aise.
Tr. En la tradición septentrional se observa un notable aumento del uso de este término desde mediados del s. XIX, aunque falta, por ej., en autores como Duvoisin, Joannateguy o Inchauspe. Al Sur no se documenta hasta mediados del s. XVIII, y se encuentra en textos guipuzcoanos, alto-navarros y en Mendigacha (aisenetarik); los únicos ejs. vizcaínos corresponden a Arrese Beitia (aixa) y Erkiaga. La forma clásica de la tradición labortana es aise y la de la suletina aisa (<aija> en un ej. de Casenave (SGrazi 46) posiblemente representación de una s sonora). En textos bajo-navarros se encuentran ambas formas (aise y aisa): Bordel (más frec. aisa), M. Elissamburu (más frec. aise), Etchamendy (más frec. aise) y Xalbador y Etchebarne (en ambos en proporción similar). Hay sólo aisa en CatLuz y sólo aise en Zubiri (74; en ambos casos un sólo ej.). En textos gipuzcoanos y alto-navarros la forma más frecuente es aisa, seguida de aixa (v. infra AIXA), alternando ambas formas en autores como Larramendi, D. Agirre, Illarramendi, Txirrita o Etxaniz. Hay además aiza en López, en dos ejs. de Iraola (115) y en otro de Etxaide; en una carta de finales del s. XVI y en Voltoire aparece aiz-, probablemente por ais- . En DFrec hay 52 ejs. de aise, 6 de aisa y uno de aixa.
Etim. Cf. fr., occit. àise, ant. adjetivo.
1. (G, AN, L, BN, Ae, Sal; Urt II 38, VocBN , H), aisa (G, AN, L, B, BN, Ae, Sal, S, R; Lar, H), aiza (G-bet, AN-gip), aiso (BN) Ref.: A ( aidsa, aisa, aiza ); EI 98, 383; Lrq (/aiźa/); ContR 517; Iz Ulz ( áise ); ZarHizt 517 .
Fácilmente; holgadamente, cómodamente. "Fácilmente", "holgadamente" Lar. " Aisa irabaz eta aisa igor (Sc), ganar fácilmente y gastar con igual facilidad" A. " Aidsa (Sc), [...]. Es la palabra aisa con la s modificada, como de costumbre, entre vocales" Ib. " Zahar bat eztuzu hañ aiza ebilten gaztia bezala " Lacombe (ap. DRA ). En AxN se explica asti duzue (26), por aise zaute. v. erraz.
Armada bortitzagorik etor ezpadadi, aise <aize> lo egingo dugu. CartEsp 460s. Nekez irabazi tuken halaberki diruak, / eztetzakela despenda nola aise billduak. EZ Man II 160. O Iongoiko, iudutarrei eragiña gerize, / bero handitan hedoiaz iragateko aise. / Egidazu niri ere fabore Iongoikoa, / suportatzeko iguzki beroaren gaizkoa. Ib. 122. Enbarka zaite aisiago <-z-> ioanen zara. "Plus à vôtre aize [sic]" . Volt 205. Zerori bakharrik alfer, aise, egitekorik gabe, ongi iana eta hobeki edana zaudenean. Ax 160s (V 108; v. tbn. en contexto similar 378 (V 249) aise egon, 422 (V 273) aise izan ). Athea bere erroetan eta uhaletan ongi iarria eta pausatua dagoenean erraxki hertsten da eta idekitzen da, aise alde batera eta bertzera erabiltzen da. Ib. 45s (V 29). Iokoan, gau egunak aise eta guti sentiturik iragateintutzu. Ib. 517 (V 332). Zatozte enegana [...] kargaturik zaudetenok eta nik arinduko eta aise ibeniko zaituztet. Ib. 483 (V 312). Enseia bedi, has bedi eta berehala berotuko da, [...], aise ibiliko da; eta gero eta gero aiseago [Iainkoaren zerbitzuan] . Ib. 490 (V 317). Untzia itsas-zabalean, denbora ederrarekin aise erabiltzen da. Ib. 217 (V 145). Ezkont-eguna, aise izanaren biharamuna. "Le jour auquel on se marie, est le lendemain du bon temps" . O Pr 155. Mintzo bakhar bat baizik mundu-herri guztian etzenean, gizonak zein aise bizi ziren elkharren artean. ES 388.
(s. XVIII) Baña zeiñ ere dan [gaia] goi, mee, ondatsu, ala oi darabilzu, aiñ aisa ta itobagez, beste esku-arteko beargai errazen bat baliz bezala. Lar Carta a Mb 277. Ta nere Jaun orren guztizko Ona nik ofenditu det, ta añ aisa ta ainbeste bider? Cb Eg II 32. Txit aisa, ardura gabe ta bere erara azi zuten. Ib. 188. Kontu oriek utzi, ta aisago bizi zedilla; konfesio jeneral eta beste gauzak gero egingo zituela. Ib. 189. Zenbat pekatuan, ura bezala, lo egitera aisa joango dira? Cb Eg III 323. Bere alaba zoroari aisa lajatzen dio festetan ta erromerietan ibiltzen. Ib. 361. Nekazariak ondo iltzeko ta salbatzeko, beste andi askok baño zer egin gutxiago dute, edo aisago daude. Ib. 331. [Bere erakusten guziak egin zitzaken] errazki ta aisa. Mb IArg I 153. Egondu zen [...] gaizkirik eta galzerik egin ezpalu bezain lasai ta aisa. Ib. 173. Garaitu zuen aisa aski ta laster. Ib. 351. Eta irugarrena da aisa bizi diranak, salzalle, langille ta beste beharsu gaisoekin duten gogorza. Ib. 117. Egiten dute aisa lo, aberats jaio ziranak. Ib. 203. Aditzen zuten guziak [...], nori bere hitzkunzan esaten baliote bezain aisa ta garbiro. Ib. 356 (254 ais eta ariñ ). Lehenbizian penarekin egiten zen falta, ondoan aise eta errexki egiten da. Brtc 179. Bere ofiziotik aiza bizi zela. AR 248. Aisa entendatu dú aguda dénak. LE Prog 118.

(s. XIX) Axaletik hasten bada / Bertuten asentua, / Beti flako izanen da, / Aise barreiatua. Monho 106. Sira, azepta ezazü / eta untsa paka / hantik atakiren beitüzü / gero aisa Franzia. 'Aisément' . Xarlem 311. Eztütük aisa erhaiten / gü bezalako gerrierak. 'Facilement' . Ib. 277. Bizize múnduan joán etorriketán, yá trabajátzen, yá deskansátzen, yá neketán, yá áisa, yá triste, yá alegre. LE Doc 278. Jesus ónak ta Mariak [...] aisa atrako zaitúte sálbo gaitz guzietáik. LE Ong 132v. Gauz onak aisa ta erraz egin zitzakeen beren inozenzian. AA III 268. [Egiaz amatzen duanak bere Jaungoikoa] sinistuko ditu aisa fedeko misterio guztiak. Ib. 305 (317 erraz edo aisa ). Luzaideko karrika / puxanten kanpaña, / aisa egiten dute / gorputzari maña. FrantzesB I 39. Zergatik deitzen da beniala? --Zeren gizona hartan aisa erortzen baita, eta aisa barkatzen baitzaio. CatLuz 23 (Legaz 43 aisa ). Eguna aisa, denbora laster / igarotzen da lanean. Echag 118. Gizon zital dollorrak / aisa sinisturik, / gaude damuturik. Ib. 183. Begira [...] zein aisa eramaten / dituen ontziak, / naiz izan bere kontra / aize-mot guztiak. It Fab 101s. Gaur mundu guztia / bizi diteke aisa / beldur gabetanik; / iñork ez du aurrera / izango etsairik. Ib. 71. Bilho thirakan aisa bürüzagi dela! 'Qu'il est aisément le maître dans l'art de tirer les cheveux' . Etch 274. Hürrünian beitie bere sinhestia / ustez aisago egin han aberastia. Ib. 444. Etsaia aisa libertitzen da / beti gerla den etxian. Bordel 85. Hola mintzo zirela / aditzen badute, / zure mina dudala / ais' erranen dute. Ib. 73. Aise pasaturen dut / nere bizi ondarra. Ib. 102. Ez baita aise bidaiatzen, haiñbertze kargarekin. Gy 81. Arrazoiñ zuenez nik aise ez nerrake. Ib. 192. Doan bezaiñ aise naski dirua dathorkigu? Ib. 88. Baiña iragan da lanyera. / Aise utzten dire ahantztera / zeruari eman hitzak. Ib. 284. Bertze edozein defaut / barkha dakioke aiseago, / trunpatu nahia baiño. Ib. 115. Bethi atsegin bat da erakurtzen dena aise konprenitzea. Ib. XII. Hire bizkarraren gaineti / Igaranen nuk adarretara: / Eta hanti / Aisa joanen nuk gora. Arch Fab 129. Eta ogi-zerra bat jan bezain erraz eta aisa guzia menderatuko zutela. Lard 90. Beren lanak aisago egin zitzaten. Ib. 118. Gaizkia egin zuken, aise da sinhesten; / Orai ere guti da bethi on egoten. Hb Esk 43. Norat nahi juan zadin aise ageriko zela, ez zela hura edozoin etxetako, edozoin herritako seme. Laph 198. Peregrin Jauna, gu aise galbiltza oinez, zu nekhatua zare. Ib. 35. Min-oñaziak ariñ eramaten zituan ta aisa. Bv AsL 111. Eta an bakardadian anima aisago [...] zeruronz goratzen dalako. Ib. 126. Noek sortu izan eban / zumu ain gozoa, / baita ere aisa edan / txopin bat osoa. JanEd I 114. Azpeitiko erriyan / eman ziran itzak [...] esan aisa egiñ ziran, / kunplitutzen gaitzak. AzpPr 64. Nere erriko neskame eta serbitzaririk beartsuenak ere nik baño aisago daramate denbora. Aiek, orduak ordu suaren epelean jarrita ardatzean diardute. Arr GB 67. Bere promes guziai aisa eta erraz utsemateko usteetan. Arr May 85. Dozenaka tragatzen / zituen aleak [...] alako aisa nola / antxoa baleak. Bil 124. Batzuek aise eta bertzeak nekez, / bazterrak bethe dira, bai, krenolinez. LElsb ( in BertsoB 114 ). Aberats gutizian, aise nahi bizi; / Zer damua ez duten errentarik aski! Elzb Po 220. Hogoi urtheko muthil gazte batek bezain aise altxatzen zituen burua nola zangoak. Elzb PAd 19. Kaskoinen jostetetan / gostu badu ari, / Ez dela Eskualduna / aise du ageri. Zby RIEV 1908, 94 (tbn. en Arb Igand 45). Zenbat alfer, edale, / aise bizi nahi! / Eta zenbat emanak / gurikeriari! / Zenbat hortakotz aiher / Jainko legeari! / Aise jendetasuna / da ttikitzen ari. Zby RIEV 1909, 107. Ateak aise idek zitzazketen, ahulak baitziren. HU Zez 171.

(s. XX) Sei edo zortzi illabetean, oso aisa txautu zuan Pedro Migelen aberastasuna. Ag G 258s. Etxean bezain aise dabila hirian! Ox 163. Ohartu ziren [...] zonbatekoa den mekanikaren indarra, zoin aise eta xuxen derabilan bere ahopiloa. Ib. 49. Aisa nazute engañatu [...] bañan pagatu bear dezute. Ill Testim 12. Aisa bizi diranak eta osasun ona dutenak atera dezakee baruren bat. JBDei 1919, 173. Gure apaiza etzegoan aisa bere txokoan, atari zabalera atera gabe. Or SCruz 23. Ark ere aisa asolbitu nau / pekaturikan gabia. Tx B I 34. Ni langillia izanez geroz / aise biziko giñala. Ib. 122. Emezortzi bat neska ta mutil / jarriagatik gañian, / iriyak aisa tiratzen zuten / ondo zebiltzan lanian. Ib. 250. Mundua bertzelakatu da izpiño bat. Goxoegi, aisago eta hobeki aziak eta yauntziak bizi gira. Zub 90. Geiago zirala uste / ta jo ditu aisa. MendaroTx 416. Aisa atera azkenik garai. "Triunfa holgadamente" . Or Eus 308. Gero ta aisego eultzia bira; / urbil daukate eguerdia. Ib. 341. Aise irabazia aise gastatzen. Zerb GH 1936, 115. Aisa irabazi eta aisa gasta. (B). A EY III 169. Aisa izana, aisa onda. (B). Ib. 169. Aisa garaitu ahal izan ditu. Mde Pr 222. Herri bakotxak badu bere bizia, badu bere izaitea [...]. Kanpotik heldu denak ez ditu aise hartuko eta beretuko. Zerb Azk 30. Harritzeko da zoin aise egiten zituen pertsuak Hiribarrenek. Ib. 65. Ez zakiat aise konpreniko duzuen elkar! Larz Iru 94. Bainan eni iduritzen, gaxtaginak atzeman estakuruan, aisegi ditutzuela jendeak funditzen. Larz Senper 22. Mutilla Juanaren lagunarte-pozetan, aisa zebillen garoa biltzen eta gurdiratzen. NEtx LBB 22. Denbora hetan Nafarrako [sic] jende handiria aise zabilan eremu batetik bestera. "[Ils] circulaient aisément" . Ardoy SFran 41. Bai, aisa dira arrapatzeko / bakarrik dauden ardiak. Xa EzinB 94 ( Odol 231 aise ). Huts batzu aise barka ditazke / bihotzez maite denari. Mattin 77. Baserri ona daukagu eta / maxina berriak erosi, / zuk baino aisô lana eginez / semiak nai baitu bizi. Mattin ( in Xa EzinB 130 ). Hola dantzatzia beno aisago da / so egitia saihetsetik. Casve SGrazi 28. Eta ez "norat haize, harat aise" ibiltzale hetarik. Lf ( in JE Bur (ed. 1980) 7 (v. tbn. la misma expr. en Lf Gram 33 y Othoizlari 1958, 174) ). Aise izana, aise galtzen. (B) 'Bestek emana, nork berak irabazia baño aisago galtzera uzten' . Inza EsZarr 1968. Denik gutxien ohituak ere aise antzeman dizaioke. MIH 156 (254 aisa ). Aitzakiak aise bilatuko lizkiokete, ordea, nahi balute. Ib. 318. Horixe egin zuten lehengo autoreek kezkarik gabe: aisegi, zenbaiten ustez. Ib. 252.

v. tbn. ECocin 38. Elsb Fram 92. CatJauf IV. JE Bur 24. Const 33. Etcham 129 (183 aisa). Iratz 48. JEtchep 61. Erkiag Arran 40 (119 aisago). Etchebarne 84. Aisa: ChantP 310. CatS VIII. Ud 112. Xe 198. Sor Bar 53. EusJok 66. Auspoa 97, 77. TP Kattalin 185. FIr 138. Anab Usauri 90. EA OlBe 111. Txill Let 54. Izeta DirG 28. Vill Jaink 69 (106 aise). And AUzta 146. Ibiñ Virgil 70. Berron Kijote 91. Balad 118. Etchebarne 46.
(Con reduplicación intensiva).
Gorputz lasaiegi, ta aisa aisa zure gurari gaistoetan orañdaño lege gabe oitua. Cb Eg II 42.
(Con ari izan ).
Aita ona, zer gerthatu zaitzu? [...] Zer egin zare? Erori naski? --Erori naizela, hi aise hari haiz. Nik dakidana lerratu naizela, nere azpian eta, ni baino bi metra aphalago, ura banuen toki batean. Prop 1895, 85s. --Nehork ez dakike zuk bezala bere burua atxikitzen edo gobernatzen. --Ba, zu aise ari zira! Bizpahiru aldiz arrasak egin du ez bainiz urtzinzka hasi. Lf Murtuts 26. Aberastuko? Debruien urdeak! Aberastuko? Aise ari zirezte, zuek! Ib. 8. --Zer! Dirua ere eman baitiozu? --Bai, [...] berrehun bat libera doi-doia! --Doi-doia! Aise ari zira zu! Brien ariña, karako! Ib. 42.
Aise zuen ba nihun ere ez gizon gixakorik ikusten! JEtchep 90.
Ez nengoan aisa! Nere lan au bukatzean nora io ote dezaket? --ari nintzan--, eta orain ez daukat ezeren kezkarik. Or QA 149.
(B, BN-ciz-arb), aisa (AN-5vill) Ref.: Gte Erd 34, 178 .
Sin duda. " Ori jakina zen, [...] ori bistan zagon [...], bai aise! (B), bai aisa (AN-5vill), [...] egiazki! (BN-arb), [...] aixa (AN-gip), [...] aije! (BN-ciz-arb), errez! (G-azp) [...] aise! konprenitzen da! (BN-arb)" Gte Erd 178.
--Orduban oker dabill. --Aisa dabill oker. Frankotan ikusten al degu okerka. Sor Bar 53. --Erremediyo seguruba da. --Bai aisa. Sor AKaik 122. Nik aserre baizik ez diñat ikusten zuen artean. Aise, bekaizkeriz beterik ago-ta. TP Kattalin 189. Oriek prantzesez nik latiñez baño gutxiago zekitek, aisa. Anab Usauri 39. Eta oraindik ere nola ausartu ni gaztel-olerkian aisa nagusi diranok euskeraz emaiten? "Estos autores que son sin duda los mejores en la línea castellana" . Or ( in Gazt MusIx 12 ). --[...]. Beharbada, hiru hilabethe gabe, berritz hemen ikusiko nuzu. --Ba, aise! Zuk esaten bai! Larz Iru 106 (Lek Bai! Aixa! ).
"(B), ad libitum. Bere aise gan zen mandoa Ataloztik Urepela (B), a sus anchas fue el macho desde Ataloz a Urepel" A. v. infra AISERA.
" Aise! a placer, con todo gusto, con facilidad. (Término del juego de la pelota)" DRA .
2. (SP, Ht VocGr 270, VocBN , H (L, BN)), aisa (AN-5vill, L, S, R; Lar, Arch VocGr, Gèze, H (V, G, BN, S)), aiza Ref.: Lh; Lrq; Iz R 297; Gte Erd 302 .
(Adj.). Fácil. "Aisé, facile" SP, VocBN . "Fácil, erraza, eginkara, aisa " Lar. "Facílimo, facilísimo, txit erraza, aisa " Ib. "Facile" Arch VocGr, Gèze. " Aisa uzu! es fácil (Lacombe)" DRA . " Ori ez da aisa jakitea (AN-5vill)" Gte Erd 302. Cf. Urt II 37: "Amerimnon, bihotz aiséa, bethibiziferdea".
Bidia da xuxen, segur, hun, aski aisa. Tt Onsa 13. [Itz] ebétatik dá agéri, zabál, edér, aisa ta gustóso idurizekióla Jangoikoaren bidea sandari. LE Urt (ms.) 95r (v. tbn. 95v). Bekatúen kargería, / lazería, neke-péna / Kén; ta nere bustarría / erman arin aisa déna. LE Kop 145. Zeren oro lo beitira / aisa beita erhaitia. 'Il est facile' . Xarlem 342. Ezen ene uztarria aisea da, eta ene karga arina. TB Mt 11, 30 ( ( He, Dv eztia ) ). Bena zük bazünü ükhen pazenzia / hori zatian aisa, sendo zeitin gaitza. 'Cela eût été facile, le mal aurait pu se guérir' . Etch 80. Aise da, maitia, / kunkil izaitia / urgulu artzia; / oraino zerbait bada / gogoan pastia! Bordel 72. Latin, español edo franses yeloskorrak / goibeldu, ahal guziz, eskaldun zaharrak; / Berak ez mintzatzean, aise zen belztea: / Oi ezin sorrarazi hondatu mendea! Hb Esk 5. Enperadoreak arrazoin zuela aise da konprenditzeko. Elsb Fram 120 (132 aise da asmatzeko, 71 aisa da asmatzeko ). Aise da haren erraitea, ez ordean egitea! Ib. 173. Nola ezagutuko ditugu framazonak? Aise da aise heien ezagutzea. Ib. 182. Egun, burdinazko bideri esker, aise eta fite laiteke bide horren kurritzea. Ib. 90. Gezurrak handiago eta sinhets arazteko aiseago. Ib. 71. Obeki entelegatzan isartandaud abezedarioko letra bakotxaren ele bat, llaburren eta aisenetarik. 'De las más cortas y fáciles' . Mdg 147. Heurorrek aukera ezak. [...] Aukera aisa dinat: Theresa hemen egonen dun. Mde HaurB 40. Mundu berrian bizitze aisago baten erideiteko. Mde Pr 241. Alkarrengandik urreegi egonik besuak erabilteko leku aiserik ezebela izango-ta. Erkiag Arran 139. Alare Pirmin, aitoren seme, munduko bide aisetan zebillan, ondasunetan gizenduz. "Dealbatiores vias saeculi cursitabat" . Or Aitork 162s. Enetako aizago zen aien euskara, ezik Gipuzkoakoa. ZMoso 80 (90 aisa ). Hiri handitarat junik, / lan, sos, eta bizi aisak! Casve SGrazi 64. Aisa zen gero besteren / naba botxetan joitia. 'Il était facile' . Ib. 162. Ahal denean letraz letra aldaturik. Ez da aise beti, ezinezkoa da sarritan. MIH 289.
3. (Urt III 364), aisa (AN-larr ap. Asp ) .
(Acompañando a un verbo). Mucho. "Blatero, hitzuntzia [...], aise mintzo dena, bere aisiara mintzo dena " Urt III 364. " Aisa, abundantemente, con holgura. Bota aisa azukrea kafiari " Asp Gehi.
Bena halere hura die aisa errespetatzen / Zeren dien aisa nausi üzker handi egiten. 'Malgré cela on le respecte grandement / Car il est grand maître dans l'art de péter haut' . Etch 364. Ez ditu hogoi urte izan behar, lauetan-hogoita-hamar edo gehiago urtetan, hila dela Xabatek. Aise ezagutu dugu beraz eta, [...] adixkide handi ginen. Zerb Azk 112. --Ez dakin? Kapillunbordako Martzelinarekin ibiltzen baitun? --Ha, Pantxo!... Ba, aise ezagutzen dut. Larz Iru 22 (Lek ondo ).
(Acompañando a un adv. o adj. comparativo).
Uda lehen arrosa / neguan arraro, / osto bano arantze / aise gehiago. Bordel 106. [Larrun puntatik] xuri xuria, Baionatik eta Tarnosetik aise haratago ikus ditake itsas-hegia. Zerb Azk 38. Zu ere aise goxoago zinen / duela hamabortz urte! Mattin 98. Horrek latina bainan aise / eskuara du nahiago. Ib. 117. Lenago aise hobeki baitzen / denek lenguaia berian. Ib. 118. Arratsean baino aise azkarro / izaten bainaiz goizetan. Ib. 112. Salaburuk, ordea, nik baino hobeki ezagutzen du, aise hobeki. MEIG VI 115. Horrexegatik, hain juxtu, erabiltzen dugu erdarazkoa baino aise usuago. Ib. 170.
Bena halere hura die aisa errespetatzen / Zeren dien aisa nausi üzker handi egiten. ' Malgré cela on le respecte grandement / Car il est grand maître dans l'art de péter haut' . Etch 364. Zaragolla hobenak haienak zirela? / Gizunentako aisa nausi zirela? ' Que les meilleures culottes étaient les leurs, qu'elles l'emportaient facilement sur les hommes' . Ib. 278.
Manu oiek, oro ar, ez dira ain izigarriak. Izigarriago, aise, debekuak. Lf Egan 1955 (5-6), 7.
4. "Holgado, ancho, aisa, lasai, nasai " Lar.
5. aisa (L, S ap. Lh ).
Holgura, desahogo, comodidad. "Aisance" Lh. v. aisia.
Laxükeriala eta aisala ekharri dena, bethi hersidüretan izanen da. Mst I 25, 7 (Ch aisian eta largotasunean bizi nahi duena, Ip aiseria txerkhatzen diana ). Gure khorpitzen aisaren nahiküntia. Mst I 15, 2 (Ip gure aisaren nahiküntia; Ch gure aisien gutizia ).
6. (El) que vive con holgura y desahogo.
Uste düzia mündü huni estekatürik daudian gizonek, deus edo aphur baizik eztiela soferitzeko? Etziniro bat ediren, txerkha zintzan ordian mündü huntako aisenak. Mst III 12, 2 (Ch eztuzu hori kausituko munduko dohatsuenetan ere, Ip eztüzü edirenen siratsen erdian bizi direnen artian ere ).
AISEAN, AISAN (S).
Con comodidad, con desahogo. "À l'aise" Lh. v. AISIAN (s.v. aisia).
[Nekez bizi zenak] bere deliberua hain xuxen eta hain prootxozki bere fortunaren eta bere salbamendiaren atxiki zizin, nun denbora laburrez net aizan jarri baitzen. AR 249. Nihori ez baitzuen ematen bere beharren berri, guziek aisian zaukaten zela. Atheka 171. Herabia da aisan eta phausian izateko amurio desordenatü bat, zuñek gure eginbider hüts eragiten beiteikü. CatS 9. Itsasotik athera dezakegunarekin, badugu aisean bizitzekoa. Prop 1903, 89. Aldi batez, Eretan zagon Ganosse semiari erran zeron: Aisan zira. Ez düzü haurrik. Lagüntüxe behar züntüzke haurride gaxo horik. Const 42.
(Precedido de pron. posesivo). " Bere aisean ez izan, no encontrarse a gusto (T-L)" DRA .
Zure aizean eta egun klarez. "Tout à vôtre aise & du claire jour" . Volt 170. Lehen gusua bere onetik ilkitzera zoan; ekurugaitz agiri zen, eta ez batere bere aisean areago. Mde HaurB 79.
Herioak bere phena orotarik sendoturik eta delibraturik bere aise handian ezarten du. Tt Onsa 159.
AISE BAINO AISEAGO.
Muy fácilmente.
Horiek oro biziki estakuru ttipiak dira, aise baino aiseago antolatzen ahal direnak. Lf Murtuts 25. [Ipui] guziak dira biziak, egokiak eta aisa baino aisago irakurtzen diren horietakoak. MEIG II 146.
AISE BEZAIN ERRAZKI.
Muy fácilmente.
Soka estekatuko dugu eliza dorrean, eta Itsasuar guziek tiratuz aise bezain errexki urrunduko duzue eliza. Lf Murtuts 19.
AISE GABE
Zurekin batu / et' aise gabe, / su naiz bilhatu, / ta kisu labe. O Po 46 (Harriet traduce "sans loisir", y Lfn "après vous avoir jointe, et non sans peine").
AISENIK.
Lo más fácilmente; holgadamente, cómodamente. En AxN se explica astirik (27), por aisenik.
Bizia naramakan nihongo aisenik; / Ezdu Napoleonek halako egunik. Hb Esk 232. Bekhatü horietarik zuintara aisenik erorten gira? CatS 48.
AISERA (L, BN ap. A ), AISARA.
Cómodamente. v. AISEAN.
(Precedido de posesivo). Cómodamente, holgadamente, a mi (tu, su, etc.) gusto.
[Gizon bat] mundu hontan, bere aisala, honez eta ederrez betherik bakhian bizi denian. Tt Onsa 149. Ementxe, baster ontantxe itzegingo degu gure aisara. TAg Uzt 206. Illargia, izarrak eta aizea ere, ez dabiltzala legegabe ta ajolagabe nunaitik eren aisara. Ib. 251.
AISEXEAGO.
a) (aisaxigo S).
"Un peu plus facilement" Lrq.
Ahalgez urtua zabilan, alpotxak bizkarrean etxez-etxe. Bizkitartean, ahalgea behin zangopean ezarriz geroz, aisexago zoan. HU Zez 37.
b) (aisaxigo S).
"Un peu plus facile" Lrq.
AISEXEEN.
" Aisaxen, à peu près le plus facile" Lrq.
AIXA (V-gip, G-azp-to-bet-nav, AN-gip-5vill) Ref.: EI 98; ZestErret .
(Forma con palat., con o sin valor expresivo). Tr. Documentado al Sur desde Larramendi. Es la única forma en Iztueta, J.I. Arana, Arrese Beitia (AmaE 412), Goñi (117), Inza, Mokoroa (4), Ugalde (Iltz 53), Basarri (148) y Uztapide. Para las variantes axa, axe, aixe, no documentadas en los textos, v. EI 98.
San Agustiñ da argi-itxaso zabala, zeñean sartzen diran eskola guziak, ta aixa ta lasai kabitzen dira. Lar SAgust 10. Oiek, bai, dakitela seme-alaba leial piñak bezela, zure argiai eranzuten! Argatik dabiltza aiñ aixa birtute guztietan. Ib. 16. Aixa ill dezakegu / maiz konfesatuta, / orain degu denbora, / baita ere beta. Izt Po 56. Apustu onen ondoren bereala beste bat jokatu dute Bergarako plazan [...]; baita irabazi ere aixa aski. Izt C 245s. Probinzia labur au beingoan ta aixa menperatzeko ustean etorri izan diran [etsaiak] . Ib. 33. Eta erosoago aixa legozke beren izketa ta itzaldi ederrakin animen onean lan egiteko. Aran SIgn 209. Beti keñuka zaude / loruaren gisa, / esanaz nagusitzen / zerala aixa. AzpPr 96. --Andretxua, beorrek pasako luke egun guztiya onla beste ezer egin gabe. --Bai; aixa pasa liteke beñepin onla. Denbora errez jun! Sor Bar 97. Aien gañian marka ondu dute aixa. Ud 123. Bai, zakurrak aixa ezagutzen dute zeiñ nolakoa dan, gizonak baño aixago noski. Ag G 173. --Eta soldadu edo gudariak bereixten al dittuzu eztiranetatik? --Aixa, jauna. Inza Azalp 13. [Eskallerak jarri zituen] amona xarrak / aixa igotzeko gisan. Tx B III 138 (v. tbn. I 103). Aixa luzatzen dituzte / atzera ipurdiak. MendaroTx 197. Aixa dijoa Pelixa. / Aixa, txoriaren gixa. / Batez ere sarritxo / edaten duanean anixa. NEtx LBB 345 (v. tbn. en la misma pág. aisa dijoa Felisa ). Egunez aixa gastatzen ziran / gaueko irabaziak. Uzt Sas 179. Emen aixago kantatutzen da / ondo bazkaldutakuan. Uzt Noiz 114. Goizian purru-salda, ta eguerdian azak; aixe kabitzen naute ipurdiko galtzak. (AN-gip). Inza NaEsZarr 881. Aixe etorri, aixe yoan. (AN-ulz). Ib. 1939. Gaur aixago bizi dek nekazaria, batez ere emakumea. Ataño TxanKan 152. Astoarekin ere lan asko egiten zala, bizkarka baño aixago edo errezago. Albeniz 37.
v. tbn. JanEd I 91. Xe 185. Ill Testim 27. EusJok 110. EusJok II 73. Etxde JJ 13 (265 aiza). Olea 288. BasoM 152. TxGarm BordaB 11. BAyerbe 22.
" Ori jakina zen, [...] ori bistan zagon [...], bai aise! (B), bai aisa (AN-5vill), [...] egiazki! (BN-arb), horixe! (G-azp, AN-gip), aixa (AN-gip), [...] aije! (BN-ciz-arb)" Gte Erd 178.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper