1.
(V-oroz, Lc, B, R ap. A; SP, Lar Sup , Dv, H). Vengarse."Aspertzea, se venger, amertstea. Aspertu natzaio odoleraino"SP.
"Se satisfaire sur quelqu'un, s'en venger"H.
v. mendekatu,apendu. Tr. En esta acepción se atestigua ya en RS y en autores labortanos hasta mediados del s. XIX; en el siglo XX lo emplean algunos autores meridionales, como Lizardi y Otxolua, pero en construcción transitiva, distinta de la tradicional, normalmente intransitiva bipersonal.
Saira nozu, asperetan gatx eztozu. "En la buitrera me tenéis, no os será difícil el vengaros".RS 362.
Aspertu banekio, asper lekiket. "Si me lo yo vengase, vengarse meya".Ib. 10.
Etzaitzue oraño aski / gogoa saziatu? / Gibeletik ere nahi / batzaizkote aspertu?EZNoel 110.
Herodesi zitzaizkion / gaitzitu zure hitzak, / bilhatu zituen zuri / aspertzeko atizak. Ib. 167.
Erdietsikoitut, atrapatukoitut, aspertuko natzaie, guztiak ezpataren ahotik iraganeintut. Ax 115 (V 76).
Nihork irakhasten baderaut zenbait arte pensuz eta artifizioz betherik ene etsaiari aspertzeko. SPPhil 448.
Egiten zaikun atsekabearen eta eransten zaikun falseriaren mesprezatzea eta ez iakin iduri egitea, ohi da erremedio hagitz sendagarriago, ezen ez sentimendu hartzea, ihardukitea eta aspertzea. Ib. 223.
Zenbat bizitze suerte dira gure laguna baithan aspertu gabe utzi behar direnak?CatLav 126.
(V 68)Nihork irakasten baderaut zenbeit asmu arteziaz betherikako ene etsaiari aspertzeko. HePhil 452.
Aspertu zitzaizkon haren aita ginharrabari eta haren emazteari, eta erre zituzten bata eta bertzea. Lg I 228.
Alferretan errege hura nahi izan zen yabetu Elia sainduaz, hari aspertzeko eta haren hil-arazteko. Ib. 367.
Aithortzen dut ene falta, iduritzen zitzaitan asko zela ez mendekatzea, ez aspertzea. Brtc 214.
Aspertu nahi zare giristinoa zarelarik? Dh 251.
Merezi nuen, jauna, zerua eta lurra eta hekietan bizi diren guziak nere kontra altxatzea, eta asperkunde latzenez niri aspertzea. DvLEd 93s (Cb Eg II 47 bengantza artzea).
Mundua aspertu zarotzun, zeren zintuen haren ontasunak arbuiatu. Ib. 157.
azpiadiera-1.1.1
Vengar (una acción). Nola bada hori, Jesu-Kristoren heriotzea eztenazkero oraino aspertua, dio San Agustinek. Dh 251.
Irañak aspertu, andre alargunei sorosi. (Quijote IX). LdiRIEV 1929, 208.
Txabolea artu ta barruban egozan gustijak il egin zittubezen. Onetara aspertu eben zangurrubaren kaskarrekua. Otx 60.
azpiadiera-1.1.2
Vengar (a una persona). Zu zare Jainko ni aspertzen nauzuna, eta populuak ene azpian ezartzen ditutzuna, ene etsai hasarreetarik begiratzen nauzuna. "Qui das vindictas mihi".DvPs 17, 48 (BiblE mendekatu).
azpiadiera-1.1.3
(H). Ensañarse."S'acharner"H(que cita el ej. de He Phil).
Asko aldiz ere sinagoga guzietan puniaratzitzen nituela, bortxatzen nituen blasfematzerat; eta geroago eta gehiago asperturik hekien kontra, persegitzen nituen atze herritaraiño. HeAct 26, 11.
Krokodillak ez ohi zaizte asperzen hekiñ beldur direnei baizen. HePhil 225 (SP 223 zaurtzen).
Inyustizia, pensu gaixtoak, eskergabetasuna berritan aspertzen zaizkit. Mih 99.
Zer jendeki tu horrek bildu? / Nori nahi zaio aspertu / Glub hortarik?'Qui veut-il inquiéter / Avec ce club?'.Monho 32.
Aditua baitzadukan / Hartza ez zaiola sekulan / Aspertzen gorphutz hillari, / Ez mobimendu, ez hats ez duenari. "Que l'ours s'acharne peu souvent".Gy 166.
azpiadiera-1.2
2.
(V, G, AN, B, BN-baig; Lcc, VP 5r, Lar, Aq, Añ, Dv, H, VocB)
Ref.:
A; EAEL 276; Etxba Eib; Etxabu Ond; Gketx Loiola; Iz ArOñ, Als, Ulz; Gte Erd 262, 279; Elexp Berg. Cansar(se); desanimar(se); aburrir(se). "Cansar" Lcc. "Cansarse (G)" Aq 90. "Hartar" VP 5r. "Empalagar" Lar, Añ. "Fastidiarse" Añ. "Se fatiguer", "s'ennuyer" H. "Fastidiarse, cansarse" VocB. "Aburrirse, cansarse. Bere iru orduko esan biarrakin, aspertu gaittu geure biziko onduen" Etxba Eib. "Iru orduan zaiñ, aspertu nintzan betiko" Ib. "Dar tabarra, ser pesado. Ez al dezu aittu nai? Etzaitut ba orrekin geio aspertuko" Gketx Loiola. "Okotzeaño aspertu: para indicar que alguien ha aburrido a otro. Beti gauza bat esaten okotzeaño aspertu nau" Etxabu Ond. "Ura iten aspertu nitzen (AN-5vill)" Gte Erd 262. AxN explica unhatu (555, 466, 493), urgoitu (608) y higuindu (493) por aspertu. v. nekatu, gogaitu. Tr. Atestiguado en autores meridionales desde Lazarraga. En DFrec hay 46 ejs., todos ellos meridionales.
A serbitzerren aspertu banax, / banago deskansadurik.Lazarraga 1183r.
Asper ze zatez, / jentea, negar egitez.Lazarraga(B)1203v.
Ark niri tira, nik ari pulza, / ainbat negian aspertu, / supitamente baekion / uzkar andi bat soltadu.Ib. (B), 1179vb.
Zegaiti dakutsun nola dagoan / ya bizi onegaz aspertua. Ib. (B), 1154vb.
Ta ogei edo ogei ta amar urtean penitenzia egin badezu ere, ez nekatu, ez aspertu, ez utzi, zeren barkatua zauden ez dakizun. CbEg II 66.
Bizkaitarrak deadar: kin, kin, kin; ta Gipuzkoarrak: gaz, gaz, gaz; eta ondo aspertu ziranean, bereala pakeak egin zituzten. CbEBO 31s.
Asperturik zeuden aren seme relijiotarrak anbat aldiz hura beren abadeari aditu ta. MbIArg I 374.
Ta arte guzian ta beti arkituko da asperzen, neketzen ez dela. Ib. 241.
Ez naiz aspertuko au erakasteaz, zeren anima on askorentzat da doktrina animagarria. MgCC 237.
O luxurija ezeri parketan ez deutsazuna! Au da pekatu aspertu, ta geldituten ez dana. MgCO 165s.
Enzunak enzunda ere, aspertu ezin nintzan; ta pakerik ematen ez nien atso gaixoai berriz ta berriz esateko alako ipuiak. VMg X.
Baña eztabe alan uste, gitxituteko bisitak, paseoa, loa, oean luzero ta loaz aspertu artean egotea. AñLoraS 190.
Jaungoikoak ematen zien janariaz aspertu, eta Ejiptoko janariak deseatu zituelako, kastigatuak izan ziran eta eremuan ill ziran. Gco II 64.
Ango ondasunak dira garbiak, aspertzen ez duenak. AA I 24.
Aspertu zan itxedotez jendea, eta bortxaz eragin zioen Aaroni urrezko idolo bat, idisko, edo txekorraren anza zuana. AA II 6.
Baina, beti jaaten, ta edaaten egon biar baleu, laster aspertuko litzaateke. fBOlg 15.
Ez da aspertuten orazinoiagaz, penitenzijagaz, ta beste piedade ta karidadezko obra onakin Kristindadiari lagundubagaz. fBIc I 6s.
Ezin bada aspertu neinde esaten: batuteko lagun onakin. JJMgBasEsc 169.
Ez naiz aspertu baña / asko degu gaurko. Echag 89.
Ari begira ezin / nintzan ni aspertu. ItFab 70.
Aitz goititu onen erpiñera beste egiteko bage igorik, egon izandu naiz neur bein baño geiagotan, kanpo zabal ikusgarriai begira ezin aspertuz. IztC 37.
Aspertu ta gogaiturik, ainbeste esker txar, ainbeste eskintsari alper, eta bere errukijari egiten deutsazun burliagaz. UrMarIl 78.
Poz pozik jarraituko deutsat, ikusten dodan ezkero ez zaitudazala aspertuten. UrDial 48 (It nekatzen, Dv unhatzen, Ip eñhetzen).
Emen baziardun, aspertu ere gabe, guziai Jesusen legea erakusten. Lard 496.
Abimelek-en gaiztakeriak Israel guzia gogaitu eta aspertua zeukaten. Ib. 133.
Aguro ezkontzeko / dakat animua, / bakarrik aspertu naiz, / biat arrimua. Bil 101.
Aurrera, nere lagunak, aurrera, ez aspertu. ArrGB 126.
Bada etzan aspertu bere jardunean alik eta desonestidadeko griña zikiñ lotsagabeak sustrai sustraitik atera ta kendu arte. AranSIgn 81.
Andre-zalia banintzan ere / orra ederki aspertu. Xe 262.
Nai zuan biotz gazte ura len-bai-len aspertu zedin munduaz, beste bizitza obe bati ekin zekion. BvAsL 30.
Gizona aspertzen da gauza dan danetan, / Aixago sari gabe badabil kopletan. ABAmaE 412.
Baizikan etorri nauk iri esatera, txoriya aspertu dala kaiolan egotez. Apaol 95.
Errian dago gizona gorra / eta kalean ibilten sorra; / zein garizuman ezta aspertuten / sermoi entzuten. AzcPB 263.
( s. XX)D. Resurreccion ezduk sekula asperten yire uskaraz, yire kartez, ez yire eskribi moldiaz. Mdg 148.
Eskerrak emoten, umeak eskintzen, aora etorkoezan itz on guztiak esaten, aspertu eziñik. AgKr 218.
Emen lapurretan da bestean zantarkeri asko egitten aspertu nintzana. EchtaJos 357.
Aspertua zegon munduan eta munduko bizi-moduaz. Goñi 111.
Gizasemea edozerk aspertzen du, luzaroko gauzetan badabill, ondo ibillita ere. AgG 159.
Gazterik ezkonduak / ikusten ditut nik / beren bizimoduaz / ondo asperturik. UrruzZer 102.
Eta gainera Alkate izateaz aspertua ere banago ta izan bite bera gure erri onen buru. AArdi 41.
Orrelako joan-etorri batek etzituan beiñere aspertzen. Eguarditarako (apaiza bezain xuxen) Urdanibiko maian zeuden. LhYol 10.
Bear da beti otoitz egin ta ez aspertu. "Oportet semper orare et non deficere".(Lc 18, 1)InzaAzalp 119 (HeH, Dv unhatu).
Diputazioa ere aspertu bide zan Lizarragaz, eta Erregeari ala adierazi zion. OrSCruz 123.
Orroka, eriosuar Berberiko mendiz mendi dabilla aspertu bage. OrMi 97 (Or Eus 131 ipuiez asper-bage).
Trozorik-trozo ibiltzen ere / asperturikan nenguan. TxB I 68.
Beste txorijok basuan / Pozez zoratute / Yabiltzak txiro-liroka, / Ezin aspertute. Enb 39.
Italianoak ez zaizkit atsegin. Perosiren mezak aspertu naute. LabEEguna 94.
Gure izkuntza landu ta landu aspertu gabe, gero ta aberatsagotuz, gero ta goragotuz. LdiIL 164.
Zerurako bidean Yesusen ondotik asi diranak eztira aspertu bear, eztute gogoa galdu bear. IrYKBiz 185n.
--Gauza izan bear. --Zure berriketak entzuteko ez. Aspertu nazu. ABarGoi 21.
Agerreren lagunak jokaldi batzuk egin zitun; baña bereala aspertu zan. TAgUzt 182.
Ez nadin aspertu maita ta maita, egon eta egon. OrPoem 520.
Olako gauzetaz belarriak aspertuak nitun. OrAitork 109.
Bixenta Barrankillako beroak laixter aspertu zuan eta egazkariz Bogotara igo ziran. JAIrazBizia 67.
Naikoa ta geiegi egin dut bost urtean burutzen. Aspertu naiz eta ez dut arentzaz ezer geiago jakin nai. EtxdeJJ 143.
Ukaldiaren begira zegoen oraindik, eta azkenekotz, asperturik, esaten dio buru mozleari: --Borreroa, egik hire lana!MdePr 71.
Alako batean, aspertuta, gogaituta, enparantzara jatsi zan armailletan beera. ErkiagArran 97.
Egia jaioterri maitea gogoratzen zitzaiola, batez ere bakar xamar edo aspertuta egoten zanean. AnabPoli 59.
Bearbada aspertuko nintzala-ta, liburu bat ekarri dut besapean. TxillLet 26.
Etzaitezte aspertu / nire bertsoakin, / diralako egiñak / maitasunarekin. BEnbNereA 31.
Baina nola beti irabazten zuten toreadoreek, eta zezenek beti galtzen, hirugarren igandean jentea aspertu zen. AriIpuin 48s.
Eztut herri honetan egun bat pasatu, eta asperturik nago jadanikan. ArtiTobera 289.
Aspertu naiz oraintxen etxe ontan. IzetaDirG 106.
Neskak alkarrekin dabiltzanean ere... aspertu egiten dira. MAtxGazt 70.
Eta lagungarri oetan oberena, Jainkoa. Ez naiz aspertuko, bein da berriz esaten. VillJaink 162.
Noizbait aspertu ziren maizuak, Kiron Philidasena eta Melanpus Amithaonena. IbiñVirgil 105.
Bereala aspertu zan giro artan. NEtxLBB 39.
Iltzeko pozak jarria zegon, / aspertua zan bizitzen. UztSas 344.
Begi biak zabalin antxe / aspertu ezin begira. Ib. 331.
Elgarrez ezin aspertuz, pereka eta irri, / egiten giniola aurrez ongi etorri / bien maitasun eztitik zatorren fruituari. XaOdol 182.
An ere baziran sobra ta geiegi, ta aspertu ere egiña nengoan. BAyerbe 52.
Guzurra eta berba utsakaz / oso gaude aspertuta. Ayesta 38.
Ez gara berehalakoan ikustez aspertuko. MEIG I 195.
v. tbn. LE Doc 249. EusJok II 24. Sor Bar 81. A BeinB 56. Noe 89. Alz Bern 65. GMant Goi 112. Mok 10. Altuna 11. Anab Usauri 75. Zait Sof 17. SMitx Aranz 192. Munita 63. Akes Ipiñ 29. Gand Elorri 128. Basarri 141. And AUzta 112. Ugalde Iltz 65. Osk Kurl 73. In Mattin 73. Lasa Poem 83. Etxabu Kontu 18. Ataño TxanKan 43. Onaind STeresa 13.
azpiadiera-1.2.1
Bai aldra batekoak eta bai bestekoak aspertzenago ta moteltzenago yoiazan, banaka banaka isilduaz. ErkiagArran 141.
azpiadiera-1.3
3.
(Aq( A), H);
asmertu (BN-baig ap. A). Satisfacer(se), saciar(se)."Satisfacerse (G, AN)"Aq 258,
A.
"Signification première: Se contenter, se satisfaire"H.
v. ase. Cf. amerste-. Bienabenturatuak dirade justizia deseatzen dutenak, zeren ohek izanen dirade aspertuak. BerDoc 93v (El 16 aspertuko dire; Lg II 145s aseko baidire).
Gogora baitzait gutizia bat, iragan behar dut gutizia hura; aphur bat ase behar dut, aspertu behar dut, ixiritu behar dut. Ax 51 (V 33).
Are orduan ere etzenduten plazer osorik hartu, etzineten aspertu, eta ez ase. Ib. 383 (V 251).
Baña zuek zeren gogo txarrak aspertu nai! Zuek ez utzi nai zeren aurkeri dollor-eroak!MbOtGai I 146.
--Eta Jentilak aei zer egiten zien? --Kentzen zizten haziendak, ta ill-erazten zituen. --Eta aspertzen ziran onenbesterekin?Ub 116s.
Sandiaren griña ta pasio nagusiena izango da kutizia, edo ondasunen egarri beñere eziñ ill ta ezin aspertu dan bat. AA III 630.
azpiadiera-1.3.1
"Desogado [sic], aspertuba"Dgs-Lar.
(Interpr?)
sense-2
II.(Sust.).
azpiadiera-2.1
1.(Usado gralmente. como segundo miembro de compuestos).Atracón, hartada.v. asperraldi, ase (II). Beren hitz-aspertua eginda irtendakoan. ArrGB 141.
Jaikitzen ziran goizean goiz, iruterdietarako bai, lo aspertu bat egiñ gabe. AgG 23.
Lagunagatik itz aspertu bat egin bearko. Ib. 91 (v. tbn. hitz-aspertu Ill Testim 19, Or SCruz 143, Munita 127, Etxde JJ 69, Vill in Gand Elorri 9, Uzt Sas 25, Ataño TxanKan 182, PPer Harrip 111, MIH 318).
Antxe, Jauna, ba dakizu, geldi nintzan bakarra. / Otoitz-aspertu bat nai, ta debeku nun negarra. 'Quería orar un rato, y se me prohibía llorar'.OrPoem 540.
Negar-aspertu bat nai ta malkorik ezin lêrtu. Ib. 543.
Etsaiak nekez egiten du lo asperturik. EtxdeJJ 109.
Beste zaunka-aldi aspertu bat eginta, patxara ederrean etzango uan. AtañoTxanKan 68.
azpiadiera-2.2
2.Molestia, trabajo. Ala ere ildakoak bizkarrez eramaten zituzten. Aspertu ederra artzen zuten eramantzalleak. Salav 23s.
azpiadiera-2.2.1
Aburrimiento. Neri beintzat [fubolak] eman dit / aspertu bikaiña. Zendoia 154.
azpisarrera-1
ASPER-ASPER EGIN.
Aburrirse mucho, hartarse. "Estoy completamente aburrido, asper asper eginda nago (G-bet)" A EY III 238. "Asper asper eginda dago (G-azp, AN-gip-5vill)" Gte Erd 306. Oren antzeko arloekin, jo batera ta jo bestera, asper-asper egiteko bidea zeraman arrotzak. AnabUsauri 105.
Bizi-modu arekin asper-asper eginda zegoan. AnabPoli 124.
Guri berriz ezere entenditzen ez, eta asper-asper egin baño len, alkarrikeñu egin eta suizarra ta ni kanpora atera giñan gidariarekin batean. AnabAprika 33.
Gizoste aldakorrak, asper-asper eginda, [errege] erbestera iaurti zezakean. ZaitPlat 76.
Botikaz egin nintzan / ni asper-asper. Insausti 138.
azpisarrera-2
ASPER-EZIN.
v. asperrezin.
azpisarrera-3
ASPERTU ERAGIN.
"Hacer aburrir, aburrir. Aspertu eraiñ zetsan, beti gauza bat esatiakin" Etxba Eib. v. asperrarazi. Etxean da soloan, bakarrean da lagun-artean, edonori aspertu eragiteko beste bidar. ABGuzur 118.
azpisarrera-4
ASPERTU-NAHI.
Deseo de venganza. Ea hauziko denboran partidaren kontra herrarik edo aspertu-nahirik atxiki duen. EucolT 16.
azpisarrera-5
ASPERTUXE(Con suf. aprox. -xe). Ardiketan aspertuxea zegon aspalditxo, kontrabandoko bere ibillerak egiteko asko lotzen baitzion. EtxdeJJ 8.
Negarrez ere aspertuxea bainago. AtañoTxanKan 16.
Jendea aspertuxe zeukalakoan edo, azkenean jarri dio film honi Blasettik bixigarri pixka bat, pikardi-ttanttoa. MEIG I 158.
Aspertuxe, gogaituxe eta are nazkatuxe genduzkan aterraldirik gabe ikusten genizkion ergelkeriekin. Ib. 196.
azpisarrera-6
ASPERTZAKARIK.
Sin cansarse. v. ASPERZTEKE. Ez neiala besterik / gabaz-egunaz serbidu baxe, / sekula asperzakarik. Lazarraga 1177r.
azpisarrera-7
ASPERTZEKE (V-arrig-gip, G-azp-goi);
ASPERTZAKA (V-ple-ger-gip, G-azp-goi);
ASPERTZEKA (V-gip);
ASPERTZAKE (G-azp).
Ref.: A (aspertzaka); EI 208. Sin cansarse, desanimarse, aburrirse; animosamente. "Con ganas, sin aburrirse" A. v. ASPERTZAKARIK. Ori orrelan da; baña aspertzaka esango deuskube erdaldunak ta euskaldun dongaak, ez dala gauza euskerea gauza goratubetarako. MgPAb 201.
San Pablok asperzaka beti ziardun idolo edo jainko gezurrezko guzien kontra itzegiten. Lard 518.
Eta bizi aspertzaka gerra egiñez. ArrOrac 241 (ap. DRA).
Eskuartetik iges eiten dautsen zorunantz, / besoak edaturik iñoz aspertzeka. GMantGoi 30.
Otoitzetan aspertzeke beti ekin bear zutela erakustearren. OlLc 18, 1.
Baña erlekumea ateraten, orri jaten emoten eta gero eztigiñen aspertzeka, zoli ta bizkor ekiten dautse lanari. EguzkGizAuz 109.
Bere uri politari, jaioterri kutunari begira ta begira, aspertzeke egoan. ErkiagArran 186.
Aspertzeke eta nekatzeke goza al bageneza ere, berdin litzake. VillJaink 153.