OEH - Bilaketa

4772 emaitza t bilaketarentzat

Sarrera buruan (64)


Sarrera osoan (485)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
altu.
tradizioa
Tr. La forma en -u es propia de la tradición meridional y la forma en -o de la septentrional. La h- predomina claramente al Norte. Falta en los autores más puristas y de léxico más cuidado y tampoco se documenta en autores suletinos; a partir de finales del s. XIX sólo se encuentra prácticamente en bersolaris. Hubo seguramente un *aldu; cf. Aldura, Mendialdua . En DFrec hay 11 ejs. de altu, todos meridionales.
sense-1
1. (V, G, AN-ilzarb-olza), halto (Urt I 545) Ref.: Bon-Ond 154; A; Elexp Berg .
Alto, de gran estatura, de gran altura. "Altissime, xoill, hagitz, [...] gora, halto, barna " Urt I 545. "Alto. Mutil altu bat egon da zure preguntez " Elexp Berg. v. 2 alta, garai, gora.
Mendi altuan erurra daidi. Lazarraga B31, 1205r. Iakin behar duzu suesteko parteko burua hagitz duela luzea eta altoa. INav 115. Eskilla-dorre halto bat. Ib. 94. Torre altu batetik [...] esekirik. Cb Eg II 37. Orga haltoak. (1767). SenperEus 68. Jesu Kristo gure Jaunak igoebala Zerubetako lekurik altu edo gorenera. CrIc 45. Igoten dau kanpantorrerik altuen ganera. LoraS 56. Ze mendi gatxa, altuba ta aldapatsuba. fB Ic II 167. Mendi guztiz eregi edo altu baten ganian. Astar II 21. Bear du izan altuba eta aundia eta leio askorekikoa. It Dial 82 (Ur altu; Ip y Dv gora ). Axeri bat egun batez zioan biayetan / Aker adarretan halto zen baten konpañian. Gy 41. Estai haltoko abre hunen ibill-aira torpeaz. Ib. 124 (ref. al elefante). Bere adar haltoez hagitz zagon satifatua. Ib. 63. Mendirik altuenak. Lard 9. Miñ abetaz kupitzen ez baldin bazera, / nere burua nua betiko galtzera; / Matxora iyoko naiz / andik botatzera, / duen altuenetik / gaztelu atzera. Bil 76. Altu, plaku, medar luze-luze bat zan gazte au. Aran SIgn 60. Beste aldetik Larrun altua, / Urruña berriz berago. Aran ( in Zab Gabon 109 ). Mendi altuko gallurrean. Ag Serm 120. [Bernardatxo] etzen oso altua, ez eta txikia're. Goñi 27. Paregabeko gorputza zuen, / altua eta gizena. Tx B I 170. Itxurazko gizona, / altua ta gaztia. EusJok II 162. Zapata takoi-altu / txarolezko fiñak. (G). A EY IV 382. Nire aurrean agertu zat / estrata haltu mehar bat. Arti MaldanB 198. Nahi dute estatua bat oso haltua herriko plazan jaso. Ib. 222. Zurezko gurutz altuan / bildots bat josi genduan. Gand Elorri 97. Ingles giltz bat erakutsi zidan, gizonik altuena baño luzeagoa. Osk Kurl 126. Orpo altuzko zapatak. Ib. 21. Mendi altu samarrean / otso zarrak marmarrean. Uzt Sas 89. Basarri zarrak egin ditunak / neri ezin zaizkit aztu: / euri danian estali eta / aize danian babestu; / egualdia txarra bazegon / bertso zar batzuk abestu, / Mendi altuan jaio dan batek / neguen bildurrik eztu. Ib. 37. Inguruan baditu altuagoko beste mendigain batzuk. Alkain 143. Urrezko eraztunez gañera / zapata takoi altukin. BBarand 70. Mendi altutik erri ingururaiño bajatu giñan. Ib. 137. Segurako mendirik altuena. Insausti 39s. Bakartasun-ugartea, pareta altuz hesia. MEIG IX 92.
v. tbn. AB AmaE 81. MendaroTx 144.
azpiadiera-1.1
(Ref. al grado o nivel).
Eldu oi da aiñ gradu altu batera, nun [...]. Gco II 67. Gradu altuetara / nai du orrek iyo. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 138 ). Gizon arruntak eta bai mailla altuagoan bizi denak ere. Vill Jaink 90.
sense-2
2. (Ref. a personas) de gran dignidad o representación; (ref. a cosas) alta, noble, elevada.
Prinzipalki lauda dadin zure izen altoa. EZ Man II 107. --Zer esan gura dau birtute theologalak? --Iaungoikoenak. --Zegaiti daukee ain izen altua? --Zerren Iaungoikoagaz bat egiten gaituezan eta berak emaiten dituzan. Cap 76. --Zetarako ordenadu eban Iaungoikoak ain Sakramentu altua? Ib. 65. Eta orain kurutzea afrentazko lekua da? --Ez Jauna, sino aldaatean altuena eta estimaduena. CatAnz 4. --Egia haltoa. Arbill III 56, 6. Kunpli bekit diozun gisa / haren mandatu altoa. 36. Misterio guziz sakratua eta guziz haltoa. Ib. 126. Zer dela siñhesten duk / Trinitate haltoa? Ib. 212. Sainduen pentsamendu halto eta sothilak. ES 192. Eta nola iskiribatzea, predikatzea baino baita enplegua haltoagoa. Ib. 152. Izpiritu habilen eta adimendu haltoen emaiteko. Ib. 120. Bai halaber filosofo haltoek [...] errespetatzen ohi dutena. Ib. 144. Zeruko Jaun altua. LasBer 576. Haren dignitate halto eta saindutasun handia gatik. CatLav 432 (V 204) Jaun altu ta soberanoa. Iraz 66. Eta ageri da, galdegiten dugun perfekzione halto hartarik, zeiñ apartatuak eta urhun diren. He Gudu 33. Pensamendu haltoak, sentimendu nobleak. Ib. 64. Egin zindudan eta al datekean azken fiñ altuenerako edo zerurako. Cb Eg II 15s. Zer gauza altuago ta obeagorik, Jainkoa baño? Ib. 103. Jainkoaak bere espirituaz gobernatu, ta bere kontenplazio altu batean sartu zuen. Cb Just 32. Jaungoikoaren gauza altu andietan, nola emen beko edo bestelako jakiñetan. Cb EBO 49. Ez da sartzen [...] Trinitateko eta Jesu-Kristoren yainkotasunaren misterio haltotan. Lg II 84. Ala zure lehenbiziko urratsak haltoak eta nobleak baitire! Mih 13. Hau da berthute hunen perfekzionerik haltoena. Brtc 224. Santidade alturagiño igongo eban gure San Ramon gloriosoak. Zuzaeta 58.
( s. XIX) Igoteko birtute gora edo altu batera. Mg CO 34. Eta Mariak esan nai du Señora, edo Andre nagusia, beste guzien gorena edo altuena. Gco I 459. Geure estadu santuko ta altuko zer eginak. fB Olg 168. Ondasunak domeetan ditubee senduak, beeratuten ditubee altubak, jasoten ditubee baxubak. fB Ic I 47. Pensamentu altubak eta santubak. fB Ic II 287. Dirubaren gurarija, edertasunaren gurarija, jantzi apaindubaren gurarija, entzute altubaren gurarija. Ib. 253. Onen egikizunak txito dira altubak ta pisutsubak. fB Ic III 289. Aingerubak baño ofizijo altubagua artu. JJMg BasEsc 217. Guziek erakhutsi bihotz haltoenak, / Gerletan balorea, Elizentzat kharra. Hb Esk 67. Haltoa du arima, aitoren bihotza. Ib. 86. Jaungoiko guztiz Altuaren agotik. Ur BulaAl 32s ( BulaG 531 Jaungoiko txit goratuaren aotik ). Aiñ espiritu andi ta altuko gizon batek ezin zezakeala gutxiagorik. Aran SIgn 66. Zer erakaspen halto, saindu eta garbia! Lap 208 (V 93). San Juan Batiatzallia bere zeregin altu, birtute ta merezimentuak gaitik, aiñ beste aurreratu zan. Ag Serm 94. Erabagia izan zan / Trinidade altuan / Biar zala biraldu / Lurrera aingerua. Balad 193. Tronu haltorat. (In Zerb Azk 37 ). Bildots berria, mantsoa; / Jainko bortitza, haltua. Arti MaldanB 226. Zeure barnean bizi gura dot / zoramen altu gelditan. Gand Elorri 87. Zeru altuetaraino jasoa daukagu haren izena eta omena. MEIG III 111.
azpiadiera-2.1
Ta esan legizan berdekerija altubak, klarubak ta zatarrak. fB Olg 71s.
sense-3
3. (Adv.). (Subir, estar, ir...) alto.
Aitak nola Ikarori / [...] konseju ei eusten emon: / "ez igon altuegi". BBizk 3. O zeñ altu zauden zeru ederrean! Ag Serm 273. Beltzez jantzirik ezkutatzen du / Zeruak bere arpegia, [...] zegoanean / altuena eguzkia. Balad 241. Amabietan altu / jarri nintzan, goian, / eberdi t'egunaren / geldi sargorian. 'Llegué a lo alto' . Gand Elorri 208. Bazter santurik nai dabenentzat / auxe da leku giarra: [...] otoitzerako azkarra. [...] emen bai baju lortzen dauala / altu joakon izarra. Ib. 54. Sukaldean, gaztak sekatzeko egurrezko parrilla bat zegoan, altu jarrita. BBarand 41. Ganaduleku ederrak, terreno aundiak eta belar piña, altu dago ta. Ib. 87. Ez dago oso altu gure etxea. Insausti 249.
azpiadiera-3.1
Xinistatuta bizi gaitezen / guraso zarren esanak, / orañ bajuban asko dabiltza / lenago altu izanak, / konfiantzaren faltarik ez du / diru askoko gizonak. Tx B II 151 (quizá altu izan, 'ser alto'). Mirenen maitasuna daukat haltuago / zerupean dagoen ezein gauza baino. Arti MaldanB 228. Beste santu guztiak / doguz guk maitatzen, / baiña San Antonio / altuena jartzen. Ayesta 46.
sense-4
4. Planta, piso (de una vivienda).
Etxearen irugarren bizitza edo alturik buruz bera erori ta bertan illik geratu zan. Cb Eg II 174s.
sense-5
5. (Sonido) de mucha intensidad.
Belauniko jarri, soseguz boz altuan ziñatu. Cb EBO 60. Dekreto presenteko au boza altu ta garbi adi daitekeen moduan leitzea. FrantzesB I 99. Boz altuan itzegin zion. Aran SIgn 71. Abots altuan errezuak egin. Bilbao IpuiB 124s. Esan eban al eban eta abotsik altuenean. Ib. 90.
azpiadiera-5.1
(Uso adv.). A mucha intensidad. "En voz alta. Ez ain altu berba eiñ " Elexp Berg.
Zerbait altubago edo gogorrago esaten badeutsa gurasuak, [...] isilik egon dedilla, erantzuten deutsa umiak. fB Ic I app., 9. Eleisan irakurteko Jaungoikuaren berbia altu, ta guztiak dantzubela. fB Ic III 284. Txomiñ, zerorren gisa balitza kantari, / Ipiñiko ninduke lotsatuta gorri. / Zekor kopeta beltzak, niri bein puntua, / Jorikan altu, jarri ninduen gortua, / Baldin eiten badezu zuk aren orrua, / Zekorrak lakoakin kantuan enua. AB AmaE 404. Irakurri zak altu, emen ez diagu sekretorik bear-da. TxGarm BordaB 90.
sense-6
6. (Tema nudo, precedido de un sintagma que indique longitud). De una altura de. v. ALTUKO.
Berrogei ta bost-edo amar zentimetro luzean, ogei bat altu. JAzpiroz 120. Umandi urrengo mendigaiña; 1218 metro altu. AZink 150. Ogetalautik ogetamar urtera emoten eban. Ni gaiñe altu bazan, da naikue sendo. Gerrika 208.
azpiadiera-6.1
(Uso adv.). A una altura de. Cf. ALTUAN (b).
Ez bakarrikan marka orretan / jokatutzeko prestatu, / zeñek geiago altxatu ere / nai nuke berriz probatu; / lenagoko pisuan bertan / ogei ta bi ontza altu, / libre kanterak ateratzeko, / gero nai deguna artu. EusJok 41. Ganbaran, metro erdi bat altu-edo, egur luze bat jartzen zan. JAzpiroz 76.
sense-7
7. (Precio) alto.
Preziyo altuan. Xe 275. Al bada ez erosi / prezio altuan. Uzt Sas 236.
v. tbn. EusJok II 74.
sense-8
8. (La cabeza) alta, en alto, erguida.
Egoitza goxo hortarik, burua alto, xahattoaz trufatzen. Elzb Po 206. Eta burua alto, papoa aitzin, [...] sartu zen Alkate Jauna. Barb Sup 39. Haiek baino haltuago eta gorago daramaket nik burua. Arti Ipuin 56.
sense-9
9. Alto, parte alta.
Bajoian keia gora... / Banengoan, begira, / beeko mardora baiño, / altuko urrira. Gand Elorri 183. Ta alturako alturan / billatu zindudan, / keia galtzen dan altu / argitik goragoan. Ib. 183s.
sense-10
10. (Sonido) agudo.
[Abotsa] baju artu eta ezin ots onik atera. Urrena, izugarri altu, eta ontan ezin iraun. Insausti 26.
azpiadiera-10.1
Gero, a kendu ta saxofoi altua emon eustan. Etxabu Kontu 83.
azpisarrera-1
ALTUAGOTXOAN.
(En voz) un poco más alta.
Ederto, Don Pauliño! Abots altuagotxuan ori, abots altuagotxuan. Bilbao IpuiB 125.
azpisarrera-2
ALTUAN.
azpisarrerakoSense-2.1
a) En lo alto.
Pensamentuok altuan ditut, / zuk ala merezidurik. Lazarraga A7, 1171r. Garaian altuan nago / Erriya gordeago. (Lema de la casa de Garay). Gerra CantAnt 13. Orrek altuan zeukan konduta / jetxi nai zuten bajuâ. Tx B II 87. Arantzazura bidea luze, / gañera aldatz-goria; / baña aldatzaren altuan dago / Ama Birjiña Maria. Canc. pop. ( in SMitx Aranz 31 ). Ikusi ontzi tinka, / torreok ikusi: / altuan eregi, / indar eta ausardi. 'Asentada en la altura, fornida y bizarra' . Gand Elorri 57.
azpisarrerakoSense-2.2
b) (Precedido de un sintagma que indique longitud). Hasta una altura de.
Pareta egon arren / amar oñ altuan, / panparroi juanak dira / putzura saltuan. Xe 205.
azpisarrerakoSense-2.3
c) En voz alta. " Altuan esan zeban nere izena " Elexp Berg. v. ALTUTIK.
azpisarrera-3
ALTU-BAJU .
(Pl.). Altibajos.
[Aita sermolariak] botako ez eutsen ba sermoi biribil bat: bajutxoan asi ta apurka-apurka abotsa loditu ta trumoi izateraño elduten dan olako gauza ta guztizko sermoi bat? [...] Baiña, arek ez baiña, nik banekizan Aita praillearen burutaziñoak. Zereko altu-baju ta zereko trumoiak! Bilbao IpuiB 236s (v. tbn. 238). Zartu dalako izan dezake / batek kantatu eziña, / len sasoi ona zeguanian / etzuan usteko baiña, / lenago bazan indarra eta / gizona ere bikaiña, / altu bajuak daude munduan / etzera orduko tamaiña. Uzt ZArg 1-9-1974, 1.
azpisarrera-4
ALTUENEKO, ALTUENGO .
(Adnom. de altuen ).
Oraiñ gloriyak gozatzen dago / Altueneko graduban. Ud 139. Onik aurrea esango'zuze / nongoak diren idiak. / Pinukuak ziren altuengoak, / arik lasterren nireak, / ondo dakigu zelangoak diren / Loiuko alkaten ideak. EusJok II 111. Gu bajatzia beste gauzarik / ez dabilkana buruan, / eskirolakin unitu eta / altubeneko graduan. Tx B I 114. Nik sinisten det / Jesus dagoela / altueneko graduban. Tx B II 120. Guziyak ezin iritxi degu / altueneko tamaña. Ib. 180.
azpisarrera-5
ALTUKO .
(Precedido de un sintagma que indique longitud). De alto.
Bost kana altuko irurogei pillarek egiten zutena. Lard 83. Oltxo oiek iru zentimetro altukuak izan biar dute. ForuAG 347. Kuela berrogei bat zentimetroko altuko asto baten gaiñean jartzen zan. JAzpiroz 114. Gizonaren gerriraiño altuko alpalpa. AZink 116.
azpisarrera-6
ALTUTIK (V-gip ap. Elexp Berg ).
En voz alta. " Altutik leiduizu papel ori " Elexp Berg. v. ALTUAN (b).
Juana ori armoniyan / altutik asi zan, / neroni ere ixilik / egongo ez nitzan. PE 74. Pranko altutik mintzatutzen zan, / ona zeukan eztarriya. Tx B I 99.
azpisarrera-7
ALTUXEAGO.
Algo más alto (de estatura).
Aditu diyet, Spalla piska bat / altuxego omen da baña, / au [Uzkudun] da sendoskaxego, / biribilla ta berdiña. EusJok II 145.
azpisarrera-8
ALTUZKO .
(Adnom.).
Aidean goi, aidean, / dana altura ta urdin. / Aidean goi, urrungo / ta altuzko atsegin. Gand Elorri 181s.
altu
<< altsuma 0 / 0 altxada >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper