan ur-putzuak”), Berria 41 (adib.: “Zulatzaile enpresa batek deitu ninduen gero, probak egiteko, eta lehen ur putzua aurkitu genuen“, “Ibili-ibilian minutu batzuk eman ostean, Itsuosineko ur-putzura doan zidorra ikusiko dugu”), EiTB 36 (adib.: “Eloisarekin batera Euskadira itzuli zen assurinien herrixkan ur-putzua eraikitzeko dirua biltzeko asmoz”), Argia 12 (adib.: “Eskistoaren erabilera areagotu ahala, ingurumenarekiko kezka ere handitu egin da eta batez ere, gasa ateratzen den inguruetako ur-putzu edangarriekikoa”), DiarioVasco 4 (adib.: “Egigun kontu iñoiz ez dutela ur-putzurik ikusi”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ur(-)putzu 89: Berria 17 (adib.: “Sindikalisten aurkako errepresioa Kolonbian, ur putzuen lehorketa Indian, iturriko uraren erabilera Ingalaterran... hamaika dira enpresaren kontrako akusazioak”), Herria (“Artategiak, eskolak, haurren elgarretaratzeko guneak eta ur putzuak eraikiz, laurehun miliun pobre den erresuman miseria arazo handiaz arduratzen da”), Elizen arteko Biblia 18 (adib.: “Alde egin zuen Joabek Davidengandik eta mandatariak bidali zituen Abnerren ondoren. Hauek Sirako ur-putzutik itzularazi zuten, Davidek deus ere jakin gabe”), Jose Antonio Mujika 11 (adib.: “Ur-putzura jaitsi, pegarra bete eta igo egin zen”), Pello Zabala 7 (adib.: “Asko zerabilten haiek altza, batez ere ur-putzu eta zingiretan egin beharreko lanetarako”), Joseba Sarrionandia 7 (adib.: “Hiritik Goioren etxeraino hainbat kilometroko lokatz bidea egin behar da oinez, urputzuak saihestuz, eta putzuak ni baino lehenago heldutako mamu erraldoiren baten oinatzak balira bezala topatu ditut bidearen luzera osoan”), Itziar Otegi 3 (adib.: “Tximiniatik datorren ur-putzu horri nago begira, Honorina”), Monika Etxebarria 3 (adib.: “Soarekin segitzen ari nintzaielarik, ur putzu baten ondoan zetzan paper bat ikusi dut”), Javi Cillero 2 (adib.: “Beroak eraginda hurbildu zen errepide ondoko ur-putzuetara”), Iñaki Mendiguren 2 (adib.: “Gehiago hurbiltzean, irrist egin eta ia erori zen Harry, ur-putzu handi bat baitzegoen lurrean”), Jon Maia 2 (adib.: “Segur aski, Trejorekin egongo da, ur putzua egiten”), Urtzi Urrutikoetxea (“izotz-geruza batez estalitako ur putzuak egon zirenean”), Felipe Juaristi (“Gorteko mapagilerik ospetsuenari, Abraham Souza juduari deitu eta ametsean ikusitakoa adierazi zion, zehatz eta mehatz, eta eskatu ere bai esan ziezaion ea non ote zen halako lorategia, halako edertasuna biltzen zuen ur putzua”), Iñaki Zabaleta (“Lurreko ur putzuak saihestuz metroaren geltokirantz abiatu zen”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Bi metroko tranpolin gain horrexetara igo dira mutikoetan ausartenak, beste inor baino lehenago iritsi eta beren toallak ur-putzuaren ondoko belarretan nolanahi bota ostean”), Inazio Mujika Iraola (“Bat-batean ur-putzu hotz batera erori izan banintz bezain nahasturik sentitu nintzen”), Anjel Lertxundi 2 (adib.: “nire pausoen hotsa farolen argiak distirazitako espaloi bustian, ur-putzuetan, tarte belartsuetan”), Anton Garikano (“ inork ez duk joaten-eta ur-putzu hor'tara”), Jon Arretxe (“Harith beduinoa eta bere emazte Nafisa batetik bestera ibiltzen ziren basamortuan zehar, eta leku jakinetan baino ez zuten kokatzen denda: gameluarentzako bazka, ur-putzua edo datil-palmondoak zeuden inguruneetan”), Joanes Urkixo (“Halako indar eta pisua zuenez, munstroak, bertan gelditu barik, zenbait metro aurrerago bukatu zuen... ur putzuaren erdi-erdian, hain zuzen”), etab.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR-PUTZU (SP, A (que cita a Ax); -potzu V-gip ap. Etxba Eib). Pozo. "Puits, citerne" SP. "Pozo, alberca" Etxba Eib. Halaber badira urputzuak, berariaz eginak, zimenduan ithurria baitute. Ax 232 (V 156). Erraxeli ur putzuaren aldean musu eman zioenean. SP Phil 349 (He 352 ur putzu). Ur-putzuan erori ta geldirik eta isillik dagonari. Mb IArg I 248. Baitabere da au urpuzuak legez. Añ GGero 169. Geiena arritu ninduana ango ur-putzu aundiek. Anab Aprika 86. Ez dakit Saiturriko lepoa dan ala Orben dagoan ur-putzu lekua. Bai; lekua esan bearko, ez baizegoan uraren tantarik ere. AZink 161. (BN-baig ap. EAEL 119). Lago, laguna, embalse, gran extensión de agua. Ez da toki zabal orretan arkitzen zuk billatzen dezun bidea; ori ur-putzu ormatu galgarria da ta aratzen bazara, galduko zara. Mb IArg I 175. Isastiko ur-putzu edo presatik ibaira bitarte. Ostolaiz 145. (Dv; -potzu V-gip ap. Etxba Eib). "Flaque d'eau" Dv. "Charco" Etxba Eib. Ta bat-bateko ur-putzu aundia zegoala-ta, ikaragarrizko saltua egin zuan Polik aren gañetik. Anab Poli 134. "Ur pontzu (V-gip), pequeñas ensenadas de los ríos" A.

adib: ur 3 iz. (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Ur tanta edo ur sorta bat. Ur jarioa. Beste batzuetan, makromolekularen ur disoluzio bat erabiltzen da abiapuntu gisa. Ur putzuak. // putzu 1 iz. Lurpeko urak ateratzeko lurrean egiten den zulo sakon, estu eta biribila, ertzak harriz edo adreiluz jantzirik dituena. Ik. osin. Ur putzuak. Putzu asko zituen oasi batean. Putzu batetik ura ateratzen. Putzu handi batera erori eta ito zen. Putzu zulo agor batera bota zuten.

ur(-)putzu 120: Aizu (“Hori dela eta, arautegiak zehazten du lasterketetan ur putzuak egon behar direla”), Elkar 15 (“Jauzika ibili zen etxe aurrean hasten zen bidexkako ur putzuen gainetik”), Consumer 4 (“Segurtasunaz ari garela, erabiltzaileen osotasun fisikoa arriskutan jar zezaketen elementuak hauteman ziren (zamalanetako ordutegiz kanpo azkarregi zebiltzan ibilgailuak, baldosa hautsi edo askatuak, zoru labaingarriegiak, zoruan zulo, ur putzu eta irregulartasun latzak, etc.), bisitaturiko hiru kaletik batean”), Berria 52 (“Osasun ministroak bostekorik ez emateko aholkatu zuen astelehenean, eta kezkatuta agertu da euritea iritsi berri delako eta horrekin ur zikinak barreiatuko dituelako ur putzuetara”), EiTB 24 (“Arazo nagusia Deustu-Zorrotzaurreko Erriberan zegoen, 15 zentimetroko ur putzuekin”), Goiena 4 (“Elgetan, ostera, 63 neska-mutiko elkartzen dira joan zen asteaz geroztik, eta eguraldia lagun, bihar eta etzi ur putzuak izango dituzte herrian bertan”), Jakin (“Zapaburu kapazenek halako batean lortuko dute igel bihurtzea, jausiko zaie buztana eta gorputza sendotuko, miseriaren ur putzuetatik irtengo dira eta lurra konkistatzen ikasiko”), Argia 13 (“Ur putzuetako bizitza aurkitzeko bidea osoa erraza eta, era berean, oso kontuz egin beharrekoa da”), Erlea (“Hassi Messaoudko petrolio putzuetarik eta Tunisiako mugatik hurbil, Frantziako armada indartsu zegoen, oasiak eta ur putzuak aise atxikitzen zituen, hegazkinek arbola gabeko eremua zorrozki begiztatzen zuten: harean ibiltarien hatzak agerian daude, kasik elurrean bezain ongi, eta gainera han ez dago luzaz bizitzerik, itzal eta urik ez baitago”), DiarioVasco 3 (“Ur putzutik begiratuz”), Uztarria 2 (“Azkar konpondu den arren, Loiolako inazio iribidean ur putzua sortu da”). // LB: 209, EPG: 87, ETC: 764

ur putzu 87: Berria 18 (“Sindikalisten aurkako errepresioa Kolonbian, ur putzuen lehorketa Indian, iturriko uraren erabilera Ingalaterran... hamaika dira enpresaren kontrako akusazioak”), Elizen arteko Biblia 17 (“Orduan, Jainkoak ur-putzu bat ikusarazi zion Agarri”), Jose Antonio Mujika 10 (“Horregatik, ur-putzu hari Lahai-Roi deritza - hau da, 'Bizi denak ikusten nau' putzua”), Pello Zabala 7 (“Bestela nahi zituen kontuak: Istil ugari hobe, han dioten bezala: ur-putzu eta lokatza, aukeran”), Joseba Sarrionandia 7 (“Ziztu bizian desagertu da palmondoen artetik, ur putzuetan zipriztinak eginez, bere txozarantz oinutsik”)… // Elhuyar: 0, Adorez: 0, Labayru: 0

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta hedatua. EHn sartua dago adibide gisa putzu sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago, eta aski da. Bide batez, putzu 1 adierako definizioan ‘ureko’ hitza kentzekoa da, ez baita beti ura; petrolio-putzu duen adibideren bat gehitu liteke. Gainera, bigarren adieran ur-putzu adibidea ere jasotzekoa da (A-8ko ur-putzuak moduko zerbait).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta definitzekoa modukoa. Azpisarrera.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa ur eta putzu sarreretan.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ur-putzuak.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa mantentzekoa ur sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur eta putzu sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

UR-TANTA, UR-TTANTTA Gota de agua, (un) poco de agua. * Ardo purua ur tanto batekin. Iraz 57. Ur tanta bat itsasoaren aldean bezala. Lar SermAzc 48. Ur tanta bat edan bagarik. Ur MarIl 103. Pasatzen ditu Mariak pekatuaren ujulak bere oñazpiyan ur tanto baten señaletxo bat bakarra eraman gabe. Ag Serm 130. Ur-tantoak beeraka datozela. Anab Usauri 105. Ur-ttantta askok arria ere zula dezakete. EZBB II 130. Gu [etxean] ur tanta barik, karreoan lertu bearrean! Etxabu Kontu 211.

LB: 247, EPG: 117, ETC: 929.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0, Adorez: 0, Labayru: 0.

ur 3 iz. (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Ur tanta bat. Zer da ur xorta bat itsasoko ur guztiaren aldean? Ur jarioa. Beste batzuetan, makromolekularen ur disoluzio bat erabiltzen da abiapuntu gisa. Ur putzuak. Ur zulo baten ertzean harrizko aska bat zegoen. Egurgile eta ur-ekarle izatera behartu zituen. Bide zaharraren aldeko ur-erreka batean, hiru emazteki ari ziren bokata jotzen. Landa guztia zingira bat zen, bide guztia ur-erreten bat. Zentral nuklearrean ur-isuri bat izan daitekeela uste dute. Adora ezazue zerua eta lurra eta itsasoa eta ur iturriak egin dituena. tanta 1 iz. Forma biribila hartzen duen isurkari kopuru txikia. Ik. xorta. Errazago kontatuko lirateke itsasoan aurkitzen diren ur tanta eta harea aleak. Zer da ur tanta bat itsaso guztien aldean? Euri tanta lodiak. Udaberriko ihintzaren tanta baino garbiagoak. Jesusen negar tanta bat. Behar adina odol isuri da; ez da aurrera tanta bat ere isuriko.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia eta definitzekoa modukoa. Azpisarrera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur eta tanta sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR USTEL a) Humor infectado. Atera zion poliki [arantza], ta gero garbitu ere ziozkan barruan andituarekin egin ziran ur ustelak. VMg 41. b) (V-gip ap. Elexp Berg). Agua corrompida. "Ur geldia, jada berdetua" Elexp Berg. Eltxo pozoitsuak datoz berriz ur usteletik. It Dial 37 (Ur, Dv ur ustel, Ip hur üstel). Urumeako ur usteletan. NEtx LBB 114. c) "(Hb), eau sulfureuse" Lh.

adib: ustel1 1 adj. Gai organikoez mintzatuz, hondatu edo galdu dena, kiratsa dariona. Ez dituzte haragi hilak eta ustelak ukitu nahi. Arrain erdi ustelak. Sagar ustelak. Ur usteletan. Barneko odol ustela. Bere hortz ustelak erakutsiaz. Ustel usaina. || Kirats ustel nazkagarria. // putzu 2 iz. Lurreko zulo edo sakonuneetan biltzen den ura, bereziki bideetan edo espaloietan biltzen dena. Ik. istil 2. Putzuetako ur ustela. Putzuan plisti-plasta.

ur ustel 5: Elkar 2 (“Hor doaz hirurak, oinak ur usteletan murgildurik”), Berria 2 (“modu horretan, ur ustela edateko ura zegoen lekuetara zabaltzen zen”), DiarioVasco (“Eta malaria menperatzeko, eltxoak borrokatu eta porrokatu behar dira, zingirak garbituz, ur ustelak bideratuz eta ur garbia profitatuz; bestela, zingiran ezin baita bizi”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur ustel 5: Berria (“Deskuidu batean, katakumea lepotik hartu eta igerilekuko ur usteletara bota nuen, hamaika partxe gorriz jositako bizikleta-pneumatiko baten ondora”), Xabier Montoia (“Haiek bezain axolagabe eta alegera egon nahiko zenuke, eta ez zure bekatu, deitore eta zalantzen ur ustelean itorik”), Jon Alonso (“zerbeza-hondar hau hiltzen ari da edalontzi zilindrikoaren hondoan, hondakinen harria da bere xedea, ur ustela bailitzan”), Fernando Rey (“Gauza jakina da, ur geldia, ur ustela - esan nuen -, baina goizaldeko ordu batean, zamatrenak azukrea garraiatzen zuten bagoiak eraman eta gero, belarriak erne egon nintzen eta bulegotik heldu zen soinu bat aditu nuen, zerraldo bat arrastaka eramaten denean bezalakoa...”), Elizen arteko Biblia (“Esan zidan gizonak: "Ur hauek ekialdera doaz, Araba haraneraino jaisten dira eta Itsaso Hilean amaitzen. Itsasoratzean, hango ur ustelak ondu egiten dituzte”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR-ZULO (V, AN-gip-araq, B; urtzulo AN-gip), UR-ZILO (AN-gip, B, BN-baig-lab; SP (-lh-), vEys; urxilo H (L)), UTZULO (Lar), UTXULO (H (G)). Ref.: A (ur-zulo, ur-zilo); EAEL 69; Izeta BHizt2 (ur-zilo). a) Pozo. "Puits, citerne" SP. "Poza, putzua, utzuloa" Lar. "Ollas en el río, utzuloak" Ib. "Aljibe" A. "Le mot signifie proprement une dépression, un enfoncement ou l'eau se détient" H (s.v. uxuloa). "Gure baratzean badugu ur-zilo ederra" Izeta BHizt2. Ur-zulo baten ertzean arrizko aska bat zegon. Berron Kijote 53. Isaakek ur-ziloari Ezek (Aharra) eman zion izena. Bibl Gen 26, 20. Jauna, ez daukazu ezer ura ateratzeko, eta ur-zuloa sakona da. IBk Io 4, 11 (Lç, He, Dv, EvS, Leon, Or, IBe p(h)utzu, LE butzu; TB zupu, Ol osin, Arriand oxin, Ker patin). Charco. "Urtzuloa, gouffre, mare d'eau" H. Antxe, errekondoko ur-zuloan, zuten txarri-taldeak ere etzanaldirik atsegiñena. TAg Uzt 268. Ur-zulo zikin bat egiñik gelditu zan; zeñari geroztik, itsaso illa deritza. Lard 21. "(V-ple-m, G-to), manantial" A. Toma de agua. Burdin-esteak-eta sartu zituen [bonberuak] lurreko ur-zuloetan. Erkiag BatB 13. (Zubiau Burd 98). Depósito de agua en una ferrería. b) "Gran bebedor de agua. Gure mutikua urzulo demasa da" Elexp Berg.

adib: ababor iz. Ontziaren ezkerraldea, popatik brankara begiratuz. (Batez ere leku-denborazko atzizkiekin erabiltzen da). Anton. istribor. Uhartea ababorreko aldetik utzi. Ontzia ababorrera makurtzen da. Ababorrean ur zulo bat dago.

ur-zulo 1, EiTB (“Haran honetan bakarrik 147 ur-zulo daude”). // LB: 2, EPG: 5, ETC: 18 (eta urzulo 46).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur-zulo 5: Iñaki Segurola (“Eta haragiaren berezko kosmetika ez ezik, izpirituaren puxka bat ere ihesi doakigu egunero bainugelako ur-zuloetan behera, apar arrotz desohoragarri batekin nahasirik”), Bernardo Atxaga (“Hormaren erdian kokatutako ur-zulo bat ematen zuen eta, alde batera, beldurgarria suertatzen zen.”), Jon Muñoz (“Ibilbide parabolikoko Tartagliaren kanoi-bolak zubian lehertzen ziren, eta ur-zulo konponezinak irekitzen zituzten.”), Anjel Lertxundi (“Karelen behe parteko ur-zuloak garbitu zituen gero, alga-hariak, soka-puskak eta hauts lokaztua kendurik, olatuek jotakoan itsasoko ura ontzigainean pila ez zedin”), Juan Garzia (“Hain sentitzen zen eskasa, ezen une batzuk izan baitziren zeinetan uste izan baitzuen gogoko zukeela sukaldeko ur-zuloa izatea”). // Elhuyar: 0, Adorez: 0, Labayru: 0

ur 3 iz. (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Ur tanta bat. Zer da ur xorta bat itsasoko ur guztiaren aldean? Ur jarioa. Beste batzuetan, makromolekularen ur disoluzio bat erabiltzen da abiapuntu gisa. Ur putzuak. Ur zulo baten ertzean harrizko aska bat zegoen. Egurgile eta ur-ekarle izatera behartu zituen. Bide zaharraren aldeko ur-erreka batean, hiru emazteki ari ziren bokata jotzen. Landa guztia zingira bat zen, bide guztia ur-erreten bat. Zentral nuklearrean ur-isuri bat izan daitekeela uste dute. Adora ezazue zerua eta lurra eta itsasoa eta ur iturriak egin dituena.

ur 3 iz. (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Ur tanta bat. Zer da ur xorta bat itsasoko ur guztiaren aldean? Ur jarioa. Beste batzuetan, makromolekularen ur disoluzio bat erabiltzen da abiapuntu gisa. Ur putzuak. Ur zulo baten ertzean harrizko aska bat zegoen. Egurgile eta ur-ekarle izatera behartu zituen. Bide zaharraren aldeko ur-erreka batean, hiru emazteki ari ziren bokata jotzen. Landa guztia zingira bat zen, bide guztia ur-erreten bat. Zentral nuklearrean ur-isuri bat izan daitekeela uste dute. Adora ezazue zerua eta lurra eta itsasoa eta ur iturriak egin dituena.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago, eta aski da. Komeni da ur sarreran ere gehitzea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta definitzekoa modukoa. Azpisarrera.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa ur sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur eta zulo sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zozo.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zozo sarrerari dagokion azpisarrera.

Landare eta animalien taxonomi izena

Cinclus cinclus.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URAK BIDE(AK) EGIN. "Urak bide andiak egingo ditu (V, G-to), urak bideak iñen ditu (B), urak bide egiñen du (R-uzt), pasará mucho tiempo, habrá variedad de sucesos" A. Bainan geroztik hunat, urak bide egin du; gizonak ere ba. HU Aurp 152. Duela bi urthe hor berean Barberitok garhaitu zuen Egeta bi tantoz, harrigarriko partida batean. Urak egin du bide! Herr 2-1-1958, 3. Ez zirela orduan batere idekiagoak gerorako eskoletan irisartarrak aihertarrak baino. Urak bide egin du geroztik. Larre ArtzainE 297. Bainan zer erran dezaket nik ordukoaz, urak ere hainbertze bide egin duen ondoan? Ib. 264.

adib: ur 5 iz. (Ibai, aintzira edo itsasokoaz mintzatuz). Ur ertzetik joan. Ur hegiko lizar lerdenen andanak. Txalupa ur azalean ikusi zuenean. Ur azpian isuritako olioa urez gain ateratzen da. Ur-haizeen joera lagun ez dugunez gero. Itsasaldi handi edo ur biziak. Ur eremu handia. Gure aitari urak eraman zion etxea. Baina geroztik hona urak bide egin du. Hizkuntza gaietan urak bere bidera itzuli direnean. Urak ez daramana, uharrak (esr. zah.).

urak bidea egin 2 : Berria (“Ordutik urak bidea egin du eta adituak kezkatuta daude oraindik ere zaborrengatik”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urak bide egin 8: Herria 5 (“Hain zuzen azken hau ez zuena baxoraino ere helarazi ezbaian Mongastonek, artean gazteagoen laguntzaile izanik? Bai, baluketela zer konda Mayorga gaineko gela zaharrek han ikusi eta hezi diren gazteez! Urak bide egin du halere geroztik”), Jon Muñoz 2 (“Afal aurretik kontatu diguzun guztia gertatu ez zen, bada, kanpai-hots horrek gogorarazten digun gertaera baino lau mende lehenago! - ohartarazi zien Perrettek, "urak bide egin du geroztik! ", esango zuen doinu berberaz”), Koldo Izagirre (“Urak bide egin du Agirre'tar Nikola dolare hartatik bortxaz atera zutenez geroztik”)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ur sarreran.

Txostenaren laburpena

Lematizazio-saio bat egin dugu. Ez dugu "urak arropa hartu du" modukorik aurkitu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) (norbait) urak (h)artu 4: Ax ("Errege Faraonek, Israeleko semen ondotik, heken hil nahiz, zihoanean, ikhusirik ezen urak hartzera zeramala, erran zuen: Fugiamus Israel"), Echta Jos ("eurak eztakiela artu deutse urak inguru guztia"), Inza Azalp ("Urak artu ta osiñeko ur bigurrian ez gaitzan inguraturik ondarazi, bear diogu Jaungoikoari eskatu"), Uzt Sas ("Kotxean urak artuta zeudenak ateratzera joan da bera galdu ura ta beste mutil bat"); b) (ontziak) ura hartu 2: EZ Man II ("Iauna ikhus azu gure ezin egin handia, nola doakun ondora ura hartuz untzia"), Harb ("Kronikoetan irakurzen dugu zuk ura hartu zuen unzi batetarik pelerin eri bat, konpainia lekhuko zena espantuz zegoela, salbatu zenduela"); eta ap. DRA, Prop ("Bainan untziek ura hartzen dute"); c) (norbaitek) urak hartu 4: Izt C 3 ("Beragaitik ikusten dira uda guztietan datozela jende samalda andiak Probinzia onetako urak artzera eun ta geiago legua bidean", "Gisa onetako gaitz eriotsu gogorrakin etorritako anitz ikusi izan dira iturri oetako urak artzen dauden egun banakaetan", "Egia garbi onen argibiderako, begiratzea baizik ez da uda guztietan, eta neguetan ere iñoiz, Zestoako urak artzera biribillatzen diraden jende samalda andiai"); Xa Odol ("Batai harrian hartu urak eta gatzak / ditugu zerurako lenengo urratsak"); d) JMB ELG ("Gañera urak artzeko ezkotegi edo arraskak, Trajano eta Konstantinoren zizak, arzabal-idatziak, idazkunak, pillarak, illobiak eta Ninfai eskiñitako oparri bat"); eta .

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) (norbait, zerbait) urak hartu 2: Eskual 1901 ("Urak hartzen ditu eta baderamatza berekin gain behera"), EITB ("bestela ezin genituen Basaurialde, Bermeo, Laudio eta urak hartuta zeuzkan Orialde edo beste bazterretako irudiak egin"); c) (norbaitek) urak hartu 1, K. Izagirre ("Urak hartzera etorritako Madrilgo militar haietarikoren baten emaztea"); d) (ibaiak, ontziak) urak hartu 4: Saioka/4 ("[Ega hibaiak] Nafarroako lurretan Urbasa eta Amezkoako urak hartzen ditu, Urederra izeneko isurkideak ekarriak"); Elhuyar ("[Deba ibaiak] adar askoren urak hartzen ditu, nagusienak hauek direlarik: Aramaiona, Angiozar, Azkarraga, Ubera, Ego, etab."); HarluxetHE ("[Arga ibaiak] ibilbidean Egues, Ultzama, Elortz, Xulapain, Arakil eta Salado ibaien urak hartzen ditu; 149 km"); BBarand ("Egin zuten errekako tunela ori. Gero atera zioten tximiniak gaiñeko urak artzeko").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ur hartu : Euskalterm 1 (ura egin sinonimoarekin; 'hacer agua'); urak hartu : HiztEn (AS; ur mineralen bidezko tratamendua egin); (zerbait) urak hartu : HiztEn (AS; zerbait, batez ere ehuna edo arropa, uretan egonez gero, txikiago edo laburrago bihurtu); urak eta suak hartu : HiztEn (AS) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

(norbaitek) urak hartu : ElhHizt (AS, tomar las aguas); (zerbait) urak hartu : ElhHizt (AS, encoger: por efecto del agua); urak eta suak hartu : ElhHizt (AS, irritarse, enfurecerse, encolerizarse), PMuj DVC (adib. gisa: enconarse, inflamarse, irritarse, agravarse, enrojecerse); urak hartu : EuskHizt (adib. gisa: "Zestoako urak hartzera" // "urak hartu" [ehunez egindako zerbait, garbitzean edo] tamaina txikitu), HiruMila (encogerse la ropa), EskolaHE (adib. gisa; ehunez egindako zerbait, garbitzean edo: tamaina txikitu), Casve EF (urak hartü: se rétrécir: habits; cf. hertü), HaizeG BF (ur artu: prendre eau), Lh DBF (ur artu: 1 prendre eau, faire eau: barque, batîment; 2 s'approvisionner d'eau), DRA (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Zerrenda osagarriak

BizBerba: "urak hartu: 1. encoger(se) (Arropa urak hartu du). 2. anegar(se) (Solobarrenak urak hartu ditu)".

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

lehen adierakoa (arropaz eta esaten dena), ezaguna da ahozkoan, testuetan jaso ez den arren.

Esapideei dagokien sistematika

hartu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ur sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

1 '(ehunez egindako zerbait, garbitzean edo) tamainaz txikitu'. 2: Zestoako urak hartzera.

Txostenaren laburpena

Lematizazio-saio bat egin dugu. Ez dugu "urak arropa hartu du" modukorik aurkitu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) (norbait) urak (h)artu 4: Ax ("Errege Faraonek, Israeleko semen ondotik, heken hil nahiz, zihoanean, ikhusirik ezen urak hartzera zeramala, erran zuen: Fugiamus Israel"), Echta Jos ("eurak eztakiela artu deutse urak inguru guztia"), Inza Azalp ("Urak artu ta osiñeko ur bigurrian ez gaitzan inguraturik ondarazi, bear diogu Jaungoikoari eskatu"), Uzt Sas ("Kotxean urak artuta zeudenak ateratzera joan da bera galdu ura ta beste mutil bat"); b) (ontziak) ura hartu 2: EZ Man II ("Iauna ikhus azu gure ezin egin handia, nola doakun ondora ura hartuz untzia"), Harb ("Kronikoetan irakurzen dugu zuk ura hartu zuen unzi batetarik pelerin eri bat, konpainia lekhuko zena espantuz zegoela, salbatu zenduela"); eta ap. DRA, Prop ("Bainan untziek ura hartzen dute"); c) (norbaitek) urak hartu 4: Izt C 3 ("Beragaitik ikusten dira uda guztietan datozela jende samalda andiak Probinzia onetako urak artzera eun ta geiago legua bidean", "Gisa onetako gaitz eriotsu gogorrakin etorritako anitz ikusi izan dira iturri oetako urak artzen dauden egun banakaetan", "Egia garbi onen argibiderako, begiratzea baizik ez da uda guztietan, eta neguetan ere iñoiz, Zestoako urak artzera biribillatzen diraden jende samalda andiai"); Xa Odol ("Batai harrian hartu urak eta gatzak / ditugu zerurako lenengo urratsak"); d) JMB ELG ("Gañera urak artzeko ezkotegi edo arraskak, Trajano eta Konstantinoren zizak, arzabal-idatziak, idazkunak, pillarak, illobiak eta Ninfai eskiñitako oparri bat"); eta .

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) (norbait, zerbait) urak hartu 2: Eskual 1901 ("Urak hartzen ditu eta baderamatza berekin gain behera"), EITB ("bestela ezin genituen Basaurialde, Bermeo, Laudio eta urak hartuta zeuzkan Orialde edo beste bazterretako irudiak egin"); c) (norbaitek) urak hartu 1, K. Izagirre ("Urak hartzera etorritako Madrilgo militar haietarikoren baten emaztea"); d) (ibaiak, ontziak) urak hartu 4: Saioka/4 ("[Ega hibaiak] Nafarroako lurretan Urbasa eta Amezkoako urak hartzen ditu, Urederra izeneko isurkideak ekarriak"); Elhuyar ("[Deba ibaiak] adar askoren urak hartzen ditu, nagusienak hauek direlarik: Aramaiona, Angiozar, Azkarraga, Ubera, Ego, etab."); HarluxetHE ("[Arga ibaiak] ibilbidean Egues, Ultzama, Elortz, Xulapain, Arakil eta Salado ibaien urak hartzen ditu; 149 km"); BBarand ("Egin zuten errekako tunela ori. Gero atera zioten tximiniak gaiñeko urak artzeko").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ur hartu : Euskalterm 1 (ura egin sinonimoarekin; 'hacer agua'); urak hartu : HiztEn (AS; ur mineralen bidezko tratamendua egin); (zerbait) urak hartu : HiztEn (AS; zerbait, batez ere ehuna edo arropa, uretan egonez gero, txikiago edo laburrago bihurtu); urak eta suak hartu : HiztEn (AS) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

(norbaitek) urak hartu : ElhHizt (AS, tomar las aguas); (zerbait) urak hartu : ElhHizt (AS, encoger: por efecto del agua); urak eta suak hartu : ElhHizt (AS, irritarse, enfurecerse, encolerizarse), PMuj DVC (adib. gisa: enconarse, inflamarse, irritarse, agravarse, enrojecerse); urak hartu : EuskHizt (adib. gisa: "Zestoako urak hartzera" // "urak hartu" [ehunez egindako zerbait, garbitzean edo] tamaina txikitu), HiruMila (encogerse la ropa), EskolaHE (adib. gisa; ehunez egindako zerbait, garbitzean edo: tamaina txikitu), Casve EF (urak hartü: se rétrécir: habits; cf. hertü), HaizeG BF (ur artu: prendre eau), Lh DBF (ur artu: 1 prendre eau, faire eau: barque, batîment; 2 s'approvisionner d'eau), DRA (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Zerrenda osagarriak

BizBerba: "urak hartu: 1. encoger(se) (Arropa urak hartu du). 2. anegar(se) (Solobarrenak urak hartu ditu)".

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

lehen adierakoa (arropaz eta esaten dena), ezaguna da ahozkoan, testuetan jaso ez den arren.

Esapideei dagokien sistematika

hartu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ur sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

1 '(ehunez egindako zerbait, garbitzean edo) tamainaz txikitu'. 2: Zestoako urak hartzera.

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu corpusetan.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urakar : HiztEn, LurE, Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: urakar: Notonecta glauca. / Ik. urakar (Notonecta glauca) fitxa izendegian: urakar X. Kintana Hizt80.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urakar : ElhHizt (Zool. Garapito, Notonecta glauca), HiruMila, EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "urakarra = garapito (anfibio)".

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Notonecta glauca.

Euskaltzaindiaren Arauak

'uholdea'.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Forma baten adiera(k)

uholdea.

Euskaltzaindiaren Arauak

Heg.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

Erabileremu dialektala

Heg.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

uranio: LurE-Harluxet.

Sektore jakin bateko informazioa

Laburtzapenen hiztegian: U.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

uranio: Zehazki, ElhHizt, HiruMila, HiztHand.

Erdaretako formak

OfQuLF: métal gris || Uranus || planète du système solaire.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak eta Elementu kimikoak.

Ahozko erabilerak

testuetan jaso ez den arren, ezaguna da ahozko erabileran.