Azpisarrerak (sarrerak) (63)
- t
- t
- t
- t
- abrera(t)
- agra(t)z
- agusta(t)
- ahalguz(t)idun
- ahalguz(t)itako
- ai(t)-
- albai(t)-
- alberten(t)zia
- alfor(t)xa
- algustidun, alguz(t)idun
- allo(t)z
- almai(t)z
- ARRAIE BI T'ERDIREKIN (arraie)
- artar(t)xoxo
- ar(t)zipizpiku
- baga(t)xa
- begirauk, -(t)zu...
- begitan(t)zino
- behauk, behau(t)zu,
- berauk, -(t)zu...
- ei(t)-.
- fran(t)s
- fran(t)zizkano
- gain(t)zutu
- goi(t)xago
- hanpilo(t)
- harahuna(t)katu
- hara(t)-hona(t)
- hau(t)sikor
- ide(t)zarri
- ikus(t)zaile
- intzen(t)su
- inxen(t)su
- itai(t)zur
- jaia(t)etxe
- jope(t) egin
- kalpi(t)zar
- kapa(t)s
- kon(t)sekentzia
- korse(t)
- larraut(t)e
- lua(t)z
- lur u(t)spe
- mait(t)agure
- mañi(t)xal
- murti(t)xa
- oiñe(t)situ
- pal(t)sakeria
- prut(t)u
- szien(t)zia
- tankar(t)
- tanke(t)z
- t(h)iña
- tirrit(t)a
- tran(t)xada
- txipre(t)ar
- ume-un(t)zi
- uu(u)t
- ZAZPI T'ERDI (zazpi)
agor.
Etim. Relacionado ya por J. Saroïhandy RIEV 1913, 477s., con gasc. agor, arag. agüerro 'otoño'. Se trata de términos pirenaicos, cuya significación, según Rohlfs 55 (v. tbn. agorril 'agosto' y 'septiembre', infra) ha debido de ser fijada tarde: "Autrefois elles [ces formes] ont dû désigner simplement l'époque de l'année où la sécheresse commence à se faire sentir, cf. en Ariège ourrado 'mois d'août". De origen no latino.
I .
(Adj.).
1.
(gral.; SP, Urt II 286, Lar, Añ, Gèze, Dv, H)
Ref.:
A;
Etxba Eib
.
Seco, árido (ref. en la mayoría de los ejs. a la tierra o a los campos, y menos frec. a los pozos, ríos, fuentes, etc.). "Sec, tari, enjuto, seco, secano" SP. "Aret ager, bazterrak seko, idor, agor dire " Urt II 286. "Seco, sikua, leorra, idorra, agorra " Lar (cf. ib.: "Seco, aplicado al hombre, al árbol, a las ramas, igarra, igartua"). "Orejones, lonjas secas de melocotón, musiken puska agorrak " Ib. "Sec, stérile. [...] Lur agorra, terrain sec, stérile. Denbora agorra, temps sec, temps de sécheresse" Dv. "1. sec, sans humidité; [...] 2. tari, épuisé. Ithurri agorra, fontaine tarie" H. "Agotado. [...] Juan daneko illa-betian, iturri agorra solo azpikua " Etxba Eib. Cf. IC I 576: "Agorreta es vocablo vascongado que quiere decir 'casa seca'". v. idor, lehor, ihar. Tr. Documentado al Norte desde principios del s. XVII y al Sur desde la segunda mitad del s. XVIII. En DFrec hay 6 ejs. Se tiende a relacionar, hasta en el parentesco, agor, idor, ihar, lehor y otros términos más, que pueden traducirse, al menos en ciertos contextos, por 'seco, sec, dry, trocken, etc.'. Esta coincidencia es más aparente que real. En general, agor es 'seco', dicho p. ej. de una corriente o del recipiente de un líquido (además de la esterilidad de hembras; v. antzu); de aquí agortu, más o menos equivalente a ahitu, lat. exhaurire, hablando de una fuente, un pozo, etc. En origen idor, como el occ. lehor, siku, se contrapone a busti 'mojado, húmedo', aparte de que lehor, gral., se refiere a 'tierra (firme)'; así en lehorrez eta itsasoz 'terra marique'. Finalmente, ihar se refiere en principio a cosas vivas (plantas, miembros de animales, etc.) y se contrapone a heze 'verde'.
Lur agor eta idor baten pare. "Sicut terra sine aqua" . Ch III 3, 7. Ezen ni naiz lur hura illhun eta agor dagoena zuk argi dezakezun arteraiño. Ib. 23,9. Izpiritu lohia ilkhia ditekenean gizon baten ganik, badoha lekhu agorretarat deskantsu bilha dabillala eta ez du aurkhitzen. He Mt 12, 43 (Lç leihor, TB, Echn, Hual, Samper, SalabBN, Ip, IBe idor, Ur (G), Ker legor, Ur (V), Arriand lior ). [Marmol zuria] gañetik bustitatzea ta gañetik ura daiola gelditzea; baña barrendik len bezain idor ta agor. Mb IArg I 277. Deabru gaisto Jesusek urrun-aienatuak ez du bere lan galgarrirako bazter agorra baizik arkitu oi. Ib. 244. Badira [...] eguraldi agor ta bazterrak galtzen dituzten ubelde, arri, aize ta elementak. Mb IArg II 277. Lur agor, iguzkiak alde guzietarik erretzen duenaren iduriko. Lg I 210 (II 89 tbn. lur agor ). Mendi idorren oinetan ontzen ditugun lurrak / Bere ganik ez balire diren bezain agorrak. Monho 58. Ez ala [landarak] lur gozatsuti badaruez lur agorrera. Mg PAb 126. [Bizkaijan] tokirik agorrenian billatuten da iraurkina. Ib. 129. Jauna, ene arima lur bat da agorra eta urik gabekoa. Jaur 379. Bere janzia kendu, eta putzu-zulo agor batera bota zuten. Lard 49. Horra nola agorra iduri duen lurrak ekhar dezakeen bazka ona. Dv Lab 106 (102 lur agor ). Iduri du, su lotzekotz, belharra izan behar dela barnean, lekhu agorrean. Ib. 126. Hango lurra, iguzkiaz kiskailia, nihon den agorrena dela. Laph 201. Begiak agor, pultsuak geldi. / Ozta-ozta bizi nintzan. AB AmaE 10.
(s. XX) Alderdi artako erriak baldar ta txiroak ziran geienak; ango lurrak, agor, lau, zabal ta berdiñak. Ag G 113. Ez behirik, ez ardirik ez dugu ikusten. Eremu hits, agorrak! JE Ber 18. Dena sarraski, dena zurruta agor, dena hegi diren harrizko mendoitz hits batzu. Ib. 41. Inguru guziak ihintz mikorik gabe idor-agorrak zaudelarik. Zerb IxtS 46. Lizuna erreka agorretan. / Belar txutik ere ez alor txigorretan. SMitx Aranz 53. Gaztelako lur agorrak. Etxde AlosT 43. Batzuk usteko zuten bezain agor eta antzu ezta beraz izan Baztango lur eder hau, euskara idatziarendako. AIr ( in Izeta DirG 12 ). Gabaz obeto mozten dira lasto ariñak eta larra agorrak. 'Les prés secs' . Ibiñ Virgil 75. Atzo eman duen lurra ez ditakeela agor eta kazkarturik geldi bihar ere agian! Larre ArtzainE 223. Ez liguke batere kalterik egingo, nere ustez, lehen filosofiaren gailur agorrak pixka batez utziko bagenitu. MIH 89s.
Seco, árido (ref. en la mayoría de los ejs. a la tierra o a los campos, y menos frec. a los pozos, ríos, fuentes, etc.). "Sec, tari, enjuto, seco, secano" SP. "Aret ager, bazterrak seko, idor, agor dire " Urt II 286. "Seco, sikua, leorra, idorra, agorra " Lar (cf. ib.: "Seco, aplicado al hombre, al árbol, a las ramas, igarra, igartua"). "Orejones, lonjas secas de melocotón, musiken puska agorrak " Ib. "Sec, stérile. [...] Lur agorra, terrain sec, stérile. Denbora agorra, temps sec, temps de sécheresse" Dv. "1. sec, sans humidité; [...] 2. tari, épuisé. Ithurri agorra, fontaine tarie" H. "Agotado. [...] Juan daneko illa-betian, iturri agorra solo azpikua " Etxba Eib. Cf. IC I 576: "Agorreta es vocablo vascongado que quiere decir 'casa seca'". v. idor, lehor, ihar. Tr. Documentado al Norte desde principios del s. XVII y al Sur desde la segunda mitad del s. XVIII. En DFrec hay 6 ejs. Se tiende a relacionar, hasta en el parentesco, agor, idor, ihar, lehor y otros términos más, que pueden traducirse, al menos en ciertos contextos, por 'seco, sec, dry, trocken, etc.'. Esta coincidencia es más aparente que real. En general, agor es 'seco', dicho p. ej. de una corriente o del recipiente de un líquido (además de la esterilidad de hembras; v. antzu); de aquí agortu, más o menos equivalente a ahitu, lat. exhaurire, hablando de una fuente, un pozo, etc. En origen idor, como el occ. lehor, siku, se contrapone a busti 'mojado, húmedo', aparte de que lehor, gral., se refiere a 'tierra (firme)'; así en lehorrez eta itsasoz 'terra marique'. Finalmente, ihar se refiere en principio a cosas vivas (plantas, miembros de animales, etc.) y se contrapone a heze 'verde'.
Lur agor eta idor baten pare. "Sicut terra sine aqua" . Ch III 3, 7. Ezen ni naiz lur hura illhun eta agor dagoena zuk argi dezakezun arteraiño. Ib. 23,9. Izpiritu lohia ilkhia ditekenean gizon baten ganik, badoha lekhu agorretarat deskantsu bilha dabillala eta ez du aurkhitzen. He Mt 12, 43 (Lç leihor, TB, Echn, Hual, Samper, SalabBN, Ip, IBe idor, Ur (G), Ker legor, Ur (V), Arriand lior ). [Marmol zuria] gañetik bustitatzea ta gañetik ura daiola gelditzea; baña barrendik len bezain idor ta agor. Mb IArg I 277. Deabru gaisto Jesusek urrun-aienatuak ez du bere lan galgarrirako bazter agorra baizik arkitu oi. Ib. 244. Badira [...] eguraldi agor ta bazterrak galtzen dituzten ubelde, arri, aize ta elementak. Mb IArg II 277. Lur agor, iguzkiak alde guzietarik erretzen duenaren iduriko. Lg I 210 (II 89 tbn. lur agor ). Mendi idorren oinetan ontzen ditugun lurrak / Bere ganik ez balire diren bezain agorrak. Monho 58. Ez ala [landarak] lur gozatsuti badaruez lur agorrera. Mg PAb 126. [Bizkaijan] tokirik agorrenian billatuten da iraurkina. Ib. 129. Jauna, ene arima lur bat da agorra eta urik gabekoa. Jaur 379. Bere janzia kendu, eta putzu-zulo agor batera bota zuten. Lard 49. Horra nola agorra iduri duen lurrak ekhar dezakeen bazka ona. Dv Lab 106 (102 lur agor ). Iduri du, su lotzekotz, belharra izan behar dela barnean, lekhu agorrean. Ib. 126. Hango lurra, iguzkiaz kiskailia, nihon den agorrena dela. Laph 201. Begiak agor, pultsuak geldi. / Ozta-ozta bizi nintzan. AB AmaE 10.
(s. XX) Alderdi artako erriak baldar ta txiroak ziran geienak; ango lurrak, agor, lau, zabal ta berdiñak. Ag G 113. Ez behirik, ez ardirik ez dugu ikusten. Eremu hits, agorrak! JE Ber 18. Dena sarraski, dena zurruta agor, dena hegi diren harrizko mendoitz hits batzu. Ib. 41. Inguru guziak ihintz mikorik gabe idor-agorrak zaudelarik. Zerb IxtS 46. Lizuna erreka agorretan. / Belar txutik ere ez alor txigorretan. SMitx Aranz 53. Gaztelako lur agorrak. Etxde AlosT 43. Batzuk usteko zuten bezain agor eta antzu ezta beraz izan Baztango lur eder hau, euskara idatziarendako. AIr ( in Izeta DirG 12 ). Gabaz obeto mozten dira lasto ariñak eta larra agorrak. 'Les prés secs' . Ibiñ Virgil 75. Atzo eman duen lurra ez ditakeela agor eta kazkarturik geldi bihar ere agian! Larre ArtzainE 223. Ez liguke batere kalterik egingo, nere ustez, lehen filosofiaren gailur agorrak pixka batez utziko bagenitu. MIH 89s.
Kandela hunek hari baten moianez du argia [...] fiñean, agorra da, kherik baizen ezpaitu egiten. Gauza bera da munduko gloria.
Gç 30.
(Uso fig.).
"
Bihotz agor du
"
SP.
Hurbiltzen aiz, Herioa, odolez egarririk, [...]. Bistaz ikharatzen dituk buruzagi gogorrak / Eta ematen daroztek transimendu agorrak. EZ Man I 44. Iauna, ezazula agin / predikuen hazia / ene bihotz agorrera / alfer den egotzia. EZ Eliç 62s. [Zeren zaren] hain epel meza erraitean, hain idor eta agor errezibitzean. SP Imit IV 7, 2 (Ch agor; Mst idor, Ol legor ). Haiñ agor komunione ondoan. "Tam aridus in communicando" . Arbill IV 7, 19. Erraiten dutelarikan ezen, Eskuara hitzetan agorra, eskasa eta moldegaitza dela, eta eztela jeusetako. ES 165. Ez dezazula uste izan mintzo naizela nahiki ariñez, borondate flako eta agorrez. He Gudu 166. Orra Jesusek ekusten zuena onez ta milagroz bazterrak betetzen zituen denboran: [...] berari zerraikola munduko guziak. Baña gero, bere lanerako artu behar zuen bide agorra artu zuen aldian? Mb IArg I 252. Ez arbuia / Jauna, ene bihotz agorra, / Ez arbuia / Ene ein ahal apurra. Monho 80. Ez dute komunio onik egingo komunio ondoan motel, agor ta siku siku daudenak? Mg CC 226. Amore gozoak ekarri dezake konfianza arro, ta bere buruaren amorea [...]. Baña amore illun, agor ta penazkoak berez dakar humiltasuna. Ib. 237. Egon leite damu [...] sendo bat bijotz agor siku ta negar bagian? Mg CO 63. Gizonaren bihotza, amodioz agor, / Egon othe diteke zeruari gogor? Hb Esk 238. Bi yaun aphez horiek, ungi egiteko, / Ez dute eskas bihotz, agor dena maizko. Ib. 146. Arima bethi ilhun, bethi agor, azkenean Jainkoaren miserikordiaz etsitzen du. Laph 43. Haren hitzak beharria xoratzen zuen arren, agor uzten zuen bihotza. Ib. 175. Arnas agor au adiz / sar ni barnagoan / Zure deadar oien / musikaren ioan. "Escuchando este resuello seco" . Or BM 100. Arnasak diraudano, / Arnas barnago oni / lagun iodan soinu / agorrago oneki. "Con este sonido seco" . Ib. 40.
Hurbiltzen aiz, Herioa, odolez egarririk, [...]. Bistaz ikharatzen dituk buruzagi gogorrak / Eta ematen daroztek transimendu agorrak. EZ Man I 44. Iauna, ezazula agin / predikuen hazia / ene bihotz agorrera / alfer den egotzia. EZ Eliç 62s. [Zeren zaren] hain epel meza erraitean, hain idor eta agor errezibitzean. SP Imit IV 7, 2 (Ch agor; Mst idor, Ol legor ). Haiñ agor komunione ondoan. "Tam aridus in communicando" . Arbill IV 7, 19. Erraiten dutelarikan ezen, Eskuara hitzetan agorra, eskasa eta moldegaitza dela, eta eztela jeusetako. ES 165. Ez dezazula uste izan mintzo naizela nahiki ariñez, borondate flako eta agorrez. He Gudu 166. Orra Jesusek ekusten zuena onez ta milagroz bazterrak betetzen zituen denboran: [...] berari zerraikola munduko guziak. Baña gero, bere lanerako artu behar zuen bide agorra artu zuen aldian? Mb IArg I 252. Ez arbuia / Jauna, ene bihotz agorra, / Ez arbuia / Ene ein ahal apurra. Monho 80. Ez dute komunio onik egingo komunio ondoan motel, agor ta siku siku daudenak? Mg CC 226. Amore gozoak ekarri dezake konfianza arro, ta bere buruaren amorea [...]. Baña amore illun, agor ta penazkoak berez dakar humiltasuna. Ib. 237. Egon leite damu [...] sendo bat bijotz agor siku ta negar bagian? Mg CO 63. Gizonaren bihotza, amodioz agor, / Egon othe diteke zeruari gogor? Hb Esk 238. Bi yaun aphez horiek, ungi egiteko, / Ez dute eskas bihotz, agor dena maizko. Ib. 146. Arima bethi ilhun, bethi agor, azkenean Jainkoaren miserikordiaz etsitzen du. Laph 43. Haren hitzak beharria xoratzen zuen arren, agor uzten zuen bihotza. Ib. 175. Arnas agor au adiz / sar ni barnagoan / Zure deadar oien / musikaren ioan. "Escuchando este resuello seco" . Or BM 100. Arnasak diraudano, / Arnas barnago oni / lagun iodan soinu / agorrago oneki. "Con este sonido seco" . Ib. 40.
2.
(G-to ap. A Apend
; SP, Ht VocGr 269, Lar, Dv, H, A (que cita a He)).
Estéril, sin fruto (se dice especialmente de hembras, árboles...). " Emazte agorra edo agortua, femme stérile" SP. " Urthe agor bat, une année de stérilité" Dv. "Stérile, qui ne peut avoir d'enfant. [...] Ce dernier terme est généralement employé pour les bêtes" H. " Emakume agorra (G-to)" A Apend. v. antzu.
Zuhaitz alferra, fauna, idorra eta agorra, hostoaren eta lorearen ondoan fruturik iasaiten eztuena. Ax 191 (V 129). Umerik ezin ditekeienean emaztea agorra [...] izanez. SP Phil 409. Zerutik izan zuen [Mariak] / Mezu dibinoa, / Ez zuela izanen / Agorren laidoa. Gç 67. Hil eznadintzat, eta agor egin fruturik gabe. Arbill III 2, 14. Hill ez nadintzat, eta agor eta fruitu gabe egon ez nadintzat. Ch III 2, 3. [Luis hamalaurgarrena] zeina ethorri baitzen mundura haren Ama hogoi eta hirur urthez agorra egon zen ondoan. CatLav 433 (V 205). Eta ez zuten haurrik, zeren agorra baitzen Elizabeth eta biak baitziren adin handitakoak. He Lc 1, 7 (Dv, Ir YKBiz 2 agorra; Lç steril, Ol legorra; v. tbn. en contexto similar Hm 81 agorra ). San Joan Baptistaren jaiotza da alabaña ama agor ta aita zar baten semearen [...] jaiotza. Mb IArg II 105. Aingeru batek erran zion haren amari, etzela gehiago agor egonen, emanen zuela mundurat haur bat. Lg I 223. Orai urthe agor bat badut, gero sasoin aberats bat uste dut. Brtc 138. Eta hil hau iadanik seigarrena darama agorra deitzen zuten emazteak. Ib. 1, 36 (Dv agorra ). Zorionekoak emakume agorrak eta aurrik artu ez duten erraiak. Lard 458 (Ir YKBiz 498 emakume agorrak ). Maldetako sorhoak izanen dira agorrak, zeren aspalditik uharrek larrutu baitituzte beren onkhailu guzietarik. Dv Lab 105. Ta agor omen zana, sei illabeteko dago. (Lc 1, 36). Or MB 51. Eta guzietan garbitasuna, pozez ernari, ez agor, Zu, Iauna senar zaitutela. Or Aitork 206.
Estéril, sin fruto (se dice especialmente de hembras, árboles...). " Emazte agorra edo agortua, femme stérile" SP. " Urthe agor bat, une année de stérilité" Dv. "Stérile, qui ne peut avoir d'enfant. [...] Ce dernier terme est généralement employé pour les bêtes" H. " Emakume agorra (G-to)" A Apend. v. antzu.
Zuhaitz alferra, fauna, idorra eta agorra, hostoaren eta lorearen ondoan fruturik iasaiten eztuena. Ax 191 (V 129). Umerik ezin ditekeienean emaztea agorra [...] izanez. SP Phil 409. Zerutik izan zuen [Mariak] / Mezu dibinoa, / Ez zuela izanen / Agorren laidoa. Gç 67. Hil eznadintzat, eta agor egin fruturik gabe. Arbill III 2, 14. Hill ez nadintzat, eta agor eta fruitu gabe egon ez nadintzat. Ch III 2, 3. [Luis hamalaurgarrena] zeina ethorri baitzen mundura haren Ama hogoi eta hirur urthez agorra egon zen ondoan. CatLav 433 (V 205). Eta ez zuten haurrik, zeren agorra baitzen Elizabeth eta biak baitziren adin handitakoak. He Lc 1, 7 (Dv, Ir YKBiz 2 agorra; Lç steril, Ol legorra; v. tbn. en contexto similar Hm 81 agorra ). San Joan Baptistaren jaiotza da alabaña ama agor ta aita zar baten semearen [...] jaiotza. Mb IArg II 105. Aingeru batek erran zion haren amari, etzela gehiago agor egonen, emanen zuela mundurat haur bat. Lg I 223. Orai urthe agor bat badut, gero sasoin aberats bat uste dut. Brtc 138. Eta hil hau iadanik seigarrena darama agorra deitzen zuten emazteak. Ib. 1, 36 (Dv agorra ). Zorionekoak emakume agorrak eta aurrik artu ez duten erraiak. Lard 458 (Ir YKBiz 498 emakume agorrak ). Maldetako sorhoak izanen dira agorrak, zeren aspalditik uharrek larrutu baitituzte beren onkhailu guzietarik. Dv Lab 105. Ta agor omen zana, sei illabeteko dago. (Lc 1, 36). Or MB 51. Eta guzietan garbitasuna, pozez ernari, ez agor, Zu, Iauna senar zaitutela. Or Aitork 206.
(Uso fig.).
Martir hunek mespresaturik / lurreko plazer agorrak, / jujatu zituen zirela / falsoak eta miñkhorrak. Gç 190. Xede hauk baizen ez baditu izan zure doloreak, inutila, agorra, funtsik-gabea izatu da. Brtc 167. Onerat konbertitzen ez gaituen penitentzia itxurazkoa eta agorra dela. Ib. 118. Ni balia nadin hek egiten dituzten erreflexioneez; ez beitez izan enetzat agorrak. Ib. 157. Izpirituz umil denak / ez baditu barnean / sendimendu apalenak [...] haren umilitatea / bertute agorra da. Monho 98.
Martir hunek mespresaturik / lurreko plazer agorrak, / jujatu zituen zirela / falsoak eta miñkhorrak. Gç 190. Xede hauk baizen ez baditu izan zure doloreak, inutila, agorra, funtsik-gabea izatu da. Brtc 167. Onerat konbertitzen ez gaituen penitentzia itxurazkoa eta agorra dela. Ib. 118. Ni balia nadin hek egiten dituzten erreflexioneez; ez beitez izan enetzat agorrak. Ib. 157. Izpirituz umil denak / ez baditu barnean / sendimendu apalenak [...] haren umilitatea / bertute agorra da. Monho 98.
II .
(Sust.).
1.
(V-gip, AN-gip)
Ref.:
AEF
1925, 104;
SM EiTec1 (
azelin
);
Etxba Eib
.
Sequía. "De las sequías tomó origen aquel refrán ferronero que dice: Aitzaki ederra olajaun pobriak agorra (AN-gip), que quiere decir: Buen pretexto para el ferrón la sequía" AEF 1925, 104. " Agorrakin, amorraiñak larri da azeliñak geldi " SM EiTec1. "Sequía. [...] Aspaldixan agorra daukagu alde onetatik " Etxba Eib. v. agorraldi, lehorte.
Lauda pontuan lurretik, / kreaturok Iainkoa: / dragoin eta usin orok / lauda gaingainekoa. [...] Elhiok berze tropekin, / emozue aithorra: / suge eta hegastinok, / eztuzuen agorra. Hm 98. Errege ta erreinu guzia aize idorrez ta zeruko agorrez zeatzea. Mb IArg I 368. Zeren arrak, mamorroak, arriak, agorrak [...] galdu duen ereñi ta jorratu zuenetik zetorren guzia. Mb IArg II 71. Asarrez ez deusku, ak / Bialtzen euririk, / Agorrez bizi gara / Danok erdi illik. AB AmaE 358 (v. tbn. 359 aurkietan da agorraz / ia ondatuan ). Euririk baga joanagaitik emen luzaro, / Aretx maitea, ez da izango beti agor. Ib. 66. Olajaun pobreak agorra, aitzaki ona. EZBB II 78. Urak kenduta agorra. Ayesta 54.
Sequía. "De las sequías tomó origen aquel refrán ferronero que dice: Aitzaki ederra olajaun pobriak agorra (AN-gip), que quiere decir: Buen pretexto para el ferrón la sequía" AEF 1925, 104. " Agorrakin, amorraiñak larri da azeliñak geldi " SM EiTec1. "Sequía. [...] Aspaldixan agorra daukagu alde onetatik " Etxba Eib. v. agorraldi, lehorte.
Lauda pontuan lurretik, / kreaturok Iainkoa: / dragoin eta usin orok / lauda gaingainekoa. [...] Elhiok berze tropekin, / emozue aithorra: / suge eta hegastinok, / eztuzuen agorra. Hm 98. Errege ta erreinu guzia aize idorrez ta zeruko agorrez zeatzea. Mb IArg I 368. Zeren arrak, mamorroak, arriak, agorrak [...] galdu duen ereñi ta jorratu zuenetik zetorren guzia. Mb IArg II 71. Asarrez ez deusku, ak / Bialtzen euririk, / Agorrez bizi gara / Danok erdi illik. AB AmaE 358 (v. tbn. 359 aurkietan da agorraz / ia ondatuan ). Euririk baga joanagaitik emen luzaro, / Aretx maitea, ez da izango beti agor. Ib. 66. Olajaun pobreak agorra, aitzaki ona. EZBB II 78. Urak kenduta agorra. Ayesta 54.
(Uso fig.).
Gaiak ere, ezin bestean, ez zen nahi bezala hautatzerik, gorago aipatu dugun ondasunen agorrak premia larrian uzten gintuelako. MEIG IV 135.
Gaiak ere, ezin bestean, ez zen nahi bezala hautatzerik, gorago aipatu dugun ondasunen agorrak premia larrian uzten gintuelako. MEIG IV 135.
2.
(Lar, Añ, H).
"(En) seco, leorrean, agorrean, idorrean " Lar, Añ. " Untzia agorrean da (substantivement), le bateau est à sec" H.
"(En) seco, leorrean, agorrean, idorrean " Lar, Añ. " Untzia agorrean da (substantivement), le bateau est à sec" H.
3.
(V-ger-och-gip-al, G, AN-gip; VP
3r, VocCB
(
Dv
))
Ref.:
A;
EI
316;
Iz To;
Iz UrrAnz (
ilbeltza
);
Iz
ArOñ
;
Elexp Berg;
ZestErret
.
Septiembre. "Septiembre. Adinekoek ezagutzen dute, baina erabili setienbre " Elexp Berg. Cf. ANDRE MARIA AGORREKO, AMA BIRJINA AGORREKO. v. buruil, agorril. Tr. Documentado desde la segunda mitad del s. XVIII en autores occidentales, principalmente guipuzcoanos.
Urteko illen erdiak izen bana, besteak biña, ta iruna dute [...] 9. Burulla, Iralla, Agorra. Cb EBO 47. Santa Kruz Agorrekoaren pesta. 'Santa Cruz de Setiembre' . Izt C 290. Agorra eta urria / eper eizerakoak dira. Izt Po 137. Aboztuaren ogeitik, agorraren zazpiraño. Lard 546. Agorraren ogeita zazpiyan. 'A veinte y siete de Setiembre' . Aran SIgn 107. Agorraren zortzian [...] Ama Birjiña Aranzazukoaren erromeria zan. Arzac EE 1884a, 9 (v. tbn. Bv AsL 23 agorraren ogei ta seian, EE 1887b, 267 agorraren bostean, Ud 82 agorran zortziyan, AzpPr 37 agorraren amarrian, Ag Kr 215 agorraren 22an, Balad 143 agorraren bostian ).. Agorraren erdian gagoz. Arranondotarrak, bi edo iru illabetean erbestetik atunetan ibillita [...] etorri dira etxe aldera. Ag Kr 44. Datorren Agorraren lenbiziko egunetik aurrera. EEs 1917, 77. Garoil edo Agorraren 22an. Eguzk RIEV 1927, 433. 1870-garrengo Agorraren seigarrena zan. Or SCruz 25. Eta Agorraren amalauan / an ezagutu. MendaroTx 266. Berotu bear du poliki eguerdirako, Agorra illurren izanagatik. Ldi IL 40. Bergaran bertan, Agorra (Iralla)ren 7gnean. Ib. 128. Igazko Agorraren lenengotik. EAEg 4-6-1937, 1763. Aloñako Amaren jai egun bezperan gertatua. 1638'ko agorrak 7. SMitx Aranz 213. Urrengo urtean, agorrak 14, Gurutze-eguna Lezon. NEtx Antz 158. Agorretik asi ta otsaila bitartean. Munita 46. Dagonillaren beroak [...] pasa dira [...] Orain agorrean gaude. Txill Let 48. Agorra agor etorri zaigu, / garaillari aize txarrak, / desegindurik arbiak eta / alpapa ta birbelarrak. And Egun 121. Agorraren lenbiziko egunak izan bear ziteken. Ataño TxanKan 219. Irugarrengoa suspenditu Garagarrillean, eta Agorrean aprobatu zuan. JAzpiroz 218. Agorraren 29-a arte, San Migelak arte alegia. Insausti 89.
v. tbn. Zab Gabon 54. Basarri 5. Gazt MusIx 144.
Septiembre. "Septiembre. Adinekoek ezagutzen dute, baina erabili setienbre " Elexp Berg. Cf. ANDRE MARIA AGORREKO, AMA BIRJINA AGORREKO. v. buruil, agorril. Tr. Documentado desde la segunda mitad del s. XVIII en autores occidentales, principalmente guipuzcoanos.
Urteko illen erdiak izen bana, besteak biña, ta iruna dute [...] 9. Burulla, Iralla, Agorra. Cb EBO 47. Santa Kruz Agorrekoaren pesta. 'Santa Cruz de Setiembre' . Izt C 290. Agorra eta urria / eper eizerakoak dira. Izt Po 137. Aboztuaren ogeitik, agorraren zazpiraño. Lard 546. Agorraren ogeita zazpiyan. 'A veinte y siete de Setiembre' . Aran SIgn 107. Agorraren zortzian [...] Ama Birjiña Aranzazukoaren erromeria zan. Arzac EE 1884a, 9 (v. tbn. Bv AsL 23 agorraren ogei ta seian, EE 1887b, 267 agorraren bostean, Ud 82 agorran zortziyan, AzpPr 37 agorraren amarrian, Ag Kr 215 agorraren 22an, Balad 143 agorraren bostian ).. Agorraren erdian gagoz. Arranondotarrak, bi edo iru illabetean erbestetik atunetan ibillita [...] etorri dira etxe aldera. Ag Kr 44. Datorren Agorraren lenbiziko egunetik aurrera. EEs 1917, 77. Garoil edo Agorraren 22an. Eguzk RIEV 1927, 433. 1870-garrengo Agorraren seigarrena zan. Or SCruz 25. Eta Agorraren amalauan / an ezagutu. MendaroTx 266. Berotu bear du poliki eguerdirako, Agorra illurren izanagatik. Ldi IL 40. Bergaran bertan, Agorra (Iralla)ren 7gnean. Ib. 128. Igazko Agorraren lenengotik. EAEg 4-6-1937, 1763. Aloñako Amaren jai egun bezperan gertatua. 1638'ko agorrak 7. SMitx Aranz 213. Urrengo urtean, agorrak 14, Gurutze-eguna Lezon. NEtx Antz 158. Agorretik asi ta otsaila bitartean. Munita 46. Dagonillaren beroak [...] pasa dira [...] Orain agorrean gaude. Txill Let 48. Agorra agor etorri zaigu, / garaillari aize txarrak, / desegindurik arbiak eta / alpapa ta birbelarrak. And Egun 121. Agorraren lenbiziko egunak izan bear ziteken. Ataño TxanKan 219. Irugarrengoa suspenditu Garagarrillean, eta Agorrean aprobatu zuan. JAzpiroz 218. Agorraren 29-a arte, San Migelak arte alegia. Insausti 89.
v. tbn. Zab Gabon 54. Basarri 5. Gazt MusIx 144.
( VocCB
, H).
Agosto.
Donosti, 1923 urteko Agorraren 23an. (1923). ForuAG 361.
Agosto.
Donosti, 1923 urteko Agorraren 23an. (1923). ForuAG 361.
(G-azp, AN-larr)
Ref.:
EI
318;
Echaide Nav 64
.
Octubre.
Octubre.
4.
(G-nav ap. CEEN
1969, 83
).
Variedad de lino. "(Lino) secano" A (que cita a Mg). "El 21 de Septiembre es la fiesta de San Lino. Ese día había que sembrar el lino en Urdiain (San Lino egunien danok agorra ereitera!). San Migel Urriko, agorra bi orriko, San Miguel de Septiembre, el lino con dos hojas al aire" CEEN 1969, 83. v. agorlino.
Lino mueta bi dagoz, batari deritxo agorra ta bestiari lina beria. Mg PAb 138. Lino agorra bada / Jakoz ateraten / Ganak, eruateko / Gero-ezpatatuten. Ib. 144.
Variedad de lino. "(Lino) secano" A (que cita a Mg). "El 21 de Septiembre es la fiesta de San Lino. Ese día había que sembrar el lino en Urdiain (San Lino egunien danok agorra ereitera!). San Migel Urriko, agorra bi orriko, San Miguel de Septiembre, el lino con dos hojas al aire" CEEN 1969, 83. v. agorlino.
Lino mueta bi dagoz, batari deritxo agorra ta bestiari lina beria. Mg PAb 138. Lino agorra bada / Jakoz ateraten / Ganak, eruateko / Gero-ezpatatuten. Ib. 144.
AGOR-OLA
v. agorrola.
AGORRA EGIN (V-gip)
Ref.:
Iz
ArOñ
(
agurtu
);
Etxba Eib (
agorra eiñ, agorrilla
);
Elexp Berg
.
" Agórra iñ, vaciar un pozo" Iz ArOñ . "Operación de agotar o poner en seco una parte del cauce o el álveo del río para coger la pesca. Presapian agorra eiñda erozenbat angira, loña eta barbu artu eben Santa Ana egun baten, habiendo agotado el cauce bajo la presa [...]" Etxba Eib. " Agorrillian errezen agorrak eitten dira, en setiembre es cuando es más fácil agotar el cauce del río" Ib. "Operación de desecar una presa o un pozo para pescar más fácilmente. Baldiekin agorra ein presapian da edozenbat anborraiñ arrapau giñuan " Elexp Berg.
" Agórra iñ, vaciar un pozo" Iz ArOñ . "Operación de agotar o poner en seco una parte del cauce o el álveo del río para coger la pesca. Presapian agorra eiñda erozenbat angira, loña eta barbu artu eben Santa Ana egun baten, habiendo agotado el cauce bajo la presa [...]" Etxba Eib. " Agorrillian errezen agorrak eitten dira, en setiembre es cuando es más fácil agotar el cauce del río" Ib. "Operación de desecar una presa o un pozo para pescar más fácilmente. Baldiekin agorra ein presapian da edozenbat anborraiñ arrapau giñuan " Elexp Berg.
AGORREAN.
" Agorrean, à sec, sèchement, secamente, a secas" SP. " Agorrean lanean haritzea, travailler à la journée sèche" H.
" Agorrean, à sec, sèchement, secamente, a secas" SP. " Agorrean lanean haritzea, travailler à la journée sèche" H.
AGORRIK.
(Estar, quedar...) seco, estéril.
Bere alferkeriak eta etxeko artha eskasak hekien alhorrak agorrik geldi-arazten ditu. Dh 197. Parra eragin behar zanean, hartako ere zu ona, / gure denboran ezagutu dan bertsolaririk osona. // Egun ordea agorrik zaude, ai, ezin-beste estutan / herri gainera hainbeste ur on ixur ondoan burrustan. Xa Odol 311.
(Estar, quedar...) seco, estéril.
Bere alferkeriak eta etxeko artha eskasak hekien alhorrak agorrik geldi-arazten ditu. Dh 197. Parra eragin behar zanean, hartako ere zu ona, / gure denboran ezagutu dan bertsolaririk osona. // Egun ordea agorrik zaude, ai, ezin-beste estutan / herri gainera hainbeste ur on ixur ondoan burrustan. Xa Odol 311.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
