Azpisarrerak (sarrerak) (63)
- t
- t
- t
- t
- abrera(t)
- agra(t)z
- agusta(t)
- ahalguz(t)idun
- ahalguz(t)itako
- ai(t)-
- albai(t)-
- alberten(t)zia
- alfor(t)xa
- algustidun, alguz(t)idun
- allo(t)z
- almai(t)z
- ARRAIE BI T'ERDIREKIN (arraie)
- artar(t)xoxo
- ar(t)zipizpiku
- baga(t)xa
- begirauk, -(t)zu...
- begitan(t)zino
- behauk, behau(t)zu,
- berauk, -(t)zu...
- ei(t)-.
- fran(t)s
- fran(t)zizkano
- gain(t)zutu
- goi(t)xago
- hanpilo(t)
- harahuna(t)katu
- hara(t)-hona(t)
- hau(t)sikor
- ide(t)zarri
- ikus(t)zaile
- intzen(t)su
- inxen(t)su
- itai(t)zur
- jaia(t)etxe
- jope(t) egin
- kalpi(t)zar
- kapa(t)s
- kon(t)sekentzia
- korse(t)
- larraut(t)e
- lua(t)z
- lur u(t)spe
- mait(t)agure
- mañi(t)xal
- murti(t)xa
- oiñe(t)situ
- pal(t)sakeria
- prut(t)u
- szien(t)zia
- tankar(t)
- tanke(t)z
- t(h)iña
- tirrit(t)a
- tran(t)xada
- txipre(t)ar
- ume-un(t)zi
- uu(u)t
- ZAZPI T'ERDI (zazpi)
apaingarri.
Tr. Atestiguado en la tradición meridional desde mediados del s. XVIII. Al Norte lo emplean Etcheberri de Ziburu, Birjin (como adj.), TB (1828), Inchauspe, Oxobi y Mirande (HaurB 60).
I .
(Sust.).
1.
(gral.; Lar, Añ, Dv (V, G); -ph- Urt II 44, Dv, H (s.v. aphaintzea))
Ref.:
A;
Elexp Berg
.
Ornamento, adorno, gala. "Amictus, edergarria, aphaingarria, aldágarria " Urt II 44. "Ornamento" Lar, Añ. "Paramento" , "arreo", "muda, afeite" Lar. "Qui est propre à parer" Dv. v. apaindura, APAIN-GAUZA.
Graziaren urrez aberasturik eta birtuteen apaingarriz ederturik gelditzeko. Mb IArg I 86. Egiteko berriak eskatzen zituen soñeko ta apaingar [sic] guziak. Ib. 393. Nork iduki buruan nik daukadan bezelako apaingarririk? VMg 54. Naturaleza berak bere dotatu ta bete betean emon deutsuz doe apaingarri asko. Añ GGero 8 (Ax 9 (V 4) anhitz donu, dohain eta abantail suertez dotatu ). Hoien aphaingarria ez bedi izan kanpotikakoa. TB 1 Petr 3, 3 (Lç ornamendua, Dv aphaindura ). Apaiñgarri ustelakin edertu nai dedala Gipuzkoako artzain leialen ondradutasuna. Izt C 227s. Elexa Santiaren apaingarririk ederrena. Ur BulaAl 55. Ezta aberastasun ta apaingarri ederragorik santutasuna baño. Bv AsL 90. Zu zareala gure Erriko / Apaingarria, poza, ondrea ta gloria. AB AmaE 65. Ez zian phensatzen bere begithartiaren, bere bilhoaren, bere khorpitzaren aphaintziari eta aphaingarrier baizik. Ip Hil 114. Berak dauka arek apaingarriak erosteko ta geiagorako. Ag Kr 111. Ta ikus orbelez dan erantzia / ta apaingarri berriez yantzia. Ldi BB 112. Soñaren apaingarriak margoz osatzen ziran. JMB ELG 46. Beatzez egindako apaingarriz tajutuak. Ib. 74. Apaingarri garestia dek emakumea. ABar Goi 16. [Besokoak] ezin iñolako itz edo apaingarririk izan dezake. EAEg 31-5-1937, 1729. Ez det uste orrialde auetan apaingarri aundirik idoroko dezunik. Etxde AlosT 7. Berari dagozkion apaingarriz ornituriko jantzi dotorerik ezin opa diogunok. Ib. 7s. Oso ondo egiñiko dibuju-apaingarriakin. Alzola Atalak 123. Txaboletan apaingarri bezela gaiñean jarriak. Ostolaiz 133. Soila eta apaingarririk gabea delako [lirika] . MIH 174. Gehiegizko apaingarriz jantzia. Ib. 261.
v. tbn. Astar II 246. A BeinB 83. Itz Azald 103. Lh Yol 7. Otx 118. SMitx Aranz 3. Basarri 72. Erkiag BatB 35. Osk Kurl 147 (-ph-). NEtx LBB 160. Berron Kijote 179. Etxabu Kontu 77. Ataño TxanKan 95. Larre ArtzainE 55.
Ornamento, adorno, gala. "Amictus, edergarria, aphaingarria, aldágarria " Urt II 44. "Ornamento" Lar, Añ. "Paramento" , "arreo", "muda, afeite" Lar. "Qui est propre à parer" Dv. v. apaindura, APAIN-GAUZA.
Graziaren urrez aberasturik eta birtuteen apaingarriz ederturik gelditzeko. Mb IArg I 86. Egiteko berriak eskatzen zituen soñeko ta apaingar [sic] guziak. Ib. 393. Nork iduki buruan nik daukadan bezelako apaingarririk? VMg 54. Naturaleza berak bere dotatu ta bete betean emon deutsuz doe apaingarri asko. Añ GGero 8 (Ax 9 (V 4) anhitz donu, dohain eta abantail suertez dotatu ). Hoien aphaingarria ez bedi izan kanpotikakoa. TB 1 Petr 3, 3 (Lç ornamendua, Dv aphaindura ). Apaiñgarri ustelakin edertu nai dedala Gipuzkoako artzain leialen ondradutasuna. Izt C 227s. Elexa Santiaren apaingarririk ederrena. Ur BulaAl 55. Ezta aberastasun ta apaingarri ederragorik santutasuna baño. Bv AsL 90. Zu zareala gure Erriko / Apaingarria, poza, ondrea ta gloria. AB AmaE 65. Ez zian phensatzen bere begithartiaren, bere bilhoaren, bere khorpitzaren aphaintziari eta aphaingarrier baizik. Ip Hil 114. Berak dauka arek apaingarriak erosteko ta geiagorako. Ag Kr 111. Ta ikus orbelez dan erantzia / ta apaingarri berriez yantzia. Ldi BB 112. Soñaren apaingarriak margoz osatzen ziran. JMB ELG 46. Beatzez egindako apaingarriz tajutuak. Ib. 74. Apaingarri garestia dek emakumea. ABar Goi 16. [Besokoak] ezin iñolako itz edo apaingarririk izan dezake. EAEg 31-5-1937, 1729. Ez det uste orrialde auetan apaingarri aundirik idoroko dezunik. Etxde AlosT 7. Berari dagozkion apaingarriz ornituriko jantzi dotorerik ezin opa diogunok. Ib. 7s. Oso ondo egiñiko dibuju-apaingarriakin. Alzola Atalak 123. Txaboletan apaingarri bezela gaiñean jarriak. Ostolaiz 133. Soila eta apaingarririk gabea delako [lirika] . MIH 174. Gehiegizko apaingarriz jantzia. Ib. 261.
v. tbn. Astar II 246. A BeinB 83. Itz Azald 103. Lh Yol 7. Otx 118. SMitx Aranz 3. Basarri 72. Erkiag BatB 35. Osk Kurl 147 (-ph-). NEtx LBB 160. Berron Kijote 179. Etxabu Kontu 77. Ataño TxanKan 95. Larre ArtzainE 55.
Gertakaririk andi edo prinzipalenak guziz egiazkoak dirala, eta gañera dauden apañgarri txikiai egiaren itxura ematera saiatu naizela.Arr GB 4.
(Tema nudo, con valor pred.).
Aitz-arranua baxen ego zabalduna, / apaingarri dauzala edozenbat luma. Enb 146. Erosi dunak, lepoan lotuz, / jarri ziok apaingarri. Or Eus 182. Guretzat, erratza ta sukaldeko zatarra dira apaingarri. NEtx Antz 74. Zerana zerala, euskaldun bazera, kristau fede sendoa dezu apaingarri. EgutAr 9-6-1959 (ap. DRA ). Apaingarri dan soiñaz bakarrik ezin leike juan urrun. BEnb NereA 132. Anab Poli 14.
Aitz-arranua baxen ego zabalduna, / apaingarri dauzala edozenbat luma. Enb 146. Erosi dunak, lepoan lotuz, / jarri ziok apaingarri. Or Eus 182. Guretzat, erratza ta sukaldeko zatarra dira apaingarri. NEtx Antz 74. Zerana zerala, euskaldun bazera, kristau fede sendoa dezu apaingarri. EgutAr 9-6-1959 (ap. DRA ). Apaingarri dan soiñaz bakarrik ezin leike juan urrun. BEnb NereA 132. Anab Poli 14.
(Tras gen.).
Iaunak hautatu zintuen / bere aitzingidari, / eta bere ethortzeko / bideen aphaingarri. EZ Noel 161. Ez eutseen erakusten ez bere esanak egiteko prest egozan mutil ederrak, ez da bere apaingarri urre-zidarra erijuenak. Mg PAb 216. Urhez lehen agurra iguzkiak horri, / Zilharreriz izarrak horren aphaingarri. Ox 19. Leiotik, ogei baserri, / mendiaren apaingarri. Ldi UO 17. Matsondoa zuaitzen, matsa matsondoaren, zezena saldoaren, uzta arloen apaingarri diran bezelatsu. Ibiñ Virgil 46. Pasieran dabiltzan neskame axola gabearen [sic] apaingarri. Lasa Poem 117. Zugazti erdian urtegi bat [...] ipiñi zan, tokiaren apaingarri lez. Etxabu Kontu 203.
Iaunak hautatu zintuen / bere aitzingidari, / eta bere ethortzeko / bideen aphaingarri. EZ Noel 161. Ez eutseen erakusten ez bere esanak egiteko prest egozan mutil ederrak, ez da bere apaingarri urre-zidarra erijuenak. Mg PAb 216. Urhez lehen agurra iguzkiak horri, / Zilharreriz izarrak horren aphaingarri. Ox 19. Leiotik, ogei baserri, / mendiaren apaingarri. Ldi UO 17. Matsondoa zuaitzen, matsa matsondoaren, zezena saldoaren, uzta arloen apaingarri diran bezelatsu. Ibiñ Virgil 46. Pasieran dabiltzan neskame axola gabearen [sic] apaingarri. Lasa Poem 117. Zugazti erdian urtegi bat [...] ipiñi zan, tokiaren apaingarri lez. Etxabu Kontu 203.
(Tras tema nudo).
Mortxil-dindil gorriak arratz-apaingarri; / ume-sailla ala atzetik aren alaigarri. Or Eus 12.
Mortxil-dindil gorriak arratz-apaingarri; / ume-sailla ala atzetik aren alaigarri. Or Eus 12.
2.
Preparativo.
v. apaindura
(2).
Nolakoak dira Jauna artzeko behar diran prestatzeak, zuzen-bideak, ta apaingarriak? Ub 205.
Nolakoak dira Jauna artzeko behar diran prestatzeak, zuzen-bideak, ta apaingarriak? Ub 205.
3.
"(Sc), remedio"
A.
4.
Objeto usado para arreglarse.
Beti-beti orrazia ta guraizeak sakelan zerabilzkian. Gure gizonak ez bat ez bestea ezin izaten zuan billatu etxean. Ta bein bere apaingarriak berarentzat bakarrik erosi ta "or konpon". Anab Usauri 100.
Beti-beti orrazia ta guraizeak sakelan zerabilzkian. Gure gizonak ez bat ez bestea ezin izaten zuan billatu etxean. Ta bein bere apaingarriak berarentzat bakarrik erosi ta "or konpon". Anab Usauri 100.
II .
(Adj.).
1.
Preparatorio.
Et-arratsean hasi zituzten ber-egintzak othoitz aphaingarriaz. "Preparatoire" . Birjin 132.
Et-arratsean hasi zituzten ber-egintzak othoitz aphaingarriaz. "Preparatoire" . Birjin 132.
2.
Elegante.
Imini egijela gizon axe bera urrezko oe baten, ta ezarteko oiari estalkirik apaingarrijenak. Mg PAb 216. Sinistuko ez eben bizkaitarrak bestelan, euren euskerea zala ain aberats ta apaingarria. Ib. 218. Nik uste nuen mesede andi bat nedukala adar apaingarri onetan. VMg 54.
Imini egijela gizon axe bera urrezko oe baten, ta ezarteko oiari estalkirik apaingarrijenak. Mg PAb 216. Sinistuko ez eben bizkaitarrak bestelan, euren euskerea zala ain aberats ta apaingarria. Ib. 218. Nik uste nuen mesede andi bat nedukala adar apaingarri onetan. VMg 54.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
