Euskaltzaindiaren Hiztegia

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, kaka(-)jario eta lerde(-)jario formekin egin den bezala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu OEH-EEBS corpusetan aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mukieri : HiztEn-LurE, Euskalterm 1; hotzeri : LurE.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-eri(a) gaixotasun-izenetan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

23 ager. ditu guztira, G eta IE (eta EB 2): mukizu da ager. gehien dituen forma, 12: G 10 (Ag G; Or Eus; Ldi IL; Lab EEguna; NEtx Nola; NEtx Antz; NEtx LBB; Anab Poli); L 1 (Barb Leg) eta EB 1 (MEIG); mukitsu 4 aldiz ageri da: G 3 (Sor Gabon; Iraola; ABar Goi) eta EB 1 (Arti Tobera); mukuzu 7 aldiz, IE (StPierre; Barb Sup; Barb Leg; Ox; Xa Odol); mukitzu behin azaldu da: Zait Plat.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mukizu forma da erabiliena, 12 aldiz: G 1 (NEtx), EB 9 (J. Arrizabalaga; J.M. Arrieta; J. Iturralde; J.A. Mujika; X. Gereño; X. Mendiguren E.; M. Escribano; J.M. Irigoien); EgAs 2 (P.F. Irigarai; X. Elias); mukitsu 4 aldiz: IE 1 (Iratzeder) eta EB-EgAs 3 (Uzturre; I. Urbieta; I. Uria); mukitzu bitan, EgAs (D. Garmendia; M. Izeta); mukuzu behin (Lafitte).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mukitsu: DFrec 2; HiztEn-LurE; mukizu: DFrec 1; AB38 4; AB50 1; HiztEn.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tsu/-zu: mukitsu da forma neutroa; mukizu ere onartzekoa da, "ume mukizu" bezalako testuinguruetan (baina ez *"barraskiloa mukizua da" bezalakoetan).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

muki-zapi 1, Lab SuEm ("Muki-zapiaz begiak igurtziaz").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mukizapi 3: J. Garzia ("Mukizapiz jantziak burua kabinarantz jiratzen du, haserrez bainoago halako etsipen burlaizezko batez"), P. Aristi ("Bost tantona gorri mukizapian"), N. Etxeberria ("oharkabean isuritako malkoa mukizapi baten gardentasunean pausatuz").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mukizapi : AB38 1 ('moquero, pañuelo'), HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

muki-zapi : EuskHizt (adib.), PMuj DVC (pañuelo); mukizapi : HiruMila (moquero, pañuelo, pañizuelo), ElhHizt (moquero, pañuelo) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Zerrenda osagarriak

Prestas: 2. gaia; 25 lek. (B 3 / G 22) / HitzIrud: "mukizapia = pañuelo de mocos".

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zapi: cf. arautuetan buruzapi, eskuzapi, musuzapi; mahai(-)zapi, sudur(-)zapi; izerdi(-)zapi.

Euskaltzaindiaren Arauak

ume mukizua.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tsu/-zu.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ume mukizua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: ik. muki (muki mintza).

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez, eta beste gabe onartzekoa

mailegu onartzekoen gutxienekoa betetzen du.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Anat.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'enborra'.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Euskaltzaindiaren Arauak

mukurru* e. mukuru.

Txostenaren laburpena

OEHkoak, -rr- bikoak 24 dira; -r- bakarrekoak 29; IEko zaharrek biak darabiltzate (-rr-: Lç, EZ 3, O, Hm, SP 1, Mst, Monho, Dh; -r-: EZ 3, Ax 3, SP 6, Gy, Zby), berriek -rr- (HU 4, JE 2, StPierre, Barb, Zub, Zerb, Lf, Casve); HMko guztiak berriak dira, eta, salbu Azkuek behin, -r- darabilte guztiek (Or 6, Zait, Vill, Erkiag 2, Ir, Inza, MEIG 2): mukurratu 3 (EZ Man II 2, Hm: -kh-); mukurrutu 1 (Zerb IxtS); mukurru (eta mukhurri 1, mükürri 2) 19: 4 iz.(Dh; A Ardi; Casve SGrazi, Mst), 2 izond. (SP Imit, Mst) eta 13 adlag. (Lç; O Pr; Monho; HU Zez 4; Barb Sup; JE Bur; JE Ber; Lf Murtuts; Zub; StPierre); mukurruki 1 (EZ Man I); mukuratu 2 (EZ Eliç); mukurutu 7 (Ax 3, SP Phil, Or Eus, Or Mi, Vill Jaink); mukuru 17: 5 iz. (EZ Eliç; SP Imit; SP Phil; Or Aitork; Erkiag Arran: "diru-mukuru"); 3 izond.(SP Imit; Or Mi); 9 adlag. (SP Phil; Gy; Zby; Or Poem; Zait Sof; Erkiag Arran; MEIG I; MEIG III; Ir YKBiz: "mukuru mukuru"); mukuru egin 1 (Inza Azalp); mukururik 1 (Or Eus); mukuruki 1 (SP Imit). // EEBSkoak -rr- 8: mukurru (3 iz.: F. Krutwig; J.A. Aduriz; J.A. Irigarai; 5 adlag.: Eskual 1904; Otoizlari 1971; Herr 1973; Herr 1983; X. Olarra); -r- 4: mukura iz. 1 (K. Santisteban); mukurutu 3 (Vill; Gte 2). // Hiztegietan, mukuru ageri da ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt; mukurru ap. HaizeG BF, Lh DBF, Casve EF ("mükürrü"); eta biak ap. DRA, PMuj DVC.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

mukuratu 2 EZ Eliç ("Arren gada entzun gaitzan eta mukura gaitzan, bere dohain handiez zerutik isuriez"; "Zuk othoi guberna zazu zuk mantena ohorez, zuk bethiere mukura dohain eta faborez"); mukhurratu 1: Hm ("Zuk goberna, zuk mantena, zuk mukhurra faborez: egun oro zure gana, gathozinzat ohorez"); mukurratu 2 ager. EZ Man II ("Zuk goberna zazu, eta bai mukurra faborez, ezen ezta zuk bezala daidikenik ohorez"; "Iauna othoi khen etzatzu bidetako trabuak, ormak, haize hotzak, eta elhur mukurratuak"); mukurrutu 1 Zerb IxtS ("Bigarren ametsean ikusi zituen alhor batean zazpi ogi buru bihiz mukurrutuak, eta aldean zazpi ogi buru hutsak"); mukurutu 7: Ax 3 ("Eta utzten gaitu kontu haren konplitzera, neurriaren bethatzera eta mukurutzera"; "Egiten ditutzu lauretan hogoi, eta orduan bethatzen da neurria, orduan mukurutzen da"; "Bethe da lurra gaixtakeriaz, mukurutu da maliziaz"), SP Phil ("Zeren gure Iaunak behatu baitio bere neskatoaren humiltasunari, hargatik jende guziek hura erranen dute doatsu, erran nahi du, gure Iaunak gogo onez behatu duela haren beheramendura, aphurkeriara eta xipitasunera, haren mukurutzeko saboreez, eta graziez gaindireino bethetzeko"), Or Eus ("Txondarzulora pillatu dute morkotsa bizar zutiko, saskia bete, saskia irauli, gurdia mukurutzeko betetzeko"), Or Mi ("Atsegin mota guziek esker eta zorionak mukurutzen dite"), Vill Jaink ("Bizia bete, mukurutu, edatu ta zabalduagatik, ez oi da bein ere eldu giza-yoranen mailla berdintzeraiño"); mukuru egin 1: Inza Azalp ("Graziaz, Jaunaren izatea guganatzen duan jainkokiaz betea, ornittua, mukuru egiña izan zala gogoratzen diogu"); [iz.]: mukhurri 1 Casve SGrazi ("Ardu gorri huna dügü Bentatik jinerazirik Türla türla ere edan mukhurrikilan gogotik"); mükürri 2 dira: Mst ("Ezta gizonaren dohatsütarzüna, hun thenporalen mükürri gaintika ükheitia, bena aski dü bere doiaz"; "Hañ ene Jinkotarzünaren amurio handi batez, eta alagrantzia mükürri batez betherik diaudetzü"); mukurru 2: Dh ("Oi, nere Jainkoa, bainan dudan eta kordokan egotea bera ez othe liteke zorakeriaren mukurrua?"); A Ardi ("Bekoak gora begira zirala, lau gizonen artean mukurru andi bat mendian beera amildu zuten"); mukuru 4 ager.: EZ Eliç ("Obra on hautzaz mukuru egik beraz handia, eztuentzat iuiamendu hartan ahalkeria"); SP Imit ("Igurikazu aphur bat ene arima, zaude Iainkoaren promezaren begira eta zeruan izanen duzu ontasun guzien frankia eta mukurua"); SP Phil ("Konsentimendua emanik, behar dira artha handirekin inspirazionearen arauerako obrak bilhatu eta egin, zein baita egiazko bertutearen mukurua"); Or Aitork ("Beartsuz ez baiña Zure ontasunaren mukuruz egin baitituzu, bilduz eta eitea emanez, ez Zure poza, aiek bete bear luketen gisan"); diru-mukuru 1: Erkiag Arran ("Andrazko mordo batek eta arrantzale batzuk atunok otzaretaratu eta ibillera azkarrez eroaten zituen pisuetara, zenbat ekarri eban beingoan jakin eta gero saltzekoan, euren diru-mukuruaren neurriaz edo sariaz jabetuteko"); [adlag.]: mukurru 13 aldiz dago: Lç ("Emazue eta emanen zaizue, neurriona galkhatua, eta higitua, eta mukurru doana emanen zaizue zuen golkora"); O Pr ("Eskerdunari mukurru izari"); Monho ("Azkaingo iturriak, Hango batel guziak Eragintza saindu hortaz Egun hautan gaindiz doaz: Ez da nihon xokorik Mukurru ez doanik"); HU Zez 4 ("Oihanean hatzeman dut eltze handi bat diruz eta zilarrez mukurru betea"; "Huna hementxet urrez eta zilarrez mukurru bete eltzearen gordegailua"; "Ez, jauna, gezurra du, dio emazteak berehala solasaz jabeturik, ez naiz errotua; urrez eta zilarrez betea zen eltzea mukurru"; "Non dire lehenagoko galtzerdi xaharrak, urre gorriz edo bederen zilar xuriz mukurru beteak?"); Barb Sup ("Pello, Zaroko zapataina, bazoan Donianeko goiz-mezarat, bere boneta begietaraino sartua, zapatez mukurru alphotxak"); JE Bur ("Leihoak mukurru dagode betheak ikusliarrez"); JE Ber ("San Inazioz orhoitzarentzat salgei-zurruburru batzuez mukurru-betheak"); Lf Murtuts ("Lehen aldian arbola guziak hostailatzen zaizkit; bigarrenean loratzen; hirugarrenean fruitu ederrez mukurru betetzen"); Zub ("Dena yendez mukurru"); StPierre ("Otarre bat galtzarrean, oilasko urkatuz mukurru betea"); mukuru 8 dira: SP Phil ("Halaber, San Gregorio Nazianzakoak dioen bezala, gertatu da presuna batek ardietsi duela bertuteez neurria mukuru"); Gy ("Horren tresor handia oro, Diamante eta perla fiñenetan dago: hor dauka kutxa bat inobre handia, Hetaz mukuru gaiñdia Hamar sarraillez hetsia"); Zby ("Pilota partidetan hau ikusten dugu: Ez dela aski joa handi ez mukuru"); Or Poem ("Bost zugatz mardul, arnariz beterik adaburu, txertaka, landare xume, denak lorez mukuru"); Zait Sof ("Eder ezpaita, artez eskatzen duna, mugaitz izaten beartzean, ta ontartez mukuru danak esker-onez ordaintzen ez yakitea, ez da bide"); Erkiag Arran ("Izadiaren indarrak mukuru zirauen, goi ta bee"); MEIG I ("Hainbeste eta hainbeste gogoeta daude hor mukuru, gizonaz, gizarteaz, giza-lurraz, kabi-ezinik, liburuari leher-eztanda eragiteko zorian"); MEIG III ("Poliki-poliki, baina atertu gabe, hor ari zaizkigu gure eskuak euskal aberastasunez mukuru betetzen"); mukururik Or Eus ("Urrenik, eltzaria guriñaz ondurik, etxean egunero ez da olakorik; artatik ere jan du bitan mukururik"); mukuru mukuru Ir YKBiz ("Esku-zabala danari, ugari ematen duenari ordain ugari ta sari aundia emango zaio, neurri bete betea, mukuru mukuru"); [izond.]: mukurru SP Imit ("Zeren hurbil nago, dio Iaunak, gauza guzien ez xoilki osoki, baina bai frankoki, neurri mukurruz eta gaindi berriz konplitzeko"); mukuru 3: SP Imit ("Egiaz handi da nork ere baitan xipi baita, eta ohore mukuru guziak ez deus baitadutza"; "Aski naiz zure saristatzeko neurri mukuruz eta nahiz bezala baino geiago"); Or Mi ("Tolare mukurutik erraran albo-atearen erretena beteki"); mukurruki EZ Man I ("Hek guztiak mukurruki dakizkitzu, Prelata, zure gobernamenduan nola ageri baita"); mukuruki 1 SP Imit ("Zure baitan ontasun guziak batetan eta mukuruki dira, bethi izan eta izanen").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

[iz.]: mukura 1: K. Santisteban ("—Ai, ba dela hibaia mukuraraino betetzen!"); mukurru 3: F. Krutwig ("Eta elheberri huntan stupidokeria, handienen mukurruraino heltzen dira"); J.A. Aduriz ("Ardo gorri ona dugu / Bentatik ekarria; / eta tturla-tturla edan / mukurrutik gainezka"); J.A. Irigarai ("Bitartean, gure herrian gertatzen dituzten — besteak beste, berek lagundurik — mukurrurainoko erdara sartzeak ikusi eta pairatuz gero, badakusagu, bai, nola ahalmenik gabeko izkuntza burjesa"); [adlag.]: mukurru 5: Eskual 1904 ("Bi estai gora, bietan jendea mukurru"); Otoizlari 1971 ("Sabin Salaberri amaraiotar apeza zen kantarien buru; bainan eliza mukurru-bete hortan nor etzen kantari?"); Herr 1973 ("Pierre Narbaitz kalonjearen hitzaldiko eskola mukurru betea zen"); Herr 1983 ("Plaza mukurru betea baitzen, sutan zagon, deneri esku zartak nasaiki emanez"); X. Olarra ("Atzekaldean irekia zen eta aurrez-aurre izpiliku multzo bat zeukan, lore zuri eta morez mukurru"); mukurutu 3 ager.: Vill ("Arimako mugak eta neurriak mukurutuak zeuden, aseak, ezpaiñetaraiño beteak, alde orotatik gaiñezka zeriola poza, gozoa, alegrantzia"); Gte 2 ("Langilearen produktotik langilea mantentzeko (bera ta bere sendia) behar diran gastuak kenduta, beste irabazi guziak ugazaben kolkora dijoaz, ugazaben sakeletan mukurutzen dira"; "Horregaitik kapitala lan mukurutua da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mukurru : DFrec 2; AB50 ("huraño"); HiztEn ("ik. mukuru"); mukuru : DFrec 1; HiztEn (1 neurriaren ertzetatik gora beterik, gainezka; 2 neurri betearen gainetiko gehigarria); LurE (neurriaren ertzetatik gora beterik, gainezka; neurri betearen gainetiko gehigarria); mukuruka : HiztEn (Ipar. mukuru); mukururaino beteta : Euskalterm ("lleno hasta la bandera"); mukurutu : DFrec 1; AB38 1 (colmar); HiztEn-LurE (mukuru bete); mukurutze : LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

EuskHizt: †mukurru ik. mukuru; mukuru (1 neurriaren ertzetatik gora beterik, gainezka; 2 neurri betearen gainetiko gehigarria); mukurutu (mukuru bete); mukurutze // ElhHizt: mukuru (1 completamente, hasta los topes; 2 completo, colmo); mukurutu (colmar(se), llenar(se) hasta rebosar) // HiruMila: mukuru (1 complemento, colmo; 2 montón; 3 bulto enorme; 4 huraño, esquivo; 5 colmadamente, hasta los topes; mukuruka (colmadamente); mukurutu (1 colmar, llenar hasta rebosar, henchir; 2 acopiar; 3 complementar, completar) // EskolaHE: mukuru (neurriaren ertzetatik gora beterik, gainezka; neurri betearen gainetiko gehigarria; belarrarekin egindako bilduma); mukurutu (mukuru bete) // Lur EG/CE: mukuru (abarrotado, colmado); mukurutu (abarrotar, colmar) // Lur EF/FE: mukuru (comblé, plein, rempli, bourré); mukurutu (combler, remplir, bourrer) // XarHizt: mukuru (comble, trop plein, surcroît); betea mukuru (AS: plein à ras bord); mukurutu (amonceler, combler) // Casve EF: mükürrü (1 comble; 2 abondance extrême, plénitude; 3 sommet, cime; 4 tas, monceau; 5 comble, qui déborde); mükürrüka (surabondamment); mükürrükatü (1 donner une mesure comble; 2 se garnir de fruits) // HaizeG BF: mukurru (comble; sommet, tas); mukurruki (pleinement); mukurrutu (combler, amonceler, remplir) // Lh DBF: mukurri (surabondamment, v. mukurru); mukurru (1 comble, surcroît; 2 comble plénitude, abondance extrème; 3 tas, morceau; 4 cime, tête, sommet; 5 comble qui déborde); mukurruka (en donnant plus que la mesure); mukurrukatu (emplir une mesure comble); mukurruki (par mesure comble, pleinement); mukurrutu (1 combler; 2 fig.; 3 amonceler, s'amonceler) // DRA: mukurratu (colmar; II amontonar); mukurri (colmo; II sobreabundantemente, colmadamente); mukurrika (hasta el tope); mukurrikatu (llenarse completamente un árbol); mukurritu (colmar); mukurru (colmo, desborde; II colmo, conclusión, límite, complemento o perfección a que se llega alguna cosa; III colmado, rebasado, hasta los topes; IV montón, bulto enorme; V cima; VI rudo, zafio, huraño); mukurruka (colmadamente, a desbordar); mukurrukatu (llenar hasta colmar, llenar una medida colmándola); mukurruki (colmadamente, de sobra); mukurrusta (cresta); mukurrutu (colmar; II fig. III amontonar); mukuru (complemento, colmo); II adj. III montón); mukuruka (colmadamente, en abundancia); mukurutu (colmar: llenar hasta rebosar, henchir; II acopiar) // PMuj DVC: mukurrika (v. mukurruka); mukurrikatu (cargarse, llenarse completamente de frutos); mukurritu (colmar); mukurru (1 (c) colmo de los vasos, copete, rebosamiento; 2 (c) abundancia, gran cantidad; 3 (c) tonga, cúmulo, montón ordenado); 4 BN tomo, grosor, volumen; 5 BN mole, corpulencia, bulto grande; 6 ANG pletórico, demasiado lleno, cargado, repleto, colmado; 7 (c) huraño, esquivo, arisco); mukurruka (L plenamente, colmadamente); mukurrukatu (S atarugar, atestar, atracar); mukurruki (L colmadamente, sobreabundantemente); mukurrutu (1 amontonar, acumular, hacinar; 2 colmar, rellenar, atestar, atracar); mukuru (1 (c) colmo; 2 AN montón, acervo; 3 (c) gran abundancia; 4 (c) copete, colmo (de los vasos); 5 (c) complemento, colmo, perfección; 6 mukuru bete: lleno hasta el colmo, colmado, relleno, repleto); mukuru-berdintze (desmonte de broza, de un montón); mukuruka ((c) a espuertas, a carretadas, a porrillo, a tutiplen; (c) mukuruka eduki: nadar en, abundar en; mukuruka bete: colmar, desbordar); mukurukatu (S atestar, henchir apretando); mukuru-lan (desmonte de broza, de un montón); mukurutu (cuajarse, llenarse, poblarse de).

Euskaltzaindiaren Arauak

1 adlag. 2: hau da zorakeriaren mukurua!

Forma arautuaren azalpenaz oharra

azalpena osatuz: "... 2 iz. a): hau da zorakeriaren mukurua! b) 'pila'".

Euskaltzaindiaren Arauak

mukurutu, mukuru(tu), mukurutzen. da ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

mukurutu, mukuru(tu), mukurutzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "mula. Erlijio irakasle musulmana".

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

mando emea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mulato 2: A. Sarriegi ("Bere nagusiak hauzoko landaketako mulato gazte batekin ezkondu zuen"), HD Kulturak ("Indiako pariak bezala, espainiar, kreol, mestizo, mulato eta nabarren ondoren azken mailan egon izan dira").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mulato : AB38 3 ('mulato'), HiztEn, Euskalterm 1 ('mulato') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

mulato : HiruMila (mulato, a), ElhHizt; mulatra : Lh DBF (mulâtre), DRA (mulata), PMuj DVC (mixto, mestizo) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal mulato, a / mulâtre, esse formen ordainak: HiztHand: mulato // HiruMila: 1 adj y s. mulato; 2 adj. (moreno, na) beltzaran, beltzixka, belzkara // ElhHizt: mulato // Casve FE: erdizuri, erdibeltz, beltxaran, beltzaran // HaizeG FB: kafesne koloreko // T-L LBF: beltzuri, mulatra // PMuj DCV: 1 (hijo de negra y blanco, o de blanca y negro) erdi-zuri, erdi-beltz, zuri-beltz, beltzuri; 2 (moreno) beltzaran, beltzeran, beltxeran, beltxaran, belxko, belzkote, belun, beltzerantz, belzko, morosko // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt.

Erdaretako formak

fr (DLLF): mulâtre, esse; Fig. brun, e (moreno); (Amer) minerai d'argent noirâtre o verdâtre; it (S. Carbonell): mulatto, a; bruno, a; (Amer) argentite scura; en (Collins): mulatto; de (Langenscheidts): a) adj.; 1 Mulatten...; 2 dunkelbraun; b) m. 3 Mulatte; 4 Min. Am. Art dunkles Silbererz.

Nazioarteko formaren hurbilena da hobestekoa

ez du mailegu onartzekoen gutxienekoa betetzen (es mulato, a / fr mulâtre, esse), baina frantsesezko -tr- formakoa da besteetatik bereizten dena (cf. en-it mulatto, de Mulatten), eta onartzekoa iruditzen zaio lantaldeari, nahiz genero-marka auzibide izan litekeen.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'multzoa'.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

mulkoka.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

mulko sarrerari dagokion azpisarrera.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. prozedura.

Jatorrizko forma

multa, amanda, isun.

Euskaltzaindiaren Arauak

h. isun.

Mailegu biak onartzekoak dira, euskal ordaina jakinarazteko

amanda bezala, bigarren mailan onartzekoa da multa; lehen mailan hobestekoa isun da.

Maileguaren aldean hobestekoa

Ik. isun.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

multidimentsional (eta -ns- 1) 5: A. Iztueta 3 (adib., "Multidimentsional analisi metodoetaz, eta, gehienbat, osagai nagusien analisiaz, lor genezake [...] Rm espazio multidimentsional bat, beste dimentsio bakarreko, edo, dimentsio gutxiko, espazio batetara, erreduzitzea"), Bizi kalitatea 2 ("perspektiba multidimensionalaren garrantzia", "OLBKren neurketan eraiki eta erabili diren eskala gehienek ikuspegi integral eta multidimentsionalaren beharra dute, azterketan osagarri fisiko, psikologiko eta sozialak bereganatuz").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

multidimentsional : Euskalterm 4 (hauetan 3 dimentsioaniztun sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE // 'multidimentsional' itzulitako beste hau: dimentsioaniztun : Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal multidimensional / multidimensionnel, elle formen ordainak: ElhHizt: 1 Fís., Mat.: dimentsioanitz; 2 alderdi askoko / anitzeko, alde askoko / anitzeko // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve FE, HaizeG FB, T-L LBF, PMuj DCV.

Erdaretako formak

fr (DLLF): multidimensionnel, elle; it (S. Carbonell): Ø; en (Collins): multidimensional; de (Langenscheidts): Ø.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez, eta beste gabe onartzekoa

mailegu onartzekoen gutxienekoa betetzen du, eta onarpen eske aurkezten da, arazo zabalago baten erakusgarri gisa: erdarazko multi- + adj. osaerako batzuk ordezka litezke iz. + -aniztun (ez -anitz) osaerakoez (hitz bakarraz ordezkatu nahi denean, alegia), baina zaila dirudi beti hala egitea, eta inoiz hobe izan liteke mailegua erabiltzea, mugak ilun badaude ere; pasaldi honetan ondokoak proposatzen dira: multidimentsional, multiforme, multinazional; baina sintagma libreak hobetsi dira multikolor, multipartidista, multiprofesional formen kasuan.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-aniztun/multi-.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-aniztun/multi-.

Kategoria

izond.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu multikopia, multikopista formarik aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

multikopia 5: Anait 1970 ("kuadernu bat da, eta multikopiazko 100 orrialdi ditu"); L. Haranburu A. ("Ikastolako aldizkaria, inprimeriari esker beste eskolekin harremanean jarriaz, multikopia, marrazkiak, diskak..."); Amatiño 2 ("multikopiaz atera zenaren kopia dugu", "lehen multikopiaz atera zena bezalaxe"); J. Setien ("Esperientziak 1 ez da oraingoz argitara ahal izan, joan den ikastaroan multikopiaz eman izan arren"); multikopiagailu 1, Saioka/6 ("norbaitek lagunduko dizue klitxeak jotzen, multikopiagailua erabiltzen etabar"); multikopista 1, AdminLan ("Fotokopiatzeko makina eta multikopista"); polikopia 1 (Txill).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

multikopia : DFrec 1, AB38 1, AB50 1; multikopiatu : HiztEn; multikopiatzaile : AB38 1; multikopista : DFrec 2, AB38 1, HiztEn, Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. LurE // Beste ordainak: a) multicopia: aldakigailu : AB50 2; polikopi : AB50 1; b) multicopiar: polikopiatu AB38 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

multikopia : HiruMila; multikopiagailu : HiruMila; multikopiatu : HiruMila; multikopista : HiruMila // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

a) multicopia/reproduction des documents: multikopia (HiruMila); b) multicopiar/polycopier: aldatü (Casve FE); multikopiatu , polikopiatu (HiruMila); üdürikatü (Casve FE); c) multicopista/machine à polycopier, polycopie: aldakintza (Casve FE); kopiagailu (ElhHizt); multikopiagailu , multikopista (HiruMila); polikopia (XarHizt) // Ez ditugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG FB, T-L LFB, PMuj DCV.

Erdaretako formak

fr (DLLF): reproduction des documents; machine à polycopier; en (Collins): duplicator; de (Langenscheidts): vervielfältigen; Vervielfältigungsgerät // Ez ditugu aurkitu ap. it (S. Carbonell).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Mailegu biak onartu dira, bakarra aukeratu ezinik

forma biak jasoko dira, gaztelaniatikoa eta frantsesetikoa, sinonimo gisa.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

Sin. polikopia. Ipar.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

LBeh (2016-10-26): multikultural 24: Elkar 3, Berria 12, EiTB 5, Jakin, Argia 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: multikultural 10: Berria 7, Joxe Azurmendi 2, Harkaitz Cano.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: hezkuntza kulturaniztun (es educación multucultural; fr éducation multiculturelle; en multicultural education).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: multikulturalismo 1. Kultur aniztasunaren inguruko politika mota bat; multikulturalismo 2* e. kultur aniztasun; multikulturalitate*, multikulturaltasun* e. kultur aniztasun.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es multicultural / fr multiculturel: Elhuyar: kultura askoko/anitzeko; kulturaniztun, multikultural / NolaErran: kultura anitzeko – kultura-aniztun – multikultural / Zehazki: kulturaniztun, multikultural / Labayru: kultura askoko, kulturaniztun, multikultural / Adorez5000: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta beharrezkoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

multikulturalismo 3, L. Fernandez ("Multikulturalismoaz eta zuzentasun politikoaz hemen garatutako ideia batzuk berari zor dizkiot. Multikulturalismoaren irakurketa baikorra egiten du, lehenik eta behin, Hughesek: arraza, erlijio, sexu, adin eta hizkuntzen desberdintasunen mugetatik haratago ikusten jakin eta ikastea da multikulturalismoaren funtsa").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm, ez ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal multiculturalismo / multiculturalisme formen ordainik ez dugu aurkitu ap. HiztHand, ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve FE, HaizeG FB, T-L LFB, PMuj DCV.

Erdaretako formak

fr (Le Petit Robert): multiculturalisme // Ez dugu aurkitu ap. en (Webster), it (S. Carbonell), de (Langenscheidts).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez (betetzen du "gutxieneko baldintza")

mailegu onartzekoen gutxienekoa betetzen du.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EH2016: “aldeaniztun adj. Alde anitzekoa, alde askokoa.”.

LBeh (2016-10-26): multilateral 25: Berria 11, EiTB 2, Argia 12; multilateralismo 2: Elkar, EiTB.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: Berme Hitzarmen Aldeaniztun (4) (es Convenio Multilateral de Garantía; fr Convention multilatéralde de garantie; en Multilateral Guarantee Agreement).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: multilateral. Zenbait aldetakoa.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es multilateral / fr multilatéral: Elhuyar: aldeaniztun / NolaErran: - / Zehazki: multilateral / Labayru: - / Adorez5000: aldeaniztun, alde askotako, multilateral.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta beharrezkoa, aldeaniztun forma arautuarekin batera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

multimedia (eta multi-media 4; -atal, -aurkezpen, -iraultza, -pakete bana) 26: J.M. Agirre 2 (adib.: "Erakunde horietako adituen taldeak elkarlanean aritu dira multi-mediazko ikastaldia programatzeko, lantzeko eta argitaratzeko orduan"), Zutabe 1985 2 ("Zera uste dut multi-mediei buruz", "Jakina, hau ez da zer den merkeago, irakasleak prestatzea ala multi-mediazko ikastaroak sortzea galderari erantzuna ematea"), DNoticias 1994 ("Horretarako multimedia izeneko teknologiak erabili dira"), Ele 1995 2 (adib.: "Tradizionala, Komunikabideak, Multimedia eta Ordenadorez Lagundutako Hizkuntzen Ikaskuntza Adimenduna"), EIMA 1995 13 (adib.: "Multimedia da", "Atal honetan fonetika alorreko ariketak ere agertuko dira, doinua lagun multimedian"), Egunk 1996 2 (adib.: "Geroago pribatizatuko du telebistak, bideoak eta antzeko aparailu elektronikoak egiten dituen Thomson Multimedia"), J.M. Torrealdai ("multi-idazlea multimediaren garaian"), Herr 1999 ("Hor, jendea egon daiteke aizina hartuz, kultura jastatzen: prentsa, multimediak, erakusketak eta gertakariak ezagutuz"), Microsoft 2000 ("Hau multimedia-aurkezpen bat izango litzateke"), J.A. Leizaola ("orain arte ezagutu ez dugun multimedia-iraultzaren atarian gaude"); multimedial 1, Zehar 1993 ("kritika sozialeko konpromisu bortitz bat ere eman baitzen eta mentalitate artistiko "multimedial" bat gainera").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

multimedia : HiztEn, Euskalterm 2 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

multimedia : ElhHizt, HiruMila, EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, DRA, Casve EF, Lh DBF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "multimedia".

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

aski erabilia da gaur bai izen eta bai izenondo gisa, baina pasakorra izan litekeela aipatu da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

multimetro 4, Fisika Pr. 1995 (adib.: "Multimetro digitalak", "Neurketak egiteko multimetro bat eta berarekin loturiko bi punta daude").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

multimetro : Euskalterm 1 (polimetro sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdaretako formak

fr (Le Petit Robert): multimètre; en (Webster): Multimeter (trademark) // Ez dugu aurkitu ap. it (S. Carbonell), de (Langenscheidts).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Elektr.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond. eta iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

Mat. 'anizkoitza'.

Nazioarteko forma da, euskal baliokidearekin batera onartzekoa

anizkoitz badagoen arren, multiplo ere onartzekoa da, nazioartekoa denez, eta beharrezkoa.

Jatorrizko forma

multzo, -u.

Jatorrizko forma

mendi multzo, (multzu); (multzo) huts; zati, azpimultzo.

Jatorrizko forma

kenketa ezinezkoa zenbaki arrunten multzoan; zatitzaile, azpimultzo.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: multzoan .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

multzoka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

multzo sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

adlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

dela multzoan, dela bakarka.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

multzo sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

multzokatu, multzoka(tu), multzokatzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

multzokatu, multzoka(tu), multzokatzen.

Euskaltzaindiaren Arauak

multzotu, multzo(tu), multzotzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

multzotu, multzo(tu), multzotzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu corpusean. Ik. OEH argitaratuan muilo sarreretakoak.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mulu 11: K. Santisteban 2 ("Leiho urgaineztatuan, bordatzaileek esan zuen: —Albara ureztatzen duzuna, Zenbat hosto dauka muluak? Eta lapur guztiek errepikatu zuten: Zenbat hosto dauka muluak?"), I. Aizpuru 7 ("Cistus albidus L.: Mulua edo zuhaiska zutitua, altueran 1,5 m edo inoiz gehixeagokoa, oso adarkatua eta kolorez zuri-griseska", "Cistus crispus L.: Mulu dekunbentea, altueran 50 cm artekoa", "Dorycnium pentaphyllum Scop.: Mulu ± zurezkoa eta oso adarkatua, altueran 1'5 m artekoa", "Coronilla minima L.: Mulua, ± zurezkoa, adarkatua, etzana edo tentea, altueran 0'5 m artekoa", "Erruda [...]: Mulu bizikorrak, oinean ± zurezkoak, eta hostoak txandakatuak", "Ruta montana [L.] L.: Mulua, altueran 70 cm artekoa, ilegabea infloreszentziatik beherantz", "Ruta angustifolia Pers.: Mulua, altueran 75 cm artekoa, ilegabea infloreszentziatik beherantz" ), Zipristin/7 2 ("Gauza berde gogor, lodi bat erne zen eta bi hosto borobil handiko mulu [mulu: mata -erd.] bat izateraino hazten joan zen egunetik egunera", "Lodia zen, halako hazitzar hartatik irten behar zuen muluak ere derrigor oparoa izan behar bait zuen"); hortentsia mulu 1, X. Monasterio ("Hiru geranio, kala pare bat eta lorerik gabeko hortentsia mulu bat ziren").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mulu : AB38 1 ('mata'), HiztEn (Bot. Zuhaiska txikia, oinaldean bakarrik zurtua), Euskalterm 4 (hauetan 1 'mata, sufrútice' itzulia; 1 "Zuhaixka txikia, oinaldean bakarrik zurtua. Adib. otea, erromeroa" azaldua; 1 mulu-geruza: 'estrato sufruticoso, estrato de matas'; 1 mulu itxurako eite: mulu eite sinonimoarekin: 'porte subarbustivo'; 1 tamaina ertaineko mulu, 'mata de tamaño medio') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

mulu : ElhHizt (Bot. mata, sufrútice), HiruMila (1 peto de algunas herramientas; 2 tapón; 3 copo de nieve; 4 mata; ote-mulua: mata de argoma), HaizeG BF (tas), DRA (1 peto de algunas herramientas; 2 tapón; 3 copo; 4 cubo de rueda; 5 mata), PMuj DVC (1 tapón de barricas... 2 cubo de la rueda; 3 copo de lino; 4 cuento, contera... 5 mata; 6 montón; 7 compresor, cilindro... 8 bola: cuerpo esférico); mulukin : PMuj DVC (alrota, desperdicio de la estopa); mulutsu : PMuj DVC (matoso, lleno de matas); mulu-zakar : DRA (tormento o aresta, arestín), PMuj DVC (arestín, tormento, aresta basta) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Jatorri-osaerak gorabehera, hedatu-nagusitua da

tradizioko oinarririk gabea da, baina, premiak eraginda, hori darabilte sektorekoek, eta onartzekoa dela uste du lantaldeak.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Bot.

Forma baten adiera(k)

zuhaixka txikia, oinaldean bakarrik zurezkoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu corpusean aurkitu. Ik. munarri : A Ezale 1897 ("Munarri edo mugarri baten ganera igonaz"), Anaitasuna 1955 ap. DRA ("Errien izenak, probintzietako munarriak).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

munarri 3: J.M. Etxebarria ("Berba bakotxean munarri diran letrak aldatu"), J.L. Goikoetxea ("Izan ere noredonork izan behar du munarri"), Ibilien Dima ("Dima eta Zeanuri banatzen dituen munarri bat aurkituko dugu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

munarri : HiztEn (ik. mugarri) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

munarri : HiruMila (1 mojón, piedra divisoria de límites, cipote; 2 irud. límite, muga), Casve EF (borne; eta munarritu: borner), DRA (1 piedra divisoria, de límites; 2 límite), PMuj DVC (1 muga, mojón...; 2 límite, raya, lindero, linde) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

mugarria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

mundakar izlag. 2, Echta Jos (“Mundakar mutillak”; “Mundakar txalupa bat”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mundakar izond. 2: A. Arejita (“Etxeita mundakarra”), Berrietan 1999 (“Edorta Jimenez idazle mundakarra”).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "mundiala h. sekulakoa/mundukoa".

Mailegu isiltzekoa edo gaitzestekoa da, ordain egokia duenez

ez dirudi adiera arrunteko izenondoaren beharrik dagoenik (arazoa sor dezake erdal "dí­a mundial de x" bezalakoen ordain egokiak); 'sekulakoa' adierakoa, berriz, ezagun-erabilia da (eta euskaraz sortua omen).

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. sekulako, handi, oso on, etab.

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Heg.

Mailak

Lgart.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mundializazio 1, E.L. Adan ("Iraultza teknologikoak eta kapitalaren mundializazioak dakarten bihurgunea"); mundualizazio 4, M. Asurmendi (adib.: "Mundualizazioak bultzatzen nau internazionalista izatera").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm, ez ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdaretako formak

fr (DLLF): mondialisation; en (Collins): extension world-wide; internationalization // Ez dugu aurkitu ap. it (S. Carbonell), de (Langenscheidts).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Txostenaren laburpena

cf. bonbil , kulubiz , tuntuix .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan mundil 1, Ag Ezale 1897 ("Urte eben beste arrantzaleak euren etxeetatik, eskumako besapean tretzotzarrak eta eskerrekoan mundil [boya pequeña de hoja de lata] bana edo bina zituela").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mundill 4, Zubk ItxasA ("mazi-barrillak / mundillak / mundilletako sokak", "mundillak, biña, berreun braza, bakoitzak eta bakoitzaren otzara", "Au uretan sartzen da, eta orretarako lagungarriak daukaz: Tirantak, tengadaka eutsi eragiteko sokak, Mundillak, buixak, tuntuixak, Arri Pendulak, berako tengadetan eutsi eragiteko").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mundil : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Adiera bereko beste formen erabilerak

cf. supra bonbil, eta han aipatuetan, Zubk ItxasA 81: "Mundillak dindilizka dabil beti ori. Bularrak lotu barik dabiltzan emakumeekaitik esaten da. Mundillak, zenbat eta geiago obeto. Mundillak, aparitxuen mugarritzat ipinten dira itxasoetan. Beste tokietan tuntuizak be deitzen dautse. Boya txikiak".

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

mundil : HiruMila (boya pequeña para tener pendiente el palangre para besugo y palometa), ElhHizt (itsas.: boya pequeña — de hoja de lata), DRA (boya pequeña de hoja de lata — utilizada en la pesca del besugo); mundila : PMuj DVC (calima, boya de pesca, flotador; mundilak ezarri: aboyar, poner boyas) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Jatorrizko forma

kulubiz, mundil.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBBk bigarren itzulirako utzia.

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

hurrengo pasaldian erabakitzekoa (ik. oharra, s.u. kulubiz).

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

tuntuxa, buia txikia.

Txostenaren laburpena

Ik. "Arkitektur Hiztegia", Euskera, 1979, 320-321.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

galipota, brea.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa jasoz: munduz mundu ; eta adibide gisa eskainiz mundu oinarri duten esapide ugarietatik bakar batzuk, erakusgarri gisa (eta gainerakoak libretzat-edo emanez): beste mundua; lehen / bigarren / hirugarren mundua; mundu-ikuskera, mundu-mapa; munduan / mundura sartu; mundura jaio / sortu, mundutik joan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDU BERRI a) Nuevo mundo (ref. a América). Zuri oraiño zordun zaitzu / giristiño herria, / zuri fiñean aurkhitu den / berze mundu berria. EZ Noel 176. Urez noa ikustera / bai, mundu berria... / oraintxe bai naizela / errukigarria. Iparg 345. Itzultzeko ainbat diru / nerekin banitu / aspaldi etxean nintzan / zertarako ukatu! / Orra mundu berriaz / txit laster aspertu (Donostia, 1879). JFlor 121s. Orduan ainbeste anima Kristoren legea ezagutzen etzutenak Mundu Berrian arkitzen [ziran]. Etxeg EE 1892a, 364. Kolon aundia da gizon ori, mundu berri baten agertearen egillea. EE 1893a, 47. Inglaterrak Mundu Berrian konkistaturiko [eskualdeak]. Mde Pr 252. Nere artikulu luze xamar bat dakar, euskeraz, "Mundu berriko euskal-idazleak" deritzaiona. Ibiñ in MEIG VIII 83. v. tbn. AB AmaE 162. Or Eus 202. b) Nuevo mundo (particular), nueva sociedad. Miratu dituzte fede-gabe zenbaitek mundu zahar eta berria: zer ikhasi eta erakutsi dute? Orai ez bezalako azturak zirela lehen. Hb Egia 123. Amari utzirikan nere baserria, / probatzera joana mundu bat berria. AB AmaE 284. Uri aundiko gauzen barriak bere, txit arriturik jarri dau. [...] Orra mundu barria Nikanor-entzat. Erkiag BatB 122 (v. tbn. 138). Jainkoa ta Bere agindu santuak baztartuta egin nai litzake mundu berria. MAtx Gazt 58. Orduantxe zabaldu zan mundu berri bat Xegundorentzat. NEtx LBB 123. Berritze bide batzu hartu ziren [...], mundu berri baten eginbide biziagoz orhatuz, otoitz, mintzaldi, gogoeta eta kantu. Larre ArtzainE 269. v. tbn. Iratz 181. Txill Let 116s. Gand Elorri 184. Vill Jaink 57. Azurm HitzB 30.

adib: mundu 4 iz. Lurraren zatia. Mundu berria: Amerikak.

mundu berri 374: Berria 120 (“Bata bestearen atzetik, izaki ezin bitxiagoak ezagutuko ditu Alicek mundu berri horretan”), UEU 5 (“Honelako auziak eztabaidatzen ziren 67 -68 aldera gure artean, eta irakurleak maiz irakurria du, gerra ondoan «mundu berria» esanez eraiki den mundu zaharra arbuiatu nahi zuen gazteriaren eztanda urteak izan direla horiek”), Argia 66 (“Gurea ez da alta orain mende batzuk Ameriketara mundu berria eraikitzera joatea, hori baino askoz konplexuagoa da”), Elkar 38 (“Mundu Berriaren konkista adierazteko hitz egokirik baldin badago, hitz hori etnozidioa da dudarik gabe”), EiTB 29 (“Abiatu da mundu berria, eta ez duzue geldituko”), Deia 23 (“AEB-etan pilotan jardun eta hiru urteko grebaren ostean Mexikora joan nintzen; kontratu on bat sinatu eta han mundu berri bat zabaldu zitzaidan”), Jakin 21 (“Mundu berri asko posible egingo dituzten teknologiak dira horiek. Erronka berriak mahai gainean jarriko dituzte teknologia horien aplikazioek”), DiarioVasco 14 (“Martxoaren 8an hasi eta 13a bitarte emakume bakoitzaren esperientziak batu eta elkartasunean, askatasunean eta parekidetasunean oinarritutako mundu berri bat aldarrikatzen ari da Euskal Herrian baita Tolosaldea Emakumeen mendi martxarekin”), Elhuyar 14 (“Hala ere, Mundu Berriko primate gehienetan X kromosoman L familiako gene bakarra dago”), Karmel 11 (“Prozesioan gidatu dute Gargantua erbestera,mundu berriko plaza zaharretan,memoria erauzi zitzaien agureakirents ditzan”), Erlea 10 (“Askotan galdetu da nolakoak ziren Ameriketara joandako euskaldunak,aztarna aipagarririk utzi ote zuten Mundu Berrian”), Aizu 6 (“Amodioak koloretako mundu berri baten ateak zabaldu zizkion”), Consumer 5 (“aukeraz beteriko mundu berria bai, baina arriskuz josirikoa ere bai”), Uztarria 4 (“Mundu berri baterako ateak ireki dizkigu edo aurrez aurre geneukan mundu ezezaguna gerturatu eta esku-eskura utzi digu”), Zuzenbidearen euskal akademia 4 (“Arazorik larrienetarikoa zen Espainiak Mundu Berrian zituen lurraldeetako biztanleen statusari buruzkoa”), Euskaltzaindia 2 (“Egia hori ez da gaitza antzematen lehen atalean ikusitakoaren arabera: galbidean den mundu zaharhorrek irakatsia aldarrikatzea eta mundu berriaren argiak sorturiko kalteak salatzea, zenbait poematan azaldu eta “Egiaren ispilua” izenekoan laburtzen duenez, burgesiaren inguruan sorturiko hegemoniaz kexu ageri den bitartean”), ElCorreo (“Mundu berri batean. Mundu birtual batean”), HABE (“mundu berri bat ezagutu dezaketela esanen nieke”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundu berri 179: Berria (“Mundu berri bat deskubritu nuen, orain ikusleek deskubritzea nahi dudan mundua, alegia”), Herria (“Mundu berri batean sartuak girelako froga, ez dakigularik oraino xuxen biharko Elizaren itxura zoin izanen den desberdina.”), Joan Mari Irigoien (“Urbiaindik mundu berrirantz abiatzen dela, Indietarat, orain oinez, orain igeri...”), Iñaki Mendiguren (“Mementoz, klase ongi hezi horren eginkizun nagusia (industri) mundu berriaren desordenan argi egitea zen”), Anjel Lertxundi (“Mundu berriak, okerrik egin balu ere, argi zaukan bere kontzientzia gantzutu behar duela”), Pello Salaburu (“ADNaz dugun ezagupena aurrera zihoan, mundu berri baten atea irekiz”), Ana Urkiza (“Emilio Salgarik erakutsi zidan hitzen bidez mundu berriak sor daitezkeela”), Felipe Juaristi (“Amsterdan mundu berriaren hasiera izan baitzitekeen, edo amaiera, bakoitzak zer zuen jokoan kontuan hartuz gero”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: adib. / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib.

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, adibide azaldua denez EHn

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-berri.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDU-HERRI (Ht VocGr 438, Lecl, H (L)). a) Mundo, tierra. Miseriaz betheko da mundu herri guztia. EZ Man I 64 (v. tbn. Noel 162). Mundu herri guztiak ere, baldin zerorrek biderik emaiten ezpadiozu, ezin egotz zaitzake ifernura. Ax 620 (V 399). Alegeraz kanta beza, / orai mundu herriak. Hm 66. Palestinan konsekratu, / mundu herri zabalean / hañitz hostia ofritu. Gç 66. Noe zen mundu-herri guziko buruzagia. ES 389. v. tbn. Lg I 38 y II 299; b) Lugar (del mundo). Hanbat mundu-herri eta lekhuetako garelarik. ES 393. Giristinoak diren mundu herri guzietan elemeniaka dire elizak. Dh 264.

Ez dugu aurkitu mundu(-)herri formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundu(-)herri 2, Markos Zapiain (“Mundu-herriko politiko eta militarrek itxuraz polita datorren uda honetan hondartzan irakurtzeko liburu egokia da hau inondik ere, aise ahanzten baitzaie zer den kosta lain kosta saihestu behar dena”), Juan Garzia (“Nik begitarte larriz aditzen nituen gauzok, baina neure barnean barre egiten nuen, lehertu beharrean egin ere, ezen dagoeneko aski jiratu dut mundua, eta badakit gurean bezala oinutsik dabiltzala txakurrak mundu-herri guztian”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Gaur egungo agerpen gutxi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

kosmobisio aztertzean EHko adibidea azpisarrera egitea proposatu da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDU TXIKI, TXIKAR, TTIPI. a) "Microcosmos, mundo abreviado, y se llama así el hombre, mundutxikia" Lar. Bihotz baten izateaz / errege zare aithortzen, / eta mundu ttipi batez / Jongoikotzat adoratzen. (Interpr?). Gç 79. [Gizona] zeiña zaharrek deithu izan baitute Mundu txikia. He Phil 476 (SP 470 mundua bera batetan laburki serraturik). Korputz humanua da mundu txikar bat edo mikroskosmua. Mg PAb 84. Mundu handienen arthek ez diozakete [Yainkoari] hets bihotza mundu ttipi eta beharrentzat. Hb Egia 41. Munduak Jainkoa ager-arazi zien bezala, areago gizonak, beste mundu txiki onek. Vill Jaink 59; b) Pequeño ámbito, pequeño mundo. Egunak joan, egunak etorri, Maltako mundu txikian etzan berrikizunik somatzen. Etxde JJ 237.

mundu txiki 88: Berria 25 (“Johannesburgotik hegoaldera dagoen mundu txiki honetan inork ez du zalantzan jartzen zeinek irabaziko dituen bozak”), Argia 16 (“Oso mundu txikia zen gurea, eskola eta familia, ez zen besterik”), EiTB 14 (“Mundu txikia, partikulena, ordea, birjina da, ezer gutxi baitakigu hari buruz”), Deia 9 (“Mundu txiki baten irudikapena da"), Elkar 9 (“Gizon bakarti baten mundu txiki eta desolatua besterik ez”), Jakin 3 (“Munroren prosaren gaitasuna eta edertasuna azpimarratu dute kritikariek, emakumeek osatzen dituzten mundu txikien artean airea bezala ibiltzeko meritua”), DiarioVasco 3 (“Etxe huts bat adreiluz eraikitako horma bilduma baino ez da, baina pertsonez beteriko etxea mundu txikia da eta fotogramaz estalitako paretak ditu”), HABE 2 (“Aizkoran badago oso ezaguna ez den mundu txiki bat, eta asko gustatzen zait”), Erlea 2 (“Burdinbidea deitu zioten eta ordura arte oinez edo zaldiz neurtzen ziren mundu txiki haiek zabaltzen hasi ziren”), Consumer (“horrek ez du esan nahi mundu txikia denik harena; mundu fisikoa izan liteke txikia, baina birtuala, ordea, aski zabala da”), UEU (“Etika bakarra da ongizate pertsonala, eta hori harreman pertsonaletan bilatzen da; mundu txiki horretan etika partikularra aplikatzen da”), Uztarria (“Zoruan bueltaka jarriko dizut mundu txikia behin eta berriz, eta zuk segi iraultza simulakroak egiten zeure eskutxoekin”), Karmel (“nire mundu txikiko logika handia”), Elhuyar (“Batetik, mekanika kuantikoak mundu txikia ezagutzeko atea ireki digu”), Aizu (“Elkarlanak, bakoitza bere mundu txikian bizi da”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundu txiki 51: Berria 13, Koldo Biguri 7, Ana Urkiza 3, Harkaitz Cano 3, Alberto Barandiaran 2, Jon Muñoz 2, Jon Alonso, Josu Zabaleta, Pello Salaburu, Imanol Zurutuza, Iban Zaldua, Itxaro Borda, Iñigo Aranbarri, Anjel Lertxundi, Aingeru Epaltza, Oskar Arana, Koro Navarro…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia, eta adibide gisa sartzekoa.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa mundu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDU ZABAL Ancho mundo. Tr. Documentado al Norte ya en Etcheberri de Ziburu, aunque no vuelve a aparecer hasta finales del s. XIX; al Sur es usado desde principios del s. XIX. O andre prestua, mundu / zabalean zurerik / gaitz lizate aurkhitzea / emakume parerik. EZ Noel 156. Zeinbat gatx negargarri eztakusguz mundu zabalean? Añ MisE 112. Nai zituan mundu zabalera biali. Bv AsL 66s. Bere borda utzita mundu zabalerakoan, Pariseraño eskutik eraman dukana. Or Mi 69. Nahasi zaikun mundu zabal hau zeruko Jaunak derama. Iratz 134. Mundu zabalari galdegin nion ene Iainkoaz, eta "ez nauk ni" erantzun zidan. Or Aitork 250s. An yoian, joan, mundu zabaleko aize osasuntsuagoen pozean. Erkiag BatB 106 (v. tbn. Arran 40). Jainkoak mundu zabala / danontzat egin zuala. Olea 201. Gaur auzi baten iluntasunak hartu du mundu zabala. Xa Odol 220. Egun guztietan doaz mundu zabal guztitik. Gerrika 248. Nik dakidalako eta mundu zabal osoak dakielako, begien bistan baitago. MIH 215. Txillida mundu zabaleko seme dugu. MEIG VIII 58. v. tbn. Mg CC 150. fB Ic I III. Zav Fab RIEV 1907, 91. PE 25. Zab Gabon 88. AB AmaE 202. Arb Igand 16. Azc PB 56. JE Bur 111. Barb Sup 56. Etcham 225. Lf Murtuts 78. Munita 135. Bilbao IpuiB 240. Gand Elorri 57. Vill Jaink 47. Ibiñ Virgil 42. Lasa Poem 90. Ardoy SFran 264. Larre ArtzainE 333; Bakerik ez da / mundu zabaletan, / bake ordez negarra / sendi geienetan. BEnb NereA 253.

adib: mundu 3 iz. Bizi garen planeta. Ik. lur. Mundua Elkanok inguratu zuen. Europan eta mundu guztian. Munduan barrena ibiltzeko. Bizi garen oraingo mundu honetan. Mundu guztiko langileak. Munduan diren euskal hiztegi guztiak. Gogoeta hutsen erreinutik kanpora, mundu zabaleko gauza gogor trinkoetan. Beste mundua: geroko bizitzaren egoitza. Mundutik joan: hil. Mundura jaio (Ik. munduratu). Dohatsu da Kristo gure Jauna munduan sartu zeneko eguna. Ni mundu honetara sortu nintzen Abenduaren 26an. Gaztaroan, artean munduan sartu gabeak izaki, paradisu bat bezala azaltzen zaigu bizia. Bakarrik munduan. Mundu-mapa. // zabal 1 adj. Albo batetik bestera hedadura handia edo ohikoa baino handiagoa duena; zabalera gainerako dimentsioak baino aski handiagoa duena. Anton. estu; mehar. Jauregiko ate zabal astuna. Gerriko luze eta zabala. Zeiba izena duen zuhaitz zabala, gure intxaurrik handiena baino bost aldiz zabalagoa. Bide zabalak eta meharrak. Euskara munduko plaza zabalera lehenbiziko aldiz agertu zuena. Durangoko ibar zabal eta argian. Indiako eremu zabalak. Ibai zabal beteen ertzetan. Euskal Herrian barrena abiatzen bagara, berehala konturatzen gara euskal literatura, bere mehar-murritzean ez dela guk uste genuen bezain urria, muga zabalagoak dituela bere ezerezean. Hegan, gero eta jira zabalagoetan. || Mundu zabalean ontzat hartuak dauden hitzak. Itsaso zabal honetan, bela guztiak hedaturik. || Andre ipurdi-zabal bat.

mundu zabal 731: HABE 3 (“1990. urtean hasi zen amak utzitako paperak aztertzen, eta ikusita bertan zegoena, erabaki zuen argitaratzea, lehendabizi Frantzian, 2004an liburu salduena bilakatuz, eta gero mundu zabalean, hizkuntza garrantzitsuenetara itzulia izan delarik"), Aizu 12 (“guztiak mundu zabaleko hainbat poetaren antologiak”), ElCorreo (“Aldi berean, bizkaitar eta euskal herritarron erreferente nagusi gisa, Bilbo eraberritua inoiz baino ikur indartsuagoa da mundu zabalean”), Consumer 30 (“Mundu zabaleko arrain espezie komertzialen %60 gehiegizko ustiapena nozitzen ari dira edo dagoeneko agortuta daude, eta arrantza baliabideen %25 bakarrik hartzen ditugu iraunkortzat”), Karmel 15 (“Mundu zabalerako bideak ireki dizkigun globalizazio-tresna ugariek -irrati, telebista, internet, eskuko telefono eta halakoek- inguruko hizkuntzen indarra hain handia izanik, euskara itobeharrean jarri digute”), Argia 39 (“Mundu zabalean makina bat talde dago bateria-baxu-gitarra ez den beste formazio batekin”), Consumer 111 (“Mundu zabalean ere hondamendi sozialak eragiten ditu lehorteak: elikagaiak eskuratzeko segurantziarik eza, gosetea, desnutrizioa, epidemiak, etc”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundu zabal : Herria 106 (“Mundu zabaleko Pilota-Federakuntzak behar zuen Lehendakari berri bat, Gaëtan de Ayala jaunak bere kargua utziz geroztik”), Berria (“Gaur egun gehien erabiltzen diren kontainerrek neurri estandarrak dituzte, eta mundu zabalean ederki bidaiatzen dute”), Joan Mari Irigoien (“Bai, mundu zabala baino zabalagoa duk gure mundu tipi hau, Joanes, zeren gaur ere ikusi baituk zein hertsia den mundu zabal delakoa..”), Piarres Xarriton (“Nazio handiak jasan zentzalditik landa, ordea, ez zen Historiaren itzulia baratu, ez Europan, ez Ameriketan, ez beste nehon mundu zabalean”), Iñaki Segurola (“Beraz, mundu zabaleko edozein errealitateri gagozkiola, bat izan daiteke oso bertakoa eta "erdalmotza", eta bertako errealitate horretatik txit aparte egon edo bizi”), Patziku Perurena (“Mundu zabaleko kultura guzietan ageri da intxaurra”), Mirentxu larrañaga (“Ene!, beste horrenbeste gertatzen ariko da mundu zabalean zehar, non edo non, une honetantxe”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib.: mundu zabal / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, kolokazioa denez.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan mundua mundu azpisarrera: a) AB AmaE ("Mundua mundu bizi dakigun / Gernikako Arbolea", "Euskaldun dabe zuen izenak / mundua mundu iraungo"), Erkiag BatB ("Biak bietara gordeko ebela isileko ori, mundua mundu, izan zan aen egiunea"), Ibiñ Virgil ("Iru izan dirala mundua mundu eta mendeak mende eutsi dioten olerkariak"); b) + izan: Tt Arima ("Mundia mundu deno, begi bakoitz izanen zira"), Mb IArg ("Zuekin emen arkituko naz, mundua mundu den arte guzian"), Or QA ("Ar zazute, mundua mundu zan baño len antolatu zaizuen iaurerria"), MAtx Gazt ("Mundua mundu dan ezkero doia onekin bai pekatu asko egin zaiola Jaunari"), NEtx LBB ("Mundua mundu danetik beti / izan gaituzu gautxori"), BiblE Jn 17,5 ("Eman mundua mundu izan baino lehen zure ondoan nuen aintza"), MIH ("Ez dela behinere, mundua mundu denez gero, azken urteotan bezain ongi idatzi"); eta aip. Lg II, Xarlem, Dh, fB Ic, Jaur, Izt C, Lard, Aran SIgn, HU Aurp, Tx B, Ir YKBiz, Txill Let, Etxba Ibilt; c) Ox ("Munduak mundu dirauno, guziek dute jakinen [...]"), Zerb IxtS ("Jesusek du bere eskuz moldatu Eliza. Bethi iraunen du munduak mundu deno"); d) LE MatrI ("Kontratu bekala da munduau mundu denas geros Jangoikoaren disposizios"), Lf Murtuts ("Mundu hau mundu deno diraukola!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

mundua mundu 5, denak + izan: J.A. Goiria ("Munduan gaitza ta ona dirala ezin ukatu; beti izan dira mundua mundu danetik"), Vill ("Mundua mundu danezkerotik sekula gertatu eztan bezelako pekatu larria"), I. Sarasola ("Mundua mundu denez gero, mundua mundu deino, betidanik"), J.M. Irigoien ("Mundua mundu denetik ezinezkoa duk hori"), Esaizu/4 ("mundua mundu denetik ondo baino hobeto frogatuta dago").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

mundua mundu : DFrec 1 // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

mundua mundu : EuskHizt (hiru adibide s.u. mundu, beti + izan), DRA (mundua[n] mundu: AS gisa), PMuj DVC (adibide gisa) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF.

adib: mundu 1 iz. Diren gauza guztien multzoa. Ik. unibertso. Eta hala iraungo du mundua mundu deno. Mundua mundu zen baino lehen. Mundua mundu denez gero. Munduaren azkena hurbil ez badago. Mundu ikuskera. || Atseginagoa zen Lizardiren mundu geldia gaurko gozogabe hau baino.

mundua mundu 35: Argia 3 (“Tamalez, mundua mundu denetik badaude adituak, zintzo-zintzo plazeboak errezetatu nahiago dituztenak”), Elkar 9 (“mundua mundu egin zenean”), Deia 3 (“Mundua mundu den bitartean, Plantagenet dinastiako azken erregeak ezingo du gainetik kendu izen bereko errege literarioaren itzala”), Consumer (“Mundua mundu denetik, prozesu naturala izan da aniztasun biologikoa eta bizitzaren hainbat eraren aniztasuna”), Berria 12 (“baina mundua mundu denetik egunero jaiotzen baita ume asko”), EiTB 2 (“Mundua mundu denetik izan dugun borroka”), Jakin (“baina ez da kontu berria, mundua mundu denetik gertatu den fenomenoa baizik”), DiarioVasco 4 (“Mundua mundu izaten asi zan une beretik, jira-biraka omen dabil etenik gabe”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundua mundu 59: Herria 2 (“Eraiten duzun hura da sortzen eta sortuko, mundua mundu deno”), Elizen arteko Bibia 6 (“Kristo mundua mundu izan aurretik zegoen Jainkoaren asmotan, eta azken garai hauetan agertu da zuen onerako”), Luis Elberdin 4 (“Mundua mundu denetik daude lesbianak”), Iñaki Segurola 3 (“Izen banaren jabe dira, eta izenak horditu bezala egiten du adimena, sutu irudimena: izenak sinets-errazago bilakatzen ditu aurrena eta ezin dudatuzko hurrena, azkenerako mundua mundu denetik beti hor egon direla iruditzerainokoan, jakinak eta izatedunak”), Patziku Perurena 3 (“Hemen, zulo batetik ziztorra sartu eta zulo beretik gizon egina ateratzen diagu, mundua mundu denetik!”), Jon Alonso (“Raimundo Silva ezin daiteke horrenbeste denbora egon erantzun gabe, honelako egoeretan denbora gelditu egin zela esatea ohikoa dela egia den arren, baina denbora, mundua mundu denetik, ez da behin ere gelditu”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: adib.

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

a) 'beti' adierako mundua mundu esapidea hiru idazlek erabili dute OEHko datuetan (AB, Erkiag, Ibiñ), eta ez dirudi jaso beharrekoa denik; b) hedatuagoa da mundua mundu izan gisa labur daitekeena, eta adibide gisa eskain litekeena (cf. "mundua mundu den arte / deino", "mundua mundu denez gero").

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, adiera eman eta erabilera azaltzeko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDUA UTZI, ITXI, LARGA, KITATU. a) Apartarse del mundo, de la vida mundana. Tr. Documentado al Norte ya desde Dechepare; al Sur se encuentra en Cardaberaz, Añibarro, Aguirre de Asteasu, J.J. Moguel y M. Atxaga. Mundu oro utzi niro zure amorekatik. E 195. [Delibera ezazu] zeure salbamenduagatik mundua kitatzera. Harb 129. Orhoit zarete maiz zertara ethorri zaren eta zergatik mundua utzi duzun. SP Imit I 25, 1 (Ch, Ip utzi duk mundua, Mst mündia kitatü düzün; Leon munduari uko egin). Itzulzaite bihotz guziaz Iainkoagana, eta largazazu mundu ondikozko hori. Ib. II 1, 1 (Ch, Ip utzazu mundu dohakabe hau, Mst eitz ezazü mündü miserable haur, Leon utz bere alde mundu hits hau). Mundua utzi ta erlijioan sartu. Cb Eg II 152 (76 mundu galdua utzi, 211 mundu guzia zeruagatik larga). Zergatik ez dugu mundu enganakhor hau alde baterat largatzen? Lg II 92 (194 mundua utzi). Komentuan sartzen denak ez du urrikirik behar mundua utzi izateaz. Mih 109. Bateo santuan larga ez genduan mundua? Añ LoraS 24. Mundu galdu au utzirik erlijioko bizimoduari jarraitzea. AA II 144. Mundua utz! eta idea hertsi batzuetan sar! Laph 130 (v. tbn. 233). Ützi zian mündia, sarthü Jesuiten ordrian. Ip Hil 87. Utzi mundua. Jarrai Kristori. MAtx Gazt 55. v. tbn. Mundua utzi: He Phil 433. Jaur 109. Arch Fab 209. Bordel 198. Dv LEd 269. Bv AsL 108. Arr May 159. Jnn SBi 128. Etcham 57. Iratz 142. Zerb IxtS 101. Mündia kitatü: Xarlem 973.Itxi eutseen mundubari, bakartade, penitenzija ta humilldadian Jesu Kristori jarraitute arren. JJMg BasEsc 165. b) Morir. Tr. Documentado en todos los dialectos, ya desde Leiçarraga. Utziten dut mundua eta banoa Aitaganát. Lç Io 16, 28 (He, TB, LE, Dv, EvS, BiblE mundua utzi, Ker mundua itzi). Zuregatik utzi zuen / Iaunak mundu gaixtoa. EZ Noel 173. Felipek mundua utzi du; / zeruan dago (1666). TAV 3.1.28. Kontentu andiiaz zuaz Zerura / mundu tristia itxirik. Urqz 86. Itxi biar da munduba, itxi biar da betiko. JJMg BasEsc 264. Nola han bainaiz sorthua, / han dut utziko mundua. Elzb Po 196. [Jinkoak] markatü thenoria mündü hiragarri hunen üzteko. Ip Hil 185. Gorriyak ikusita / utzi du mundua. Tx B II 127. [Poeta] mundu mugatua utzi eta [...] itsas handi mugarik gabean ondoratzera doala. Mde Pr 373. Mundu au uzteko unea ba-zetorkiola igarririk, [...]. Etxde JJ 279. Ama Euskal-herriaz naiz naigabetua, / uzterat doalakotz betikotz mundua. Xa Odol 207 (76 mundu hits hau utzi). Gero ta alderago degula mundua uzteko ordua. BAyerbe 16. v. tbn. Gç 82. Brtc 119. Barb Sup 106. Lek EunD 41. Munita 104. Erkiag Arran 9. Mattin 41. Mundu (h)au utzi: Mb IArg I 332. Laph 3. AB AmaE 118 (itxi). Sor Bar 55. Ir YKBiz 460. Or Aitork 231. Mundua larga: Xe 161. Mündü haur kitatü: UskLiB 68. Munduari utzi bearrak [gaixoari] burura ekarri leizkiokean atsekabe samiñak. Izt C 240.

mundua utzi 35: Argia 2 (“Hogei bat urtez iraun zion egoera, mundua utzi zuen arte”), Elkar 6 (“Eta andre zahar bat, hiru puntako kapela paperezko batekin, hoska ari da, mundua utzi aurretik bere azken aholkua balitz bezala, zeure burua salbatzeko edo zentzatzeko bide bakarra”), Deia (“Hau mundua utzi behar dot bizarra moztu barik”), Elhuyar (“eta ezin da Aliceren mundua utzi dibulgazioan izan duen eragina aipatu gabe”), Berria 19 (“Azken lau urtetan gure entrenatzaile izandako Igor Makazagak arraun mundua utziko duela jakinarazi berri digu”), EiTB 4 (“18 urtetan kantxan gogor aritu ostean pilotaren mundua uztea erabaki du”), Jakin (“Ezagutzen zuten mundua utzi dute: familia, lagunak, bizimodua, hizkuntza... eta ezagutzen ez duten mundu batean murgildu dira”), DiarioVasco (“Esan zuen etengabe galdetzen ziola jendeak bere buruari eta edonori ze demontreko mundua utzi behar diegun gure seme-alabei eta galdera hori okerra zela, gurasoen utzikeria adierazten zuela edo, are gehiago, haurrak gehiegi babesteko joera salatzen zuela”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundua utzi 36: Herria 12 (“Marijan Durruti Elixondoko etxekandere xaharrak mundua utzi du 93 urtetan”), Berria (“Orain, irratiaren mundua utzita, film zuzendaria eta ekoizlea bilakatu da Pedro Mari Santos”), Asisko Frantzizko 17 (“Berehala, hainbat eta hainbat gizaseme on eta egokik, kleriko nahiz laikok, Gorengoaren graziaz eta borondatez, mundua utzi eta deabruagandik kementsu ihes eginez, Frantziskori bere bizimodu eta asmoan jarraitu zion.”), Ibon Uribarri 2 (“Era berean, Platonek sentsuen mundua utzi zuen honek adimenari hain zedarri hertsiak ezartzen dizkiolako, eta hartaz haraindi ausartu zen ideien hegoen gainean adimen hutsaren lurralde hustuan barrena”), Xabier Olarra (“Gero, ordea, ikustearen baina ez ikustearen arazoak eta konponezintasunak agertu ziren, ikusmenezko mundua ulertu ezina eta, aldi berean, bere mundua utzi beharra”), Elizen arteko Biblia (“Aitarengandik irten eta mundura etorri nintzen; orain mundua utzi eta berriro Aitarengana noa"”), Imanol Unzurrunzaga (“Ez neukan neure burua zuritzerik ere, egia ongi atzeman ez nuelako aitzakian ez zintudala zerbitzatzen mundua utzirik; egia horretan tinko bainengoen”), Itxaro Borda (“Auzo batek mundua utzi zuen”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia, eta azpisarrera gisa sartzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

bizialdia, bizitza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDUAN SARTU, MUNDURA SARTU. a) Entrar en la sociedad, salir al mundo. Munduan sartzean, dio, Sakrifiziorik ez ofrendarik eztuk nahi ukhan. Lç He 10, 5 (He, TB munduan sartu, Dv mundura sartu, BiblE mundu honetan sartu; Ker gizartean sartu). Anhitz abusari sarthu izan da mundura, zeinék ezpaitute konfesatzen Iesus Krist haragitan ethorri izan dela. Lç 2 Io 1, 7 (TB sartu dire munduan; He, Dv mundurat ilkhi, BiblE munduan sortu). [Gaztaroan] artean munduan sartu gabeak izaki, parabisu bat bezala azaltzen zaigu au. Vill Jaink 122. b) Venir al mundo, nacer. Dohatsu da Kristo gure Iauna munduan sarthu zeneko eguna. Hm 208. Xühür batek zioan gizona ütsia bezala mündian zela sartzen. Egiat 231. Nork berak du berea / mundura sartu denean / ekharria zorthea. Elzb Po 210. Mundura sartu nintzan / mutila fortunaz. Azc PB 339. v. tbn. Munduan sartu: Cb Just 7s. fB Ic II 288. Gy 168. Arr May 114. Mundu huntan sartu: Mih 4. Monho 128. c) Entrar en el mundo terrenal, en la vida mundana. Gogo guztiaz sarturik munduan ta bere gal-bide bildurgarrienetan. Añ LoraS 173. Ez naiz Loiolan sarthuko, enetzat berriz munduan sartzea (z-) bailiteke. Laph 159.

adib: mundu 3 iz. Bizi garen planeta. Ik. lur. Mundua Elkanok inguratu zuen. Europan eta mundu guztian. Munduan barrena ibiltzeko. Bizi garen oraingo mundu honetan. Mundu guztiko langileak. Munduan diren euskal hiztegi guztiak. Gogoeta hutsen erreinutik kanpora, mundu zabaleko gauza gogor trinkoetan. Beste mundua: geroko bizitzaren egoitza. Mundutik joan: hil. Mundura jaio (Ik. munduratu). Dohatsu da Kristo gure Jauna munduan sartu zeneko eguna. Ni mundu honetara sortu nintzen Abenduaren 26an. Gaztaroan, artean munduan sartu gabeak izaki, paradisu bat bezala azaltzen zaigu bizia. Bakarrik munduan. Mundu-mapa.

munduan sartu 247; mundura sartu 32.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

munduan sartu 72; mundura sartu 9.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, mundura jaio bezala.

Esapideei dagokien sistematika

sartu: -n/-ra.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, mundu sarreran.

Erabilera-oharrak

munduan sartu edo mundura sartu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.