ahots.
Tr. Documentado desde finales del s. XIX en autores meridionales (tbn. en algún septentrional como Mirande o Xalbador). Es usado sobre todo en la acepción neológica de 'voz', seguramente por impulso de Azkue (v. NeolAG s.v. aboska). La forma más usual es abots. Emplean aots Azkue, Agirre, Ayerbe, Kirikiño, Olabide, Zaitegi, Erkiaga e Ibiñagabeitia, auots Azkue y Tomas Agirre, agots en Euskera, ago-ots en Inza, y abo-ots y aho-ots en Xalbador. En DFrec hay 42 ejs. de ahots y 38 de abots, todos ellos meridionales.
1. abots (Lar, Hb).
"Término, voz, palabra, hitza, hitzera, abotsa " Lar. "Parole, voix" Hb.
2. (V-m ap. A ), abots (V, G ap. A ), agots (V-arr ap. A ).
"El ruido de los labios en la masticación" A.
3. (A), abots (Etxba Eib), aho-ots, abo-ots, ago-ots, auots. Voz. "Sonido, voz" A. " Urrindik ezagutu eban maittian abotsa " Etxba Eib . v. boz, mintzo.
Jakingo genduan [...] erriko sakristauak abots (voz) ona beukan edo ez . (1888). A (ap. NeolAG , s.v. aboska ). Iñok eziñ entzuteko auots edo boz isilla daukala. A Ezale 1897, 189b. Belarriak poza artuko du itz eztilarien aotsaz, ez ordea biotza beteko. Ayerb EEs 1915, 263. Abots zorrotz-zorrotzagaz malagueña luze bat bota eban bere etxe-barruban. Kk Ab I 105. Azala, baltz gorrizkea, begirada itxala, abotsa lodi ta aztuna. Ib. 31. Ene aotsa entzungo dute. JBDei 1919, 353. Azkenik bere belarrietara abots ezkutudunak eltzen dira. " Voces misteriosas" . Zink Crit 50. Abotsak batuta egun oro onetsi ta iragartzen. Ol Imit IV 1, 8 (SP, Mst aho batez ). Jauna, entzun nere abotsa. Zure belarriak ipiñi itzazu, nere otoitzaren abotsera. ArgiDL 117. Illobi edo sepulturetan dauden guziak Jaungoikoaren Semearen abotsa (deia) entzungo duten ordua etorriko da. Inza Azalp 111. Entzungo dute nere ago-otsa. Ib. 92. Abots zoliagaz, astiro esaten asi zan zuurki. Or Tormes 109. Abots indartsu, bijotzalia entzun gendunaz batera, / Abots zindoen durundi ori sartu yakun bijotzera. Enb 54. Dolorexen abotsa entzutean. Alz Ram 53. Aotsa (boza) aldatuta esan eban deadarka. Kk Ab II 11. Sekretarioa dala uste det. Aren abotsa da... Lab EEguna 103. Barrendik datozen par-zantzo ta abotsak entzun bitez. Ib. 98. Aren [Orfeoren] abotsaren eta lirearen soñura, ibaiak eurak be lotu egitten ziran. Otx 34n. Berriz ez dantzukegu / aien abots guri! TP Y 1933, 183. Bakarkako batzuk ere badira: oietarik bat, yakiña, gure Arregi egokia, abotsa pitzatzen asia badu ere... Ldi IL 46. Iñusteria da jainkoizun orren abotsa. JMB ELG 84s. Arrokerijaren abotsai jaramon-egin baneutsoen. Laux AB 13. Marx igarle andiaren abotsa ta deia entzuteko aldia etorri yakela uste dabe. Eguzk GizAuz 63. Auots ederrez, argi ta geldiro, asi zan [...] kantatzen. TAg Uzt 243s. Abotsaren bidez itzak erne-erazten. Zait Sof 171. Tzeu-ren aots mintzo-ezti! Ib. 61. Amabosgarren gizaldiz-ona, / abots sendo orren deira, / zenbat gizandi, batzuk betiko, / urruntzen ikusi dira! SMitx Aranz 90. Mutikoak abots itoaz bukatu zitun arrenak. NEtx Antz 149. Abots eme aul bat atera zan gelaren barrutik eskarikor. Etxde AlosT 53. Esan zun Beltranek abotsa kiskalduta. Ib. 27. Neskatx abots bat. Mde Pr 141. Aren beso-ibiltzea, aren abotsa! Anab Poli 95. Umezurtz aberatsak zerutik datorren abots bat entzuten du. Arti Ipuin 26s. Joxeparen abotsa izan zan urrungoa. Ugalde Iltz 37. Neska-abots mehe batekin. Osk Kurl 175. Jabearen aots biguna entzunik. Erkiag BatB 58. Neurtitzak ahantzi ez-ezen, aotsa ere itzaltzen ari zaio Meriri. Ibiñ Virgil 60. Gizon-aotsez onela mintzatzen zaio. Ib. 116. Basamortuan deadarka diarduan abotsa naz ni. Ker (ed. 1966)Io 1, 23 (ed. 1976 berbots; Lç, He, LE, TB boz, EvS botz, Dv, Ol, Or, Leon mintzo ). Ezagutzen ditugu / alkarren abotsak. Uzt Sas 262. Abots hau galduko zen mendi basoetan. Xa Odol 317. Zuk entzuten sendituz ene abo otsa. Ib. 317. Anai-arrebak, entzun ene aho-otsa. Ib. 180. Bertsolaritzai oso gazterik eskeñi zion morrontza, / Euskalerrian erakutsi du bere buru ta abotsa. Lazkano ( in Xa Odol 335 ). Ozendu zuan bere abotsa. Berron Kijote 81.
v. tbn. Abots: EEs 1918, 83. Belaus Andoni 13. Garit Usand 43. GMant Goi 30. Altuna 37. TP Kattalin 181. EA OlBe 61. Txill Let 54. BEnb NereA 99. Gand Elorri 21. Onaind in Gazt MusIx 154. Etxba Ibilt 474. Ataño TxanKan 78. Etxabu Kontu 90. Abo-ots: Alkain 27.
[Azkue]Euskaltzaindua izan zan Oñatiko Batzarrean 1918garren urtean, guzien abotsez, ta Euskaltzaindiaren Buru autatu zuten gure len batzarrean. Eusk 1919-20 (I) 20 (en el voc. de Eusk 1919-20 (II), "aclamación").
Voz, órgano de expresión.
Bi urtez aurretik napar euskaltzale ausarten aots zan "Revista Euskara"-ren agertzean zirikatuta, agian. Y 1933, 2.
Eta batzarkideok, eztabaiden baitan abotsa eta autarkia izango dute. " Voz y voto" . EAEg 1-6-1937, 1738.
4. (A), abots (A).
Sonido (del lenguaje). "Los modernos lo usan en la nueva acepción de 'sonido oral' más bien que de 'ruido inarticulado de la boca', que es su genuina significación" A. Cf. Lar: "Voz [...] pudo decirse de abots, sonido de la boca".
Itzak izkaiakaz eta aotsakaz eratuten daiz; augaitik Aoskindea ondo ikasteko lenengo aotsak gero izkaiak eta atzenez itzak astertu doaz. "Las palabras se forman de sílabas y de sonidos" . A Gram 11. Erdereak (gaztelarrak beintzat) eztaukaz, euskereak daukazan aots asko. A Ezale 1897, 33b. Nere abotsik emeenak berari joko dizkat eta nere bizitza osoa oparo eskeñiko diot. Ag EEs 1917, 212. [Iztegian] bapetan euzkelgai guziak ikusirik, aien aotsari, ikurrari ta ereduari dagozkien arau oro igerriko genituke. Ol EEs 1919, 25. Gogoaren itz eta abotsen barreneko izkuntza ta azalekoaren arteko inkunde ta artu-emonak zeatz adieraztea egiñen zailtxua da, ziñez. Eguzk LEItz 123. D- ta t- abots alkarkideak, mingain-agiñetatiko abotsak dira. Eguzk RIEV 1924, 593.
5. Letra.
Aots edo letra andi oker batzukaz Maria Iñasi Irazabal, Estupa, lumero 6, Billbao, ziñoan estalkiak. Ag Kr 118.
6. Fama, tradición.
Antxiñako zaarretatik datorren aotsak dionez [...] Elkano'tar Sebastianek munduari jira eman zion lendabiziko aldiz, Zarautzen egindako ontzian. EEs 1912, 228.
7. Voz de una composición polifónica.
Gutxieneko ogeita amaika lan atera zituan; oietatik, amabost lau abotsetara; bat, sei abotsetara; bost, iru abotsetara; sei, bitara, eta, lau, abots batera: geienak, organoz laguntzeko eran egiñak. EEs 1927, 175. Abots ezberdiñetan abestuaz. Lab SuEm 211. Erriarena koruak egiten eban, iru abotsetara abestuaz. Etxabu Kontu 83.
8. " Gizon orrek abots txarra du (B), mingain gaiztoa du, esateko" Inza Eusk 1963-64, 162.
AHOTS ALTUAN.
En voz alta.
Abade izan, eta mezatan noizik-beiñean abots altuan errezuak egin bear izanik. Bilbao IpuiB 124s.
Ederto, Don Pauliño! Abots altuagotxuan ori, abots altuagotxuan! Bilbao IpuiB 125.
AHOTS BATEZ.
Unánimemente. v. AHO BATEZ.
Urkatu egin bear ebala eskatu eutsen abots batez [erritarrak] alkateari. Bilbao IpuiB 183.
AHOTSERA.
(Conocer, etc.) por la voz.
Emengo argira betiko itzalita zeuzkan begiak [...]. Itzegin nionean, abotsera ezagutu niñun. Ataño TxanKan 270.
AHOTS-IDAZKERA.
Grafía fonética, de acuerdo con el sonido.
Itz-sorkun arauzko idazkera ori utzi ta euskal-idazle orok elkar artzeko errax eta leunagoa dan abots-idazkera obetsi bear degu. Eusk 1919-20 (II) 17.
AHOTS IREKI.
Vocal.
Iru aots edegi izkai baten oguzten daizanen irukiak esaten iake. A Gram 21. Arranondon da beste Bizkaiko erri batzuetan itz baten azkenengo aots edegiak barriro esaten dira, itzaren oiarzunak legez: guk u, nik i, arek e, ta olan. Ag Kr 22.
AHOTS ISILEAN.
En voz baja.
Abots isillean. Lab SuEm 187.
AHOTS ITXI.
Consonante.
Aots itxi batek ezin izkairik eratu daike. A Gram 20.
AHOTS-LEGE.
Ley fonética.
Agots-lege (leyes fonéticas) batzuk itz-barrukoak dira, besteak bi itzen artekoak. A Eusk 1919-20 (II) 7.
AHOTS-ZOLI.
Nik abots-zoli (tenor) abestuko yoat; ik barriz abesperena (bajo). EEs 1926, 150.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper