OEHko datuak [laburduren azalpena]

buruhastu (S ap. Lrq ; Dv, A), burhastu (Foix ap. Lh., Casve). Descubrir(se), quitar(se) el sombrero. "Se découvrir (la tête)" Lrq, Casve. Errespeturekin burhastuz zauden Sakramendu Saindua iragaitean. Prop 1898, 287. Hura ere buru-hasten zen. Prop 1905, 120s. Bi jaunak buru-hastu ziren eta othoitz egin zuten. Lander EEs 1912, 161

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

NolaErran: adiskidea, erran zion apezpikuak, zure buruaren gainean eskuak pausa ahal ditzadan zure benedikatzeko, errespetuz buruhastu behar zenuke [découvrir]; frantses sasigudariak Baigorrin sartu zirelarik Liberazioan, frantses bandera altxatu baitzuten, Marseillaise kantua kantatuz, jarririk egon zen batere buruhastu gabe [partisan]

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

atorra-hastu forma aztertzean proposatua sarrera gisa.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. eta Naf. h. irail.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar-Naf. Ik. irail

Euskaltzaindiaren Arauak

1 iz. 'harrokeria'. 2 izond. 'harroa'.

Kategoria

iz. (harrokeria) eta izond. (harroa)

Euskaltzaindiaren Arauak

Samoako Estatu Burujabea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 27 (Aizu 1, Argia 6, Berria 2, Deia 1, EiTB 3, Elkar 1, Jakin 7, UEU 6); ETC 77

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: burujabetu da ad. hacerse independiente, llegar a ser independiente / Adorez: burujabetu da ad. independizarse, hacerse independiente / Labayru: burujabetu 1 ad. da independizarse. Loturik eduki duten herria burujabetu egin da azkenean / NolaErran: 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia, eta hiztegi orokorretan ere jasoa. Sartu.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'harrokeria'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. harrokeria

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

burukada.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

apeta.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

(alderdi politiko bateko) zuzendaritzako kidea.

Forma-adieren gurutzamenduak

cf. burkide 'lehiakidea, etsaia'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: burukita / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

ahozkoan bizirik den forma (P. Xarriton).

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

burkoa, bururdia. 2 (ohe) burua.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BURUKO MUIN. Cerebro. v. 1 burmuin. Amorio desordenatuak itsuturik eta haren buruko huna nahasirik -sarik- eta kordokaturik. Tt Onsa 43. Larrurik bage ta soildurik aren kalaber ta buru guzia, ta aurpegiko begi-ezpañak eta buruko muñak materi loi ta ar egiñak. Mb IArg I 223. [Kolerak] berotzen dü odola, panpaka arierazten bihotza, khordokatzen zaiñak eta bürüko fuiña. Arch Gram 34. Al banu, eskuta batez sar nazake buruko unen erdi-erdian gore uskararen mintza moldia dena gisa; baia ez doked. Mdg 148. Ezurrak miñez puskatu biar, / urtu ber buruko munak. Auspoa 39, 52.

def: garun iz. Buruko muinen multzoa.

Ez dugu aurkitu buruko muin formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

buruko muin 2: JanBattitt Dirassar (“Baina galde horrekin koropilatuak badaude ene buruko muin guziak, horretarik oraino beste arrangura bat sortzen zait”), Bernardo Atxaga (“Tutua buruko muinetaraino sartzen zen”).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Definitzaile gisa jasoa dago, eta hala uztekoa da. Automatikoa.

Jatorrizko forma

bur(u)muin, garun

Euskaltzaindiaren Arauak

h. burmuin.

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

iritzi-emaileei galdetzekoa

Euskaltzaindiaren Arauak

burundiar (herritarra).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

koroa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

buruntza(tu), buruntzatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

koroatu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

koroatzea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Lexemen erregulartasuna

ñ.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

kaputxinoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 138 (Euskaltzaindia 87), ETC: 135.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: buruorde iz. subjefe, -a; Adorez: buruorde: iz. subjefe/fa; Labayru: buruorde 1 iz. subjefe, vicepresidente; NolaErran: 0; Euskalterm: buruorde (Herrizaintza).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

markak eransteko eskatuz: iz. Ipar. Zah.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

buruiritzia, harroa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: Ik. bitxilore / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bitxilorea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

ekarri: -ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

eman: -ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

bururatu, burura ekarri.

Txostenaren laburpena

cf. supra buru(ta)ra(t) eman.

Esapideei dagokien sistematika

etorri: -ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BURURA HELDU, BURURAT HELDU. a) Venir a la mente, ocurrirse. Ez da beldur behar bururat heldu denaren errateko. Hb Egia 126. Koplak gaindizka bururat heldu zaizkio eta [...] abiatzen da kanta errepiketan. Arb Igand 54. Etzaut bururat heldu behinere nehon ikusi dutala, ez baitezaket erran nolakoa zen begitartez. JE Bur 10. Hor, arrats batez, gau-erditan, burura heldu zaio: xangrea duela zintzurrean! Barb Sup 34. b) Acabar. Uste ginuen hemenxet egun burura hel huntazko solasa; bainan ez dezakegu [...]. Egun zortzi beraz, Jainkoak nahi duelarik, hunen ondarra. HU Aurp 112.

burura heldu 2: Berria (“alde batetik, ez da 2016ko bozetara aurkeztuko prozesu osoa burura heltzen bada”), Jakin (“Honaino lehen kolpeko gogoetak eskaini didana, baita kolpe beraren ondoren Koldo Izagirrek behinola euskaldunon gainean egindako juzkua burura heldu ere”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

burura heldu 3: Herria (“Horrengatik ditugu sekula bezain beharrezkoak, bai diru laguntzak, bai errextasun fiskalak, Malraux legeak segitu behar du, bestela ez gara burura helduko”), Aingeru Epaltza 2 (“Ez zitzaidan deus burura heldu”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta oraindik erabilia; jasotzekoa azpisarrera gisa OEHko bi adieretan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa buru sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

igo: -ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-pen/-tze.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 burutapena. 2 amaiera, bukaera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

bururaraz, bururarazten.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-ra(tu)+-arazi.

Aditz-erregimena

dio ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

bururatu, burura(tu), bururatzen. 1 zaio ad. 'burura etorri'. 2 du ad. 'burura eraman, buruan ipini'. 3 du ad. 'amaitu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

bururatu, burura, bururatzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Adierazle egokia da, eta horren premia dago

adierazle egokia da erdal manta/couverture saihesteko (cf. tapaki ere)

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adiera azaltzeko eskatuz: "iz. 'oheko estalkia, tapakia'".

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

burusoil(du), burusoiltzen.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-soil-du.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-soil-tasun.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

burutapena.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

aldaratu: -tik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

da ad.

Forma baten adiera(k)

burutik egin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BURUTIK BEHEITI. a) De la cabeza a los pies, por todo el cuerpo. v. BURUTIK BEHERA. Zer, aldiz, irabazi dut, hor gaindi ibilirik? [...] Ganixen erasia gorriak burutik beheiti hartu. Barb Sup 92. Burutik beheiti jin zakola tupustadan zerbait, eritu denari; orduz geroztik ez dezakela beso bat erabil, ez eta ere alderdi bereko zangoa. JE Med 27. Astoarenak eta mandoarenak hantxe hartu zituen burutik beheiti! Zerb Azk 95. b) De arriba a abajo. Huna nun tiratzen dautan ukaldi bat burutik beheiti. Bainan huts egin ninduen. ETchebarne 72.

burutik beheiti 1, Berria (“Orduan beste arrautza batzuk bildu dituzte burutik beheiti").

Beste (edozein) iturritako erabilerak

burutik beheiti 12: Herria (“Pinochet,Xileko president eta diktadore ohia, 89 urtetan, arras gaizki da burutik beheiti berriki ukan duen histura larri batekin”), Eneko Bidegain 3 (“Hobe lasai lasai hartzen ahalko du dutxa, horren beharra baitu pixka bat iratzartzeko A, zein goxo den dutxa bero bero hau ur turrusta azkar hau burutik beheiti heldu ez zuketen aitatxik eta bertzeek holako dutxarik Alemania zoko hartan”), Pello Salaburu 2 (“Irakasle batzuk erkinduak daude eskatzen zaienari, euskara ikasteari lehenik eta euskaraz irakasteari bigarrenik alegia, ezin diotelako erantzun, kontu hau anokia nahiko estua duen jertse bat burutik beheiti sartzea bezalatsu baitzaie”), Marzel Etxehandi 2 (“Jakin bide duke apeza naizela zer hartu beharra naiz burutik beheiti Zenbait egunez griparekin naiz, sukarra 39 eta 40-en artean dut jateko gogorik ez, loa galdua”), Aingeru Epaltza 2 (“Ezagutu du boza: erizaina, arestian afaltzekoak burutik beheiti botatzekotan egon den bera”), Aurelia Arkotxa (“Hainbertze edertasunez suntsiturik, Armeniako Printzea amorostu zen han berehala aire gaiztoak burutik beheiti jo izan balu bezala”), Daniel Landart (“Hainbeste pena, traba eta kezka, bat-batean burutik beheiti, gehiegi zitzaizkidan”).

Adierazle egokia eta erabilia Iparraldean; jasotzekoa azpisarrera gisa burutik behera azpisarrera bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa buru sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH AS: burutik behera(ino)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Burutik behera jantzi behar den soinekoa. Burutik behera(ino) bustia agertu zen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

KAKA EGIN (V-gip, G-azp). "Kaka burutik bera eiñ. Nahi duen guztia egin norbaiti. Umiak kaka burutik bera eitten dotse maixu berrixai" Elexp Berg.

LB: 6 “Hori hik ikusiko duk, egin nuen nirekiko; nik ez behintzat! Iruditzen baitzait, garai bateko Txomin de Regato hura jaio dela berriz, erdara gaiztoan euskaldunoi iseka. Iruditzen baitzait, batzuetan, umorearen izenean burlaka ari zaizkigula aktore horiek; burutik behera kaka egiten digutela?” (DiarioVasco); EPG: 4 “Hainbeste urte elkarrekin pasa ondoren, ez zuen hutsik egiten, bizpahiru esaldi nahikoa zuen ni barregarri uzteko, nire alderdirik itsusien eta lotsagarrienak agerian jartzeko, burutik behera kaka egiteko” (Xabier Monotia); ETC: 37 “Hori burutik behera kaka egitea da, gehiegi da! Josemarirengana joan eta begira nola natorren!” (Goenakale), “Xantipa irainka hasi zitzaion, eta berari esan gabeko sekretu bat zeukala leporatu; esan zion burutik behera kaka egiten zioten kakazu bat zela, eta edozeinek tiro egiten ziola, eta gero gaizki esaka hasi zen tiro-egile ezezagunaren punteriaz, hitzez hitz esanez kakazu horrek ez zuela asmatuko elefante baten kontra ere” (Fernando Rey).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: burutik behera kaka egin [norbaiti] burlarse de, reírse de; despreciar; Adorez: burutik behera kaka egin dio: le ha despreciado (se ha reído/burlado de él/ella); Labayru: 0.

buru 2 iz. (Esapideetan). Inori burutik behera kaka egin: iseka larria egin. Norbaitek burua lehengo lepotik, betiko lepotik izan: iritzietan, ohituretan ez aldatu. Zerbaitek bururik ez hankarik, bururik ez buztanik ez izan: zentzugabea, itxuragabea izan. Jakinduriaz eta sakontasunaz diozunak ez du ez bururik ez zentzurik. Besteren buruan zentzatu, ikasi. [buru] burutik behera adb. Goitik beherantz; burutik hasi eta oinetaraino. Burutik behera jantzi behar den soinekoa. Burutik behera bustia agertu zen.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibidea, beraz, kentzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa buru eta kaka sarreretan.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

2 ager.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

bururen buru.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BURUTIK ERAGIN (V; erain V-gip). Ref.: A EY III 274; Elexp Berg. "(Vc), marear a uno, volverle loco" A EY III 274. Amatxo: niri deustan amoriyuak burutik erain deutso? V. Berriochoa, Cartas, 23-3-1842 (ap. DRA). Emakumea, ez eidazu burutik eragiñ. Ag Kr 178. Ez egidak niri burutik eragin geiago eure ergelkerijokaz. Otx 159. Burmuinak urtu bearrean ari ziran entzule bizkor atzarriak, eta txil egiten zuten azkenik, burutik eragiten baitzien. Zait Plat 40. Guretzako buruausterik gogorrena emoten ebana [...], peso barriakin da zarrakin ateraten eben nastia; bati burutik eragiteko be naikue zan. Gerrika 287.

Ez dugu aurkitu burutik eragin formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

burutik eragin 5: Koldo Izagirre 4 (“Apez hark burutik eragin behar zigun denoi”), Iñaki Segurola (“Zoratu egin zaiela beren Euskal Herri hori, burutik eragin eta zeharo joan zaiela?”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta oraindik erabilia. Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa buru sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, burutik pasatu formarekin egin den bezala.

Esapideei dagokien sistematika

izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

buru sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

badu burutik; baduka burutik?