OEH - Bilaketa

4772 emaitza t bilaketarentzat

Sarrera buruan (64)


Sarrera osoan (485)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
asto.
etimologikoa
Etim. No son aceptables las opiniones de Lapesa y Rohlfs, que lo hacen derivar de lat. asinus . Es preferible la etimología de Azkue (Eusk 1919-20 (II), 5), de (h)arz- (< hartz ) + suf. dim. -to . Ha sido relacionado con aquit. Asto- (Asto-ilunno, etc.).
sense-1
1. (gral.; Lcc, Mic, SP, UrduñBerb 394, Urt, Ht VocGr 329, VP 1r, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB ), arsto (SP HL , Dv, H, A) Ref.: VocPir 406; Bon-Ond 142; A; A Apend ; Lrq; EAEL 81; Iz Als, ArOñ, Ulz, R 402 y 285; Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret .
Asno. "Âne" SP, Urt Gram 21. "Asinus, astoa, tontoa, burugogorra" Urt II 404. "Asno", "borrico" &c. Lar, Añ. "1.º burro. [...] 3.º estúpido, majadero" A. "Astua, asno" Etxba Eib. "Ze asto arráno sartu jazkiniri Pernandok? ¿qué burros me ha vendido a mí Fernando?" Iz Als. Tr. General en todas las épocas y dialectos. La forma arsto se documenta en Sauguis (tbn. asto ), Oihenart y Tartas. En DFrec hay 69 ejs.
Eztuk guthiziaturen eure hurkoaren emaztea, ez muthilla, ez neskatoa, ez idia, ez astoa, ez haren den gauzarik batre. Ins D, 7v. Idi batez eta asto / batez berze moianik / mundu hunetan etzuen / Iongoikoak emanik. EZ Noel 48. Zergatik zehatu duzu zure astoa? SP Phil 322. Saulek bere aitaren astoen bilha zebillala aurkitu zuen Israeleko erresuma. Ib. 188. Non da zure noblezia, / Nola asto unhatua? / Eta lagunik eztuen / Idi bakhoitz flakatua? 75. Zergatik Jesüs hara sarthü zen asto baten gañen? Bp II 45. Bada sartu zen asto txar baten gañean, ta asto sillarik bagekoan. Mb IArg I 267. Idiari har arazi behar diozue, laurden bat arnotan, astoaren zangoko azazkala. Mong 588. Astua len salduba da Madalenatxo Martiñeneko ditxosari. CartNav 142. Halako hersturan izan zen hiri hura non asto baten burua saltzen baitzen lauetan hogoi peza dirutan. Lg I 375. Zisek egorri zuen Saul bere semea errebelatu zitzaizkon astoen ondoan. Ib. 264. Ta errekeitü hartan zagoelarik asto bat hara jin zela. Egiat 272. Alan gogaikarrija da astazainarentzat asto zamatubaz juan biarra. Mg PAb 183. Asto batek basoan zebillela, topatu zuen Leoia. VMg 74. Jesu Kristoren jaiotzan modu obean egozan asto, ta idia, gu Mezan gagozan baño! LoraS 86. Aita San Ignazio Loiolakoari asto serbitzaritzat opa ta eskiñi jakon nekatzalle pobrea legez. LoraS 88. Ez dago urrin era seguruba ta ixila euki ezkero, ardija edo bildotsa, idija edo astua ostuteti. fB Ic II 246. Asto bat, idi bat edo kriadu bat etxera ekarri biar bada. fB Ic III 333. Astoak bizkar azurrean / eukan zori txarrez zauria. Zav Fab, RIEV 1907, 540. Asnas-lurriñarekin / berotuaz lastoa, / daude idi, astoa, / ardia, bildotxa. Echag 123. Asto bat zijoan bein / egur-zamarekin, / pentsamentu illunak / egiñaz berekin. It Fab 116. Txit gitxi izango dira asto ta zaldi txikitxo bana edo biña ez dauzkatenak, menditik altxeria ekarteko. Izt C 171. Itxian sartu, eta ipiñi zuten, astoa balitz bezala, errotarriari eragiten. Lard 146. Eta janari oiek guziak astoetan arturik, bera beste batean jarrita, bazijoan. Ib. 175s. Mando baten gañian / Domingo Kanpaña, / ez dijoa utsikan / asto orren gaña. Bil 169. Esnea emateko beiak, karga erabilltzeko asto, zaldi eta mandoak. Arr GB 146. Lorentziyoko kalian ez diat i baño asto aundiyagorik ikusi. Sor Gabon 22. Astoak eziñ iruntsi eban / Txarri gizen baten ona. AB AmaE 207. Berak entzun zituzan astoen arrantzak. AB AmaE 245 (v. ASTO-ARRANTZA). Horrela sartu zen Jesus Jauna Jerusalemen, jende oste baten erdian, eta nihork oraino azpian izatu etzuen asto baten gainean. Jnn SBi 26. Egunagaz iagiten / direan alperrak / oin biko astoak dira / edo bai okerrak. Azc PB 327. Jesüs barrükian, / Astoa khantian, / Sorthü hotzetan. UNLilia 8. Emonik baidago lanari, orobat nola astoa makilakaldier. Mdg 149. Astorik bizkorrenak baizen bizkor, oñez beti ordu luzietako bidean. Ag Kr 70. Astoaren arrantza! Ag G 226. Gitanuok zirean, iru gizon, iru emakuma, lau ume, lau asto ta txakurtxo bi. Echta Jos 15. Oraingo tren eta automobillekin, ezta asto eta mando bearrik. Urruz Zer 25. Asto itxu bat zeukan Pernandok ikulluan. Muj PAm 58. Egün, zure botzaren entzütiari, üdüri zitadazün astuaren orrua entzüten niala. Eta asto gaxuaz oritürik nigarrez arizan nüzü. Const 29. Arri astoak, arri, Manuelen ostatura. Barb Sup 73. Lau asto, euren ur-zubillakaz eta zigor bat emon eustazan nire mende. Or Tormes 119. Itsuka yuan nindukan, asto bat larre agorturat yuaiten den bezala alatzeko menturan. Zub 50. Astua il da gurdiya ausi, / egun tristiak orduan. Tx B I 236. Ollo batzuek [...] / asto koskor bat eta zakurra. Ib. 63. Izter bijak apurtu badautsoz astuak, / Min ikaragarrijak daukoz oillaskuak. Enb 178. Berehala asto hura bertze hala halako batean trukatzen diote, eta ixil ixila, gero, badoazi ohera. Barb Leg 65. Ez al du zuetako edozeñek bere idia edo astoa ganbelatik askatzen ta eradatera eramaten larunbatean? Ir YKBiz 290. Aren bizkarra iduri oi zait / "zebra" deritzon astoa. Or Eus 220. Baña enparauak, astoak lez lan egin arren, gosez arrausi egin beharko leukie. Eguzk GizAuz 119. Bainan astoa, nola hel-araz ezkila-dorre punta hartarat? Lf Murtuts 15. Bazituen hirur mila kamelu, bortz ehun idi pare, bortz ehun asto, eta hainitz muthil eta neskato. Zerb IxtS 31. Biriatuko mutil tzar batzuek asto bat ebatsi zuten. Zerb Azk 89s. Eta guztia ulertzera ekarriko zuen, eskoletako programak moldatzen dituzten asto jakintsuak eskandaliza-erazterainokoan. Mde HaurB 28. Asto-koskor bat soka batetik tiraka zekarten eta beronen gaiñean aguazil bat gibelaldera begira eta isatsaz baliaturik astoa mugi-azteko. Etxde JJ 173. Dedutan zegon gizonak etzun ulertu; asto zentzugabeetara alderatu zan, eta aien antzeko egin. (Ps 48, 13). Or Aitork 405. Eta andik lasterrera agertu ziran mutiko biak, samatik lotuta asto bana ekarrela. Erkiag Arran 55. Hantxe genbiltzen gu nola, / astoak zama-pean. Arti MaldanB 199. Nok esango leukean Jaungoikoak mundua sei egunetan egin ebala eta zazpigarrenean deskantsau zala? Kortako astoak be ez. Vill Jaink 42. Jendea badabil, asto bat edo beste ta zakuak baztarretan. Anab Aprika 25. Ez astorik ez txakurrik etzan emen gure gaztetan. And AUzta 103. Nork daki nundik heldu den arraza hori... Beren asto eta pottokoak nundik biltzen othe dituzte. Larz Senper 28. Bigarren buelta egin zuanerako astoa oso nekatua baitzan. Salav 102. Or du Patxik bere astoa, egur-zamaz ongi astundua. NEtx LBB 182. Astoak errotara / juaten ziran sarri, / artoa eraman da / iriña ekarri. Uzt Sas 101. Gogotik onhartu du, / ez baita astoa. Mattin 86. Eta aurretik astoa artuaz, jarraitzeko esan zion bere nagusiari. Berron Kijote 213. Aska ipini zuen leze-zulo batean, idia eta astoa inguruan zituelarik, eta aldarea askaren gainean. MEIG I 76.
azpiadiera-1.1
(Empleado frecuentemente en refranes o similares). " Asto deiturik, egizu orro, quand on t'appelle âne, brais" SP. "Asno de muchos, lobos le comen, askorena da astoa, aldean bear du otsoa. A asno tonto, harriero loco, nagia bada astoa, emaiok astazai eroa " Lar. " Astoak ilda dago (V-m), astoak jorik duk (c.), está triste, litm. está que se le han muerto los burros. Asto batari buztana khen, bertzeari ezar (BN-mix); asto batari buztana kendu, besteari ipiñi (V-m), pedir prestado a alguien para pagar a otro. Astoak erran leio mandoari: ken akit orrago, belarri (V). [...] Ez har astoa lagün, ezpadük behar zamadün (S)" A. " Astoa eunetan (Vc), el burro tejiendo lienzo (se dice de una persona que emprende negocios que están fuera de su alcance)" Ib. " Astoa sal, astoa eros (Foix)" Lh. " Asto hün janerazi (S-saug), faire avaler des couleuvres" Lh. " Astoa saldu ta mandoa erosi, coger peores cartas que las echadas; litm.: vender burro y comprar macho (AN-larr-ulz); Var.: astoa saldu ta potxotxo erosi (G-azp), astoa yoan ta mandoa etorri (V-m)" A EY III 258s. " Ordu betean elduko aizela? Etzegok astoa loiean. ¿Que llegarás en una hora? ¡No tienes mala! (G-azp, AN)" Ib. 303. " Astoaren buztanpean zeudek, ez gurean, están lejos" Ib. 309. " Astoak errotara yoango dira gu ilda bere, los burros irán al molino aun después de morir nosotros (V-ple-ger); es decir, somos innecesarios" Ib. 305. " Asto hilari yoka, empujar una puerta abierta [...] (BN-lab)" Ib. 282. " Asto ílari úzkutik ólo " Iz R 402.
Astoagaz adi kirolan ta deik buztanaz bizarrean. "Regocíjate con el asno, darte ha en la barba con el rabo" . RS 116. Igazko asto illak aurten lurruna. Ib. 84. Arstoa mainduretan. Saug 77. Hi handi, ni handi, / Nork erranen du, gure astoari harri? Ib. 147. Nahi duenean doake bakura, arstoa eta arbalda dituena eskura. O Pr 326. Astoak on dik oloa; / idiak arto-lastoa. (1705). GavonC Egan 1956 (5-6), 28. Euskaldun alper ajolakabeai esan dakieke: astoaren aorako eztia eztala, baña bai belarra. Cb EBO 30. Ezi zer erakutsikodú estakiénak? Astoain húmea astokó. LE Prog 116. Astoen xuxentzeko obeak dire paloak ezi arrazioak. (163). LE-Ir . Ez dire perlak xerrientzat, / Ez konfiturak astoentzat, / Preparatzen! Monho 30. Arstoa osinian, / Irriz irriz itotzean. Mg PAb 172 (en una lista de refranes). Laster ezagun baitire: / Nola astoa beharritik, / hek bertze zerbaitetarik. Gy 24. Albistari orren egia ta astoaren arrantza or nunbait dituk. Ag G 225. Ez dakigu eia ondoko igandetan egiten izan ahal zuen bere mirakuilua [...] ala Harrixabaltarrak gelditu ziren lehen asto, gero mando... Zerb Ipuinak 130. Mando denean ageri, / Asto beltxak bazter! Ox 96. Astoa zaldiz jantzi arren be, beti asto. Bilbao IpuiB 22. Ta Sokrate sofistekin elkartzea, idia astoarekin uztartzea lizake Platonen ustez. Zait Plat 115. Asto ioan eta mando etorri. Ib. 20. Zure andria be astua makillara letxe einda euan. SM Zirik 24. Asto illari garagarra emon buztanetik. And AUzta 98. Astoa sal, zaldia eros. Osk Kurl 189. Asto illari, uzkutik olo, esaten dute erronkariarrek. Vill Jaink 182. Bereak eta asto zarrarenak erran ditio. (B). Inza NaEsZarr 2006. Asto-arrak ume egiñen dik, i mugitu orduko. (AN-ulz). Ib. 1373. Askoren astoa, goseak ill. (G-goi) 'Batak besten aitzekian lanak egin gabe uzten' . Inza EsZarr 148. Asto askok, lasto asko. (AN-larr) 'Asko diran tokian asko bear' . Ib. 150. Astoa il-da, garagarra. (G-azp) 'Garai onean zabiltza, esateko' . Ib. 151. Bertze aldi batez asto baten jabeak arrapatu ginituen. Etchebarne 23. Janariaz beterik / astoa gorantza. Ayesta 31. Auxen asto polita! Mantsoa al da? BAyerbe 143.
azpiadiera-1.2
(Aplicado a personas). Bruto, tonto, torpe. "Le trató de asno, diciéndole astoa más que astoa " (Mañeru, 1588). LexHNav II 68. " Asto bat da, es un majadero" VP 44r. "Majadero" Lar, . " Astobeharrihandi (S-saug), imbecile" Lh. " Astua (adj.), ignaro, burro. Salamankatik len bezin astua itxuli zan " Etxba Eib. "Persona que hace un exceso" Iz ArOñ. "Estúpido, ignorante, bruto. I aiz personia astua" Elexp Berg. "Motillak ondo astua haiz!" ZestErret. v. astakilo. .
Bada astoa, nolan esan do[z]u bostak xo daudela. Mic 12r. Nik erranen dut gizona dela arsto bat, zamari bat eta brutal bat. Tt Onsa 105. Zer degu, astoren batek edo bestek esanagatik, eztala onelako itza emengoa, edo eztuela aditzen? Lar Carta a Mb 280. Oh oh Hunolt gaizua! / asto bürü handia! / hire tradizionia / izan dük untsa pakatia! Xarlem 866. Asto andi bat zara. Asiko bazina zu norbait apeitetan, arpegi guztija itxiko zeunskijo odolez beteta. Mg PAb 48. Hirur hoitan astoena / Ezta segur uste dena. Gy 199. Ene mamarra, / ast' andia / bestêna dakit / ez nirea. Zav Fab, RIEV 1907, 536 (palabras de una adivina). Batak dio: ni eniz joanen, eniz hain asto. Arch Fab 97. Hek ere gisa baitire harendako, / Zeren diren gaixto, / Xoro edo asto. Zby RIEV 1909, 229. Gizon andiak sarri asto andiak izan doazalako. A BeinB 66. Daukat ez dela jendea den baino astoagotzat idukitzea baino astokeria handiagorik. HU Zez 195. A! Sabelotzi astoa! Ag AL 56. Olan uste izangok ik astuorrek. Echta Jos 44. Batzuk, euren neurritik urten gura daben soroko, itsu, asto, ganbelu dongeak diralako, ta bestea, len be esan dot eta, panparroi, judio, ustel, izurde, zorribiztua. Ag Kr 137. Zeuek zerate zuek astoak, zeuek, ezer eztakizutenok. Ag G 226. Ez zaitak halako astorik, nola baita eriaren aitzinean bere jakitateaz odol hotzean durduzatzen den medikua. JE Bur 124. Nor astuo diraden / ezin leike igarri. Noe 88. Orok ikasazue behar duzuena, / Ikusiz lauetarik zoin zen astoena! Ox 95. Geratuko da azkenean benetako asto bat eginda. Kk Ab II 115. Geienetan bertako mutillak zakar eta asto xamar izaten dira erriko neskaekin. Anab Usauri 113. Utikan, asto nardagarriya. Alz Burr 19. Ba, aspaldi, gizon astoa. Zerb BiGo 305. Eu az i astua! Otx 177. Langille baiño zein astoago / zirudik dema dutela. Or Eus 305. Astoa baino astoagoak zirezte. Lf Murtuts 15. Ta astiñaldia hautu zuanean, etxeko emakume guztiek harrituta, asto handitzat eduki zuten. Osk Kurl 68. Mutillak oso asto ta kertenak [iruditzen zaizkio neskari] . MAtx Gazt 29. Neoni franko astoa naiz bañan / bertan baditut lagunak! Mattin 136. Oraintxe bai ere burua galdu dekela! Azkeneko ardoak edan dituk! Astoa aleena! Ataño TxanKan 112.
azpiadiera-1.3
(Uso adj., no ref. a personas). Brutal. Lehen, beren mandoeri joarazten omen ziozkaten, gainean harat hunat egun osoak ibil-araziz, hortarat kondenatu batzu bezala [...]. Metsikano zaharren moldea etzauku batere bertze bat baino astoago. Zerb Metsiko 325.
azpiadiera-1.4
(Como primer miembro de compuestos). v. ASTO-ARRANTZA, ASTO-BELARRI, ASTO-OTZARA.
Astojabea asi zan biraoka, ta kolpetzen abere illik zegoana. VMg 62. Asto-jaubiak eskatzen eutson Erledunari astua. Enb 167. Astokortara eruan. Otx 122. Lege-etxean autarki edo indarrik geien daukenak agindu dagiena, indar ori asto-indarra ba'litz be, legea izango ete-litzake? Eguzk GizAuz 99. Pekatu andi bat egin neban-da, asto-itxura emon eustan Jaunak zigortzat. Bilbao IpuiB 24. Armiñako ta Bolunburuko asto-jagolak. Erkiag Arran 57. Maiatza ez da asto-aro, baino bai osto-aro. EZBB II 52. Gaizki ezia zaude, zure asta-mingaiña nagusia iraintzen. Berron Kijote 30. Asto-periak galantak ikusten ziran ola orren inguru. Gerrika 123.
sense-2
2. (Lar Sup, H, A).
Fiador. (No es completamente seguro que se trate de la misma palabra) "Celui qui se porte pour caution" H.
Asto dina zordun. "El que se hace fiador deudor" . RS 249.
sense-3
3. (gral.; vEys, Dv, H). Ref.: A; Urkia EEs 1930, 45; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret. Se dice de distintos tipos de soportes, especialmente los de cuatro patas. "Dos maderos que llaman astoas en lengua bascongada" (1736) GoiBur 234. "(L), T en bois sur lequel on pend les habits pour les battre" vEys ( A). "Meuble en bois ayant à peu près la forme d'un lit, et dans lequel on égrène le maïs, en le battant avec des bâtons"; "terme de charpenterie, les deux pièces de bois qui s'unissant au faîte, forment l'arbalétrier" Dv. "Étai, support (de plusieurs sortes), hâtier" H. "2.º (c.), sostén de andamios. [...] 4.º (V, G), instrumento de madera para golpear y desgranar el maíz, para majar y ablandar el lino, para sostener las duelas al alisarlas, etc. [...] 7.º (AN-5vill), majamaíz. 8.º (V-m, B), arca en que se desgranan golpeando las mazorcas" A. "Asto. Otzarakada arbi ta bedar bizkarrera jasotzeko aulki-antzeko tresna (V-gip)" Urkia EEs 1930, 45. "Objeto con cuatro patas para sostener un andamio, mesa, etc." Iz ArOñ. "Armazón de cuatro patas, para montar el andamiaje. Eskatixozuz Kortazori, asto bi ordiaz bixar arte" Etxba Eib. "Astoa, soporte de madera que se coloca encima de la artesa y que sirve de apoyo al cedazo" (Ae) CEEN 1971, 350. "Astua. Zankalatraba esertzen zen pertzkillea zuraje baten gañeko ool batetan. Zuraje onen izena, astua. Bi anka zituan eta 70 zentimetro goibean" Garm Olag. "Aparato de madera de cuatro patas que se utiliza para sostener los troncos que se han de cortar a sierra. Sirrin-sarran jardun dau Antonik serran, tronguak asto gaiñian jarritta" Elexp Berg.
Ganbaran, metro erdi bat altu-edo, egur luze bat jartzen zan, artarako eginda, asto batzuen gaiñean. JAzpiroz 76. Lixua egin bear zanean, kuela berrogei bat zentimetroko altuko asto baten gaiñean jartzen zan. Asto au onelakoa: iru ixkiñakoa, egur dezente bat, xarde banakakoa . Ib. 114.
azpiadiera-3.1
"Palo que se pone sobre la carga de un carro para estibarlo" A.
azpiadiera-3.2
"(V), patines, calzado de madera de las narrias" A.
sense-4
4. (BN-arb ap. Gte Erd 192 ; Hb).
"L'as des cartes. Asto pika, l'as de pique" Hb.
Huntan Hoztarrek 3 errege eta bi asto, eta horiekin (bonos bait ziren) lehen mantxa biltzen dute. Herr 12-6-1958 (ap. DRA ).
azpisarrera-1
ASTO-ALDE. "Troupeau d'ânes" Hb.
azpisarrera-2
ASTOAN (Cargar, montar, etc.) en burro. Cf. ASTO GAIN.
Zauriak edo ebakiak olio-ardoakkin igortzi, paxakin lotu, eta astoan arturik, ostatura eraman zuen, eta gauean kontu egin zion. Lard 412. Enparantzako ostatu-etxe batean utzi zituen zeramazkien jantzi-zorro ta emakume-tresnak, Lasturretako mutikoren batek gero astoan eraman zitzan. TAg Uzt 151.
azpisarrerakoSense-2.1
" Astoan jo, faire saillir par l'âne" Hb.
azpisarrera-3
ASTO-APUSTU. Apuesta de asnos.
Asto-apustua jokatuba da or Andoaiñgo partian. PE 39.
azpisarrera-4
ASTO-AR. v. astar.
azpisarrera-5
ASTOARENA EGIN. Hacer el asno.
Eta astoarena egitea da, zerriarena egin ondoan, uste izatea azken bultzadako horiek prest daudela beregana dutena besteri [...] eskualdatzeko. MEIG VIII 38.
azpisarrera-6
ASTOARENAK, ASTO BELTZARENAK (ENTZUN, ESAN, HARTU, etc.) (Precedido de bereak eta, gureak eta...). Oír (decir, etc.) lo suyo, su merecido, una buena reprimenda; recibir (dar, etc.) un buen castigo. "Las del barquero (muchas cosas) [...], bereak eta asto beltzarenak, litm.: las suyas y las del burro negro (L, AN)" A EY III 251.
Ethorriko duk orena, hik ere hartuko ditukana hireak eta asto beltxarenak!... Elzb PAd 59. Gureak eta asto beltxarenak aditurik gaude. Eskual 12-3-1909 (ap. DRA ). Gizagaizo Ellande! Aditu behar ditu bereak eta asto beltxarenak! Barb Sup 73. Presarik izan ezpanu, mutill aiek artuko zituzten noski bereak eta asto beltzarenak. Or SCruz 82s. Ixilik! Ez, nereak eta asto beltzarenak bota gabe. Etxde JJ 76. Entzun zituela, Frantsesen ganik, bereak eta asto beltxarenak! Ardoy SFran 173. Baña etxuau esan neuriak ala astuanak! Gerrika 42.
azpisarrerakoSense-6.1
(No precedido de bereak eta ). " Asto beltzanak ikusi/esan " ZestErret.
Kontrabandoan erori ta, asto / beltzarenak eramana; / muga-lagunen isilla, apezak / bezain gorde zedukana. "Había recibido una paliza muy ejemplar" . Or Eus 195.
azpisarrerakoSense-6.2
Asto zuriarenak eta beltxarenak artu ditu. (L-côte) "Ha recibido toda clase de golpes" . A EY III 295.
azpisarrera-7
ASTOAREN ARIMA (AN-larr, L ap. A (que cita a SP y vEys); SP Dv; vEys). "Papillon, pinpirina" SP. "(L) papillon" vEys. v. astoluma.
azpisarrera-8
ASTO-ARRANTZA (V-gip ap. Etxba Eib). Rebuzno. "Asto-arrantziak esnatu eban" Etxba Eib. v. 2 arrantza.
Zaunka ta asto-arrantza, / sardin-saltzaille deadar. Ldi UO 36. Noizbait errian jeki dirala / ezagun da asta-arrantzean. Or Eus 239. Harritxabaleta yaun apezaren abotsak asto-arrantzaren indarra euki bide zun segurki. Etxde JJ 22. Asto arrantzak berriro... NEtx LBB 182.
azpisarrera-9
ASTO-ARTADUN. "Asinarius, astozáña, asto gidaria, asto arthaduna" Urt II 403. v. astazain.
azpisarrera-10
ASTO-AURREKO. Guía que va delante del asno.
Jarri ziran berriro bidian, Santua asto gañian eta Tifo asto-aurreko. Bv AsL 145.
azpisarrera-11
ASTO-AZA. v. astaza.
azpisarrera-12
ASTO-BANASTA (Pl.). "Asto-manastak, los cestos" Iz ArOñ. "Cestas que se colocan al burro a los lados de su espalda. Ipursaltoka asi zan astua, marmittak lurrera ta asto-banastak tripapera" Elexp Berg. v. ASTO-OTZARA.
azpisarrera-13
ASTO-BARRO. "Astokilla, l'instrument de l'asne. Astobarroa" SP (DRA, que cita a SP, trae astolarro). Cf. 1 astabarro.
azpisarrera-14
ASTO BASA.
"Âne sauvage, onagre" Arch UFH. v. basasto.
azpisarrera-15
ASTO-BASTA (V-gip; Urt; -pasta G-azp). "Asinaria, asto kóntua, asto elhéa, astobasta komedia" Urt II 403. "Asto-bastia, almohadilla para sentarse sobre la cabalgadura" Iz ArOñ. "Especie de almohadilla que se coloca sobre el lomo de los burros. Asto-bastia ondo lotu ezian, alperrik da banastak lotzen astia" Elexp Berg. "Asto-pastak, astoari asto-otarrak [...] jarri aurrretik [...] bizkarrean jartzen zitzaion zaku piloz egindako bizkarkia" ZestErret.
azpisarrera-16
ASTO-BEHAR. "Asto-biarrak, trabajos corporales rudos. Baserrixan asto-biar asko eitten dabe, bai gizonezkuak eta bai andrazkuak" Etxba Eib. v. ASTO-LAN.
azpisarrera-17
ASTO-BELAR (AN, S-saug). Ref.: A; Lh. "v. astrapel" A.
Ango jauregietan arantzak asiko dira, ango gazteluetan asunak eta asto-bedarrak (karduak). Ker Is 34, 13. Ker Is 34, 13.
azpisarrera-18
ASTO-BELARRI, ASTA-BELARRI.
azpisarrerakoSense-18.1
a) Oreja de asno.
Mydasek asta belarriak ditu. AA II 228 (v. tbn. III 491). Entzuteko ire antza duten koplariak, beaizkik batek izan asto-belarriak. It Fab 197. Eres-batzaldi baten Apoloren aurka ebatzi ebalako, asto belarrijak sortu erazo ei eutsazan beste jainko-ixun onek. Otx 120. Halako mustro edo biduzti itxuragaitza dirudi. Belarriak, nolanahi ere, asto-belarriak dira. MEIG I 157.
azpisarrerakoSense-18.2
b) " Astobeharri, oreilles d'âne, espèce de trémelle" Hb.
azpisarrerakoSense-18.3
c) "Espèce de [...] haliotide, coquillage" Hb.
azpisarrerakoSense-18.4
d) " Asto beharria, grande consoude" GH 1930, 227. " Astobelarri [...]. Ez dugu lortu izen zientifiko eta erdarazkorik. Sustar beltza, asto belarrien tankerako hostoak eta klabelinaren itxurako lore horiak dituen landarea" Elexp Berg.
azpisarrera-19
ASTO BELTZARENAK ENTZUN. v. ASTOARENAK ENTZUN.
azpisarrera-20
ASTO-BIZKARRA. "Asto-bizkarra! (S-saug), par le dos de l'âne" Lh.
azpisarrera-21
ASTO-ERROTARRI. Rueda de molino (movida por un asno).
Hark hobe luke urkha lekión bere lepoan asto-errota harri bat eta hunda ledin itsas hundarrean. "Meule d'âne" . Mt 18, 6 (He errota harri, Dv ihara harri, BiblE errotarri).
azpisarrera-22
ASTO-ESNE. Leche de burra.
Eztakizute asto esniak ere faltsifikatu egiten dituztela? Iraola 37.
azpisarrera-23
ASTO-FERRA, ASTA-FERRA. Herradura de asno. Cf. astaperra.
Bi asta ferra. HerVal 189. Bi asto fer. Ib. 236. Bi asto ferra. Ib. 237.
azpisarrera-24
ASTO-GAIN, ASTA GAIN (En casos locales de decl. sing.). "Asto gañean joan da (G-azp)" Gte Erd 290.
Ezta heldu gerlarien / gisa zaldi gañean, / bañan baketiar baten / gisa asto gañean. EZ Noel 87. Iuduek dohatsu zedukaten Kristo Ierusalemen asto gainean sarthu zeneko eguna. Hm 209. Eta emakumeak erabiltzen ziran kalez kale asto gañean. AA I 570. Balaan bera asto-gañean donario andiarekin bazijoan. Lard 102. Itz oek aditzian saltatu zan Franzisko asto gañetik. Bv AsL 146. Iose onak asto gaiñetik bera erasten lagundu eutsan. Ag Serm 381. Astaganean etorren, umetxo urte bi inguruko [...] bat. Echta Jos 15. Federiko asto gañian / egingo da jarri. Noe 91. Mando batekin auzi, / asto gainerat jauzi. Ox 118. Andre bat astogañean zeramatela. Or SCruz 82. Matxalen-karduk asto ganian / Bilbora bosteun arrautze / daruazala. Enb 167. Asto ganeko zerbait estaldu eban saku bategaz. Kk Ab II 93. Tira, igon asto ganera, Bertoldin. Otx 178. Ta zer egiñen du arrandi aundi ark, Jerusalemen asto gaiñean sartu zen Epaikari aurrean yartzen delarik? Or Mi 124. Asto ganean etxera-bidea artuteko egoala. Bilbao IpuiB 32. Astoa batera eta bestera, eta asto gañean zijoana larri. Salav 102. Harro harro ibilten zan asto gainean. Osk Kurl 93. Etorri ziran Santxorengana eta asto-gaiñetik jeitxi zuten. Berron Kijote 191. Patriarka bat bezelaxe zijoan Santxo Panza bere asto-gaiñean. Ib. 80. Gauzak erosi ta etxera asto gañean. TxGarm BordaB 35. Trapuak asto gaiñean edo baldean buruan artu eta iturrira edo errekara. JAzpiroz 114s. Ona arte, asto ganien eroan ninduen; eta astua itxi emen lotuta illuntzerako eta trenien. Gerrika 17.
v. tbn. Asto gaiñetik: Gy 200. Asto gañean: Ir YKBiz 314. Astogañean: Akes Ipiñ 33. Erkiag BatB 45. Asto-ganean: Or Tormes 11. Erkiag BatB 113.
azpisarrerakoSense-24.1
(Fig.).
Gaitzerdi, asto-gain ortatik gaur yetxirik bageunde! Ldi IL 54.
azpisarrerakoSense-24.2
Zortzian-zortzian, astero, esan nai det, agertzen zaie artzainai landagizona; astekaria zamariz, asto-mando-gainean, dakarkiela. A Ardi 3.
azpisarrera-25
ASTO-GANADU. "Asto-ganaua. Especie asnal" Elexp Berg.
azpisarrera-26
ASTO-GERNU. Orina de asno.
Asto-garnua ta ardao bitzdunak / modeak dakaz kanpoti. Azc PB 78 (Ur PoBasc 256 astuen txixa). Belarra dago gaindua, / asto-gernuz urdindua. Or Eus 172.
azpisarrera-27
ASTO-GIDARI. "Asinarius, astozáña, asto gidaria, asto arthaduna" Urt II 403. v. astazain.
azpisarrera-28
ASTO-GOROTZ. Excremento de asno.
Matxalen-Kardu, Matxalen-Kardu, / Zer daruazu astuan? / Zera yaruat, asto-korotzak / Zubek joteko lepuan. Enb 168.
azpisarrera-29
ASTO-GURUTZE. "Asto-khürütxe (S-saug), bât d'âne" Lh.
azpisarrera-30
ASTO-IDI (Pl.). Burro(s) y buey(es).
Asto-idiek han dute iauntzat ezaguturen. EZ Noel 31. Non, bertz' errekeitu gabez, / Zatzan gauez / Bordan, Arsto-idieki. O Po 58. Asto idi batzuek / etziñik auspaz / zerbait berotzen dute / beren arnasaz. GavS 11. Asto-idiak arnaska, krixkitin kraxkitin, berotzen alegin. NEtx LBB 304.
azpisarrera-31
ASTO-INUDE (Ref. a la burra que da la leche para la cría de un bebé).
Eztu artu nai iñork asto-iñuria berak ikusi gabe. Iraola 37.
azpisarrera-32
ASTO-JOKO.
azpisarrerakoSense-32.1
a) "Llaman a esta segunda diversión [en la que se satiriza a los maridos maltratados por sus mujeres] astoyokoa " (Valcarlos, 1832). LexHNav I 35. " Astojoko (BN-baig), cierta mojiganga. v. asto-lasterrak " A. " Asto-jokoak (BN-baig), carreras de burros" Ib. (s.v. asto-lasterrak ).
azpisarrerakoSense-32.2
b) " Asto-joku, julepe (V-m)" A Apend.
azpisarrera-33
ASTO-KAKOLA. "Cacolet" Foix.
azpisarrera-34
ASTO-KARRERA. Carrera de asnos.
Zortzi bat egunean iraun zuten festak, eta izan genduan zer ikusia franko: aizkolari, arri-jasotzale, pelotari, [...] korrikalari, asto-karrera, eta baita gizonak ere zakuan sartuta korrika. Salav 101. Asto-karrera jokatu bear zala eta bi konpañietako soldaduak, bata bestearen kontra, jokatu zuten. Ib. 102.
azpisarrera-35
ASTO-KARTOLA.
" Asto-kartolak, zaldiek, astoek eta zamariek zamaren bat (pertsonak barne) eramateko bizkar gainean erameten den zurezko tresna" ZestErret .
azpisarrera-36
ASTO-LAN. "Trabajo que requiere mucho esfuerzo. Ire aittajuna basuan makiña bat astolan einddkua dok" Elexp Berg. v. ASTO-BEHAR.
Oraiñ artean zer pasatu dan / gazteok ongi dakigu: / beste batzuek agintzeko ta / asto-lanean beti gu. Olea 43. Orrelakoxeak --norbaitek esango du-- asto-lanak dituk. Insausti 211. Ni morroi egondu nintzan lekuan etzegoan astorik, eta geuk egin bear asto-lanak. Albeniz 37.
azpisarrera-37
ASTO-LASTER (AN, L, BN, S; Dv). Ref.: A; Lrq. (Usado en pl.). Especie de charivari. "Asto-lasterrak [...], carreras de burros. En BN, L, S, se celebran como cencerrada cuando se casa algún viudo" A. "Course aux ânes, accompagnée de charivari" Lrq.
Fermin Bidarraiko harotza orhoit da, herrian asto lasterrak zirela eta, Oxalde jujearen ahopaldiez. Ox 206. Hirian eginen deitzu / egun asto lasterrak. // Asto lasterrak zer dien / eztakinat nik ja, / bena hen uhuretan / eginen dinagu guk ere besta. PierKat 62. Asto lasterren bidez jabetu zitzaien bildur-ikara uxatu zuten berriro eta gaurgero etzituzten beren maitakerizko lokarriak urratuko. Etxde JJ 208. On litzaiguke, Asto-lasterren gixa, aldi artako gure asabak egin oi zituzten beste jolas ozpintsu batzuen berri ematea. Ib. 170.
azpisarrera-38
ASTO-LASTERKA. "En Zuberoa existe una especialidad del charivari llamado asto lasterka, carrera de burros" AEF 1931, 53. Cf. VocNav: "Voz vasca, que significa 'carrera de burro' y que da nombre a una farsa o pantomima (similar a las de las karrosas de Valcarlos) dedicada a satirizar determinados sucesos de la vida real (Baztán)".
Asto lasterkak bazerabiltzaten hor gaindi, behere hoietan ere, ohiko mendeetan, non nahi. GH 1922, 366.
azpisarrera-39
ASTO-LOPIKOTZ, ASTO-LOPITZAR. "Astolopikotz, -lopitzar, sot, imbécile, nigaud, cruche d'homme" Hb. v. astolapiko.
azpisarrera-40
ASTO-LUKAINKA. Necio, majadero.
Au buruko miña jarri nau golpiarekin asto lukainka orrek! Sor AKaik 120. Ixilik ago, asto-lukainka, eta esan nazak: garbitu al dituk sartagiyak? Sor AuOst 69.
azpisarrera-41
ASTO-MANTA. Gabardina (irónicamente).
Gure auzoan zortzi aitona / gabiltz nekazari jantzik, / gabardina edo asto-mantakin / or dabiltza beste guzik. And Auspoa 52-53, 62. Asto-mantia jantzitakoan / ez dira juango ganau-zai. Ib. 63. Asto-mantaren ardura oiek / alde batera uzteko; / au egiñagaz, aitona zarra, / ez dezu asko galduko. BEnb NereA 83.
azpisarrera-42
ASTO-MOTZAILE. "Asto-moztaille bat, un esquilador de burros" Iz To.
azpisarrera-43
ASTO-OKARAN (V-gip), ASTOKAN (V-gip, G-nav). Ref.: A (aran); Ond Bac; Elexp Berg. "Astokan, variedad de ciruelas pequeñas y negras" Ond Bac. "Asto-okana. Okan mota bat" Elexp Berg.
azpisarrera-44
ASTO-ONTZI. Trapo colocado sobre el barril de la colada.
Autsa zabaldu berdin-berdin gaiñeko trapu zabalean, eta kuela-gain guzia ontzi bat bezela gelditzen zan. Gaiñeko trapu zabal orri, "asto-ontzia" deitzen zitzaion. JAzpiroz 114. Ura, piskabana-piskabana, asto-ontzia pasa ta trapuetan beera kuelaren ipurdiraiño jexten zan. Ib. 114.
azpisarrera-45
ASTO-ORRO (astorrua S). "Braiement d'âne" Lrq y Lh.
azpisarrera-46
ASTO-OTARRE (-otarra G-azp ap. ZestErret ). Albarda. v. ASTO-OTZARA.
Asto-otarra edo Asto-saskia. Otar auek abereetan erabiltzeko egiñak dira. Garm EskL I 64.
azpisarrera-47
ASTO-OTZARA (astotzara V-m ap. A). Albarda; silla doble que se coloca sobre el burro. "Jamugas, cartola" A. v. astasaski, ASTO-ZESTO, ASTO-BANASTA.
Asto-otzarak ez egozan utsik, orraitiño, baiña euren asmoa etzan ezer ostutea. Erkiag Arran 55. Eta astotzarak utsitutakoan, Kirik eta Eztenek asto bakoitzari musturretik oratu, eta Aken ta Zozpal astodun biurtu ziran. Ib. 55.
azpisarrera-48
ASTO-PROBA. "Prueba de arrastre de piedra con burro" Elexp Berg.
azpisarrera-49
ASTO-PUSTILA. "Asto-pustilla, excremento de burro" A s.v. pustilla.
azpisarrera-50
ASTO-PUTXO. "Asto-pútxu, cría de burro" Iz R 396.
azpisarrera-51
ASTORIK ERE EZ IKUSI.
" Astoike ez ikusi, norbaiti, miopia edo bista motza duenean, esan ohi zaio. Horrek eztik astoike ikusten " ZestErret.
azpisarrera-52
ASTO-SASKI. v. astasaski.
azpisarrera-53
ASTO-SILLA (V-gip ap. Elexp Berg). Aparato de madera que se coloca a los asnos para el acarreo.
azpisarrera-54
ASTOTIK HARTU. "Concevoir l'ânesse" Hb.
azpisarrera-55
ASTOTIK ERORI. Darse cuenta de algo.
Oraintxe erori naiz astotikan, Don Jose, esan zuan Simonek, irribarre egin eta begiak kiñatuaz. Apaol 89.
azpisarrera-56
ASTO-TXALMA (V-gip ap. Elexp Berg). Enjalma.
azpisarrera-57
ASTO URRIXA (asto-urruxa S ap. Lrq; Lacombe ap. DRA). Burra, asna. v. asteme.
Ezen asto urrixa mutu batek mintzatuz gizonki boz batez, bararazi zuen profetaren errhokeria. TB 2 Petr 2, 16 (He astaka mutu ). Bazütian... bost ehun abere uztarri, bostehun astürrüx. ArmUs 1899, 33.
azpisarrera-58
ASTO-ZALDI. "En la techumbre hay que señalar la presencia de tres grandes vigas (asto-zaldiak) de roble" AEF 1955, 136s.
azpisarrera-59
ASTO-ZESTO. "(V-ger), aguaderas, cestos en que se llevan cántaros" A. v. ASTO-OTZARA.
Galduba ziok / euskaldunaren konduta, / obe diyagu etxera eraman / asto-zestuan sartuta. JanEd II 136.
azpisarrera-60
ASTO-ZIKIRO. "Nigaud, imbécile" Hb.
azpisarrera-61
ASTO-ZIRI. "Nigaud, imbécile" Hb.
azpisarrera-62
ASTO ZURI.
azpisarrerakoSense-62.1
a) "Galbana. Asto zuri (V-m), zaldi urdin (V-ple)" A EY III 294. "(V-m), galbana" A Apend.
azpisarrerakoSense-62.2
b) "Ohearen metafora. Ia bakarrik ondorengo esapidean, edo esaldi umoretsu edo metaforikoren batean. Asto zurixan tripara joan. Ohera joan; esateko modu umoretsua. Bueno, ni beste tragotxo bat jo eta astozurixan tripara noia. Baita: Astozurixan gaiñera salto eiñ, astozurixan tripan lo eiñ, etab." Elexp Berg.
azpisarrera-63
ASTO ZURIARENAK ETA BELTZARENAK v. ASTO BELTZARENAK.
azpisarrera-64
ASTO-ZURRUMINO.
"(BN-baig), viruela loca" A (s.v. asto-nabarreri ).
azpisarrera-65
BASA-ASTO v. basasto.
azpisarrera-66
MANDOTIK ASTORA ERORI v. mando.
asto
<< astitsu 0 / 0 astoeuli >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper