OEH - Bilaketa

4772 emaitza t bilaketarentzat

Sarrera buruan (64)


Sarrera osoan (485)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
arrano.
Onom.: Didaco Gonsalbez de Arramendi. (a. 1087). ApV 56.
sense-1
1. (V-gip, G-nav, L, AN, Ae, S; SP, Urt, Lar, , VocBN , Arch VocGr, Gèze, Dv, H), arraño () Ref.: VocPir 434; Bon-Ond 144; A; Arzdi Aves; Lrq; Etxba Eib (arranua); Iz Als , ArOñ , Ulz (arránua); SM EiPaj.
Águila (usado tbn. para otras rapaces). "Aigle" SP, VocBN, Arch VocGr, Gèze, Bon-Ond, Dv, H, Lrq. "Aquila, arránoa, bistón hegástiña; [...] arrano argizágia; arrano arráña" Urt II 230. "Anataria aquila, [...] arrano ahat arrapalária, arrano ahat etsája" Ib. 77. "Aguila" Lar, Añ. "Arranoa, águila" Izt C 197 (en una lista de aves). "Aguila" A. "Aguila y aún buitre" Bon Observ (ap. A). "Vautour" VocPir. "Aguila real, (Aquila chrysaetus)" SM EiPáj. "Aguila imperial" Iz ArOñ. "Buitre" Iz Ulz, Etxba Eib. "Cuervo (valle de Erro)" VocNav. Cf. Lar Cor 41: "Los que llaman montanos y los borníes [...], o tampoco llegan aquí, o no son conocidas sino con el nombre común de aves de rapiña, y se contentan con decir que es mirua, zapelatza y otros nombres vascongados; y si son mayores, llaman a todos indiferentemente arranoak, aunque este nombre significa el águila en sus especies".
Ezen non-ere izanen baita sarraskia, hara bilduren dirade arranoak-ere. " Les aigles" . Mt 24, 28 (He, TB, Dv, Ur, Ur (V), Ip, SalabBN, Echn, Ol, Leon, Or, IBk arrano; Hual, Samper agila, Ker sai, IBe putre ). Eta laurgarren animala hegaldaz dabilan arranoa bezalako zen. " Aigle" . Apoc 4, 7. Arranoa dathorreño xoriak dik kantatzen. EZ Man I 45. Esperantza baitut [...] arranoak, airean dohanean, bere umetara bezala, zuk ere enegana begia edukiko duzula. Ax 11 (V 5). Autruxak eztira behin ere hegaldatzen [...] ordea arranoak, usoak, enadak, maiz, laster eta gora hegaldatzen dira. SP Phil 4. Penitentak imitatu behar du arranoa, txori ororen erregia. Tt Arima 105. Ansarees kontatzen da pasan doazineko Tauroko oianetik, beldurrak senti an diren arranoek, karrakaik ez iteko, artzeuntela pikoan arri-koxko bana ta ala pasatzen direla ixil ixilttoa. (227). LE-Ir. Oreiñak ta arranoak dielakoz bizia gük beno lüziago. Egiat 190.
( s. XIX) Arranoak aragi kiratstura bezala elduko dira. Mg PAb 164. Artuko dituela egoak arranoen eran. AA III 583. Egin bedi alegiña [...] arranoari sarraiskiaren ondoren joatea eragozteko. Ib. 500. Arrañoa aidean doianean. GGero 9. Arrano pillo batek beren egotzarren otsarekin sartzen zioen izua beekoai. VMg 50. Belak atera deijuezala begijak eta arranuak jan daijuezala. Astar II 84. Arrano batek zuen / erbi bat atzeman. It Fab 88. Dala arranoa ta naiz txantxangorria, / Lurrera izango da plostetz eroria. Izt C 201. Paganoek arranoa zaokaten Yupiterren hegaztin faborita bezala. Gy 181n. Lehena, ezin ukha, zen Erromanoa; / Seinaletzat zakharken hekin arranoa. Hb Esk 34. Hegastinetan haukiek dira jan behar ez ditutzuenak [...]: arranoa, grifoina eta itsasarranoa. "Aquilam, et gryphem et haliaetum" . Dv Lev 11, 13 (Ol, Ker, Bibl, BiblE arrano). Estuasun artan jetxi zan arrano aundi bat eta onek, [...] miruaren arriskutik libro zituan. Bv AsL 177. Toki goretan arranoak / Egiten ohatzea. Elzb Po 199. Pago arbola bateko kopan zan aurkietan / Arrano guztiz bildurgarri bat, arro benetan. AB AmaE 375. Eta aundientsu, arrano gisa, / lañoaz goiti egaatu. Otag ( in FrantzesB II 133 ). Aipatzea kasik bitxi zitaken gauza batetarik eginen zuen mendi bat, sagutik otsoa, ulitik arranoa. HU Zez 54. Arranoak airian. UNLilia 11.

( s. XX) Buru alde guztia arrano goitarrez inguraturik daukan ikaragarrizko atx andi baltz sendo ta arro zerurutz jasoa. Ag Kr 138. Arrano gaiztoak / lapur eraileak / egazka goietan / barriz dakustaz. GMant Goi 86. Moro-beltz, ohoin, basa-ihizi mota guziak maiz ondotik zituzten, arranoak arthaldearen ondotik bezala, inguruka... Barb Sup 164. Arrano, sai, miru, bele... / Sorgin tzarrak ez loale. Ox 113. Mendi-buruko arkaitz-gañean kabia daukan / arranoaren antzera. Jaukol Biozk 74. Donianeren arranoa ebanjelariaren azpian etzan zen. Or Mi 99. Arranoa tiroz ilda eroriko litzaken bezela. Anab Usauri 77. Mutillari urten yakozan bidera, mutil olluari, eurak esaten eben lez, makillakaz lepua ondo berotuteko ustez, baña olluak arranuen antzak artu. Kk Ab II 62s. Industriako arranoak, bankoetako saiak, negozioko apalatzak, theatretako gau-ainharak, politikako miruak, zer aztaparrak dituzten orok. JE Ber 93. Bolu-bolutxu, zer dozu? / Egaz dabil arranua. "El buitre vuela sin cesar" . Laux AB 78. Sapelatsak eta arranoak dira ango bizidun bakarrak. TAg Uzt 95. Zuek xitoak bezala, arranoek sarraskituko zituztete! Lf Murtuts 51. Arrano, bele, putre ta basa- / piztien bizilekua. SMitx Aranz 84. Ez al da ori bere izakera ukatzea [...], ego luzedun arranoa kaiola estuan euki nai izatea? Vill Jaink 153. Grifo edo ega-leoiok, arrano-egatsak eta leoi-soiña zeukaten. Ibiñ Virgil 58. Arranuak zatika jan biar banabe, aintxiñako Ixion bat letxe! Etxba Ibilt 488. Hau iduriak ere baitira / arrano eta beleak, / beti ikaran bizi behar du / artaldearen jabeak. Mattin ( in Xa EzinB 94 ). Egaztiak ere badira; butreak eta arranoak, zapelaitzak eta gabiraiak. BasoM 83. Literatur kritikaren gailurretan arranoaren pare hegaldatzen direnek. MEIG IV 75. Kalterik larriena, beharbada, Abandoko Arranoak [=Arana Goirik] hartu du. MEIG VII 87.

v. tbn. Balad 263. ChantP 348. Arb Erlis 9. Zby RIEV 1909, 397. Lap 422 (V 192). Etcham 118. Zub 118. Ir YKBiz 341. EA OlBe 24. Zait Sof 190. Arti MaldanB 192. NEtx LBB 92.
azpiadiera-1.1
(Fig.).
Gernika [...] austu eta kiskali egin zuten fazisten arrano tzarrak. AZink 83.
sense-2
2. (V, G-goi-bet) Ref.: A (arrano); A EY III 370; Etxba Eib (arranua); Zt (comunicación personal) (Interj.) .
"Eufemismo de arraioa, 'rayo', empleado como interjección" A. " Arranua! Zer diabru dok ori! " Etxba Eib. Cf., usado como maldición: Arrano edo izurri gaiztoak akabatuko al zaitu! (Gco II 216). v. ARRANO-POLA, ARRANOETAN, arraie, arrane .
Jauna, ta arranoa esatea? Ori ere ez [da birau]. Atozea: arranoa zer da? egazti andi bat. AA II 31. Arranoa! hautatzen yakin dik, erosten baino hobeki. Hb Egia 133 (podría tratarse no de una interj., sino de un uso fig., algo así como 'dotado de ojo de águila, buen ojo'). Ori ez, arranua, ilko at, lapurra. Sor AKaik 133. Arrano!... Ee!... Zakur ori!, oju egiten du, larri ta zatika. Ag G 309. Lagun izanik etsai bezela, giza zintzoak petral eginda; [...] irain ta birao, gajo ta kerten, arrano ta alajain. Ag EEs 1917, 214. Arranua! Ego andijak dira orrek... Kk Ab I 108. Arranoa! Galdua nauk! TP Kattalin 182. Arranoa! zenbat biltzaile bear ote dire ainbeste zugatzen olioak biltzeko? Or Mi 4. Itxoiteko? Arrano demonio! Bost miñetu-barru emen dituk gudariak-eta... NEtx Antz 138. Arranoa! Zerbait esango deutsa. Erkiag BatB 163. Asarretzen naizenean / esaten det, esaten det: / (Deadarka) Arranoa! NEtx LBB 399. Ez, arranoa, gure Akerarren seme den Apeza ere. MEIG VIII 30.
azpiadiera-2.1
Arrain jakitzat, aren arraza zantarra arren, / Milla arranoa! arras gaur arren itxi illa. AB AmaE 437.
azpiadiera-2.2
(En oraciones interrogativas, o de forma interrogativa). " Nola arrano? " Etxba Eib. "Nola arrano ainbeste diru txotxolo arek?" Ib.
Lanaren gañez jarri / dirua? zer arrano! / ez det Salamankara / jun biar ortako. Sor Gabon 64. Nola arrano nik bururatu bear nuen orrenbeste zeren zera zertuekiñ? Sor Bar 65. Nondik arrano zeunkan ainbeste egarri? AB AmaE 328. Nondik arrano dozu orain sarra-sarra / Dirua, gastetako non nai firri-farra? Ib. 226. Zelan arrano gura zenduben ba gixon onek bere biarra egitia? Kk Ab I 22. Nok arranok jarri zattubez orretara burutik egindda? Otx 25. Zer arrano da ba orduan, gizartekeri edo sozialismo ori? Eguzk GizAuz 36. Zer arranotara etorri ote zan? Anab Poli 75. Ze izen arrano da ote da hori? MIH 311.
azpiadiera-2.3
(Como calificativo).
Beti bazterretara ta bear ez zan tokietara zijoazten. Zer asto arrano ziran aiek! Muj PAm 59. Arrano astoa! Nerekin ibilliaz maltzurkeriak ikasi dituk ik ere. Ib. 60. Olerkarijak il dabe [mattasuna]. Mattasunatzaz asko idatzi dabe arranuok, bai? ta eztautse orain iñok ziñestuten . Altuna 76. Berela iruntsi neban lukainka, ta etorri nintzanean, itsu arranoak arbi xoxtorra bi ogi-xerra tartean estuturik eukon. Or Tormes 27. Azkenian be arrapau zattut, maltzur, zittal arrano ori! Otx 89. Miñarazi nindun arranoak eta esan nion yarriko nitula erderaz izneurtu aiek. Ldi IL 32. Ikusi degu, ordea, zenbait bidexka arturik dala arranoa, mugazaiak gezurpean atzeman eztezaten. Ib. 42. Ganboar arrano oien kazkoa lertzeko irrikitzen nago. NEtx Antz 25. Arranuak alakoak [besiguak] beko errekara iges egin deust. Bilbao IpuiB 43. Oraingoan beintzat ez eutsan igesik egingo besigu arranuak alakoak! Ib. 45. Baiña errekatan atrapetan gatx dira arranuok. Ib. 239. Toriaketan beti ari zait, / au da mutil arranua! Uzt LEG II 30. Basarri, orain kanta didazu / neri bertso arranua. Ib. 13.
azpisarrera-1
HAITZ-ARRANO. v. haitz.
azpisarrera-2
ARRANO-HABIA. Nido de águilas.
Arrano-kabi oiek aurrerapen aundirik etziotek ekarri gure etxeari. Ataño TxanKan 103 (ref. a fuertes militares situados en altos).
azpisarrera-3
ARRANOAK EZ BADU, ARRANOAK EZPAITU. Exclamación usada para enfatizar, euf. de arraioak ez badu (baitu).
Eskuak eta ipurdiak, elkarrekikoan oi duten ots berezia ere aguro asi uan, ala bear ere, ta maiz-samarka, arranoak ez badu. Ldi IL 18s. Soroko lanari ere ekin bear zitzaion zintzo, arranok ezpadu. TAg Uzt 154. Baiña bereak eta bi entzunda joan da, arranoak ezpaitu! NEtx LBB 177.
azpisarrera-4
ARRANO-HARKAITZ. Nido de águilas (lugar situado en una peña alta).
Neronek ere [poema] errex egin nezaken balkoi txoragarri ontatik [...]. Zer arrano-arkaitza gure etxea! Or QA 43.
azpisarrera-5
ARRANO-ARRANOA. Interj., intens. de arrano.
Arrano-arranoa, orixe da neskatilla ederra dagoana Mañasi. Ag Kr 118. Arrano arranoa... Ez zegok gaizki. Muj PAm 63. Arranopoleta, arrano-arranoa... Anab Usauri 9. Benetan; arrano arranua! Zuk daukostazu zaldunaren jasa! Otx 76.
azpisarrera-6
ARRANO-HARRI (Urt, Lar; arrandarri Lar). "Aetites, arranohárria" Urt I 372. "Etites, piedra de el águila", "piedra de el águila" Lar. Cf. el top. Arrano Arria (1087), Arzam 123.
azpisarrera-7
ARRANO-BEGI. Habilidad, buen ojo.
Bere biargintzan arrano-begia eban. Eun ta geiago otoitz, buruz ekizan. "En su oficio era un águila" . Or Tormes 15.
azpisarrera-8
ARRANO-BELAR. "Aguileña, mantoreal" Labayru Hist I 467.
azpisarrera-9
ARRANO BELTZ (Hb; arrano beltx AN-olza; arranbeltz G; Hb). Ref.: A Apend (arranbeltz); Bon-Ond 144. Nombre aplicado a diversas aves rapaces. "Arranbeltza" (sin trad., en una lista de aves) Izt C 197. "Vautour" Bon-Ond. "Cierta ave de rapiña" A Apend. Cf. ARRAI BELTZ (s.v. 3 arrai).
Lau legoi kazuelan / zezenarekin / [...], kokolidro ta putre / arrano beltzakin. JanEd II 140. Bada bertze hegaztin bat Larrunen "arrano beltza" erraiten dioguna, le vautour fauve, bainan "saia" deitzen dute Larramendi eta Harrietek beren hiztegietan. Zerb Azk 37. Arras ezagut erre]t[xa da arrano beltza bere buru eta lepo larrutuetarik. Ib. 37.
azpisarrerakoSense-9.1
"(Corvus corax). Belia (Larrinua), erroi (V), arranbeltza (G-goi)" Arzdi Aves.
azpisarrera-10
ARRANO BIZKARZURI. "Pigargue" Hb.
azpisarrera-11
ARRANO BURUGORRI. "Vautour" Hb.
azpisarrera-12
ARRANOENA (Interj.). v. ARRAIENA (s.v. arraie).
Eskuartekoa ere baitzun, arranuana! TAg Uzt 216.
azpisarrera-13
ARRANO ERREGE. "Aquila crysaétus, águila real" MItziar Txoriak 24. Cf. Hb Esk 234: Arrano erregea yausten da menditik y Ag Serm 558 eltxo ezerez batetik asita [...] arrano erregeraño, donde erregea parece ser un epíteto.
azpisarrera-14
ARRANOETAN, ARRANOTAN (Interj.).
Arranoetan! Eztauka errapea makala! Ag G 88. Baña, arranotan! oraingoan karga gutxitu bearrean geigotu egin zitzaion. Muj PAm 61. Ori nere astoak ederki daki bada... Astoa ixkribaua baño geigo, arranotan! Ib. 75. Aoko beroa pizten zuen, arranotan! Ua zan, ua, neska ederra! TAg Uzt 215. Ermo tinkatu bear ziran, arranoetan, arraunak, ibilbidetik ontzia okertu etzedin. Ib. 135. Askatasunak, beste ikuskera, alderdi ta isurkera barri erakarkor ta zoragarriak izan, arranotan! Erkiag BatB 129. Orrek ez deutsa, arranotan, askatasun pitiñenik ekarriko. Ib. 188.
azpisarrera-15
ARRANO GAINTZA (Lar, Hb (-ntz), H). "(Aguila) caudal o Real" Lar. "Aguila Real" Izt C 197 (en una lista de aves).
azpisarrera-16
ARRANO GOILE. "Águila real" GAlm 1955, 45 (sg. DRA, pero no se encentra en esa pág.).
azpisarrera-17
ARRANO GORRI. "Gypaete barbu" Dass-Eliss GH 1923, 375.
Bere semea xextuan zeukan / zarpa tartean jarriya, / Urdaburutik sartu zitzaion / tranpan arrano gorriya, / arrapatuta eraman zion, / ai ura aren larriya! Tx B 193. Larrunen bada le gypaète barbu delako hegaztin handi bat, Azkaindar eta Saratarrek, makur bada ere, "arrano gorria" erraiten diotena. Zerb Azk 37.
azpisarrera-18
ARRANO KANPIS (Lar, Hb, H). "Aguilucho, águila bastarda" Lar. "Arrano kanpisa, aguilucho bastardo" Izt C 197 (en una lista de aves).
azpisarrera-19
ARRANO MOTODUN. "Spizaète, arrano mottodun" T-L.
azpisarrera-20
ARRANO NABAR (Lar, H). "Planga, especie de águila" Lar. "Arrano nabarra, planga" Izt C 197 (en una lista de aves). "Circaete, Jean le Blanc. Oihan handietan kausitzen da hegaztin harrapari mota hau: arranoaren heintsukoa da: bizkarrez arranoa bezalatsukoa, azpia zuria du tita ilhun batzuekin. Zangoak horiak ditu, mokoa urdina" Dass-Eliss GH 1923, 377.
azpisarrera-21
ARRANO-OHATZE. Nido de águilas.
Kaskoetan oraino xutik dauzkala gaztelu zaharren dorreak, arrano ohantzeak bezala harroka gainean jarriak. StPierre 38.
azpisarrera-22
ARRANO-POLA ( (V-ger-gip, G)). Ref.: Urq RIEV 1920, 111; A EY III 244, 370; Elexp Berg. (Interj.). "Arrano pola; gaur bada gaur uuuu (V-ger)"A EY III 244. "Expresión de reprimenda, enfado (suave) similar a un 'mecachis!'" Elexp Berg. "Arranopola! zeiñek busti dau lurra?" Ib.
Arranua pola, udaberri biurriya daukagu. GipNek 1904, 35. Zer iges, arrano pola! Isetsa adarretan lotu, ostikada bat eman eta... bin par iru baietz. Auspoa 26, 138. Arranapola! Oker ezpa' nabil, Malentxoren ondoren dabillen mutilla berbera dek. TAg Uzt 189. Gerok ez ete-gera, arranopola, burugabe ta itxumustuan gabiltzanak...! Ib. 220. Arrano pola! Gizona gizonarekiko dan baño pizti gaiztoagorik ba al-dek iñun? Ib. 88. Buruauste astuna bideratu zitzaion, arrano pola, gabetik goizera, gutxienen uste zuenean. Ib. 149. Bi aizpa bizkiak bezela edo... arranopola!, ama-alabak bezela! Loidi 152.
azpisarrera-23
ARRANO POLATUA. "Arráno polatúa!" Elexp Berg. v. ARRANO POLA.
azpisarrera-24
ARRANO-POLETAN. v. ARRANO-POLA. Cf. Arranopoleta, apodo en Anab Usauri 9.
Ba dira zûrrak ere benetan / arrano poletan. Or Eus 21.
azpisarrera-25
ARRANO-SUDUR. "Cariaguileño, arransudurra" Lar. "Arransudur, qui a le visage long, sec, decharné; ce qui fait que le nez paraît plus grand" Hb (Lhande transcribe erróneamente aran-).
azpisarrera-26
ARRANOTAN. v. ARRANOETAN.
azpisarrera-27
ARRANO TXIKI. "Hieratus pennatus, águila calzada" MItziar Txoriak 25. "Azor (Accipiter gentilis)" SM EiPáj.
azpisarrera-28
ARRANO URDIN (Lar, Hb, H). "Gerifalte, especie de halcón" Lar. "Arrano-urdina, gerifalte" Izt C 197 (en una lista de aves). "Hegaztin arrapari bat baita Aizkandar, Saratar eta Beratarrek arrano urdina deitzen dutena, hau [vautour moine] dela uste ginuke, bere moko bazterreko eta kasko-lephoetako larru urdinskarekin" Dass GH 1923, 375. "Faucon pèlerin" GAlm 1955, 46 (sg. DRA, pero no se encuentra en esa pág.).
Balitake hirurgarren arrano mota bat, urrunetik urrunerat Larrunen ikusten dena, "arrano urdina", erdaraz le vautour moine naski. Zerb Azk 37.
azpisarrera-29
ARRANO ZAHAR. Interj., euf. de arraio.
--Poxpolorik bai al dek? --Nik ez. --Arrano zarra. EgutAr 8-3-1965 (ap. DRA ).
azpisarrera-30
ITSAS-ARRANO. v. itsas arrano.
azpisarrera-31
MILA ARRANOREKIN, MILA ARRANOGAZ. Con mil demonios.
Zuakidazue emetik milla arranogaz zeuben galdumendijarako. Otx 28.
arrano
<< arranju 0 / 0 1 arrantza >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper