1.
(L-ain, BN; SP, VocBN
.(s.v. gai)Dv, H),
andregei (L; Arch VocGr, H),
anderegai (BN-baig; Dv, H),
anderegei (Dv, H),
anderegea(det.).,
andreei (Lander ap. DRA
.),
andrei.
Ref.: A; Lrq (andregei); Satr CEEN 1969, 191 y 211.
Heredera.
"Héritière de maison"
SP.
"
Zure alaba andregaia ez dut orano ezagutzen, je ne connais pas encore votre fille, future dame"
VocBN
.
(s.v. gai)
"Héritière dans une maison; se dit d'une fille non mariée"
Dv.
"[En Valcarlos] generalmente el mayor de los hijos suele ser el heredero de la casa [...]; cuando la mayor es hija la distinguen desde pequeña con el calificativo de andregaia
"
Satr CEEN
1969, 191.
v. ETXEKOANDRE-GAI, prima.
Tr. En esta acepción es exclusivo de la tradición septentrional.
Eure gelaria ez potikeia, hant eztakia alegia hura andregeia.
"Croyant devenir la maîtresse de la maison"
.
O Pr 168.
Ni naiz Erregeren andregaia, nahi banauzu maitetzat hartu, gidatuko zaitut haren ikustera.
SP Phil 177 (He 179 Erregeren alaba lehenbizikoa).
Mubleak errendatzeko erran den Sabadin Detxeberrigarai iloba Musurrategiko andregeiari.
(1767).
SenperEus
63.
San Kasteteneko andregaiak Filipineko oilarrari.
Monho 44.
Haroztegiko andere geia zuten berekin lagun.
Prot 67.
Totain andregaiak aizur bat erakatxi.
HerVal 259.
Badire han bederatzi haur [...]. Anderegea da lehenbizikoa. Hark bertze zortzi haurrider du erraiten "hi" eta "no"; bainan hari zortziek dakote ihardesten "zu".
Elsb LehE 25.
Sohota Ileian urus dira. Harizkiri Jaun-andere gaztek ukan dute, ontsa, andrei bat.
Herr 7-4-1960 (ap. DRA
).
Frantxua Minjon Etxebazterreko premuak hartu du espos laguntzat Elixabet Arotzarena, Etxehoineko anderegeia.
Herr 12-5-1960 (ap. DRA
).
Donapaule alderdiko etxalde handi batetako andregai bat zen.
JEtchep 51.
Etxeko premua, edo andregaia.
Larre ArtzainE 308.
2.
Mujer soltera.
Ezkontza baten osoki egitekotzat, hiru gauza behar dira, nihork ezkondu nahi duen donzeillaz edo andre gaiaz bezanbatean.
"La demoiselle que l'on veut marier"
.
SP Phil 149 (He 151 ezkontzaz galdetzen den andreari).
3.
(V, G, AN),
andragai (G-azp),
andragei (V-m-gip, G-nav)
Ref.:
A (andregai, andragei); Iz ArOñ (andrágei), Als (andrageiya), To (senargaiya), Ulz; Etxba Eib (andra-geixa); Elexp Berg; Gte Erd 14.
Novia.
Tr. Documentado en la tradición meridional desde principios del s. XIX. Entre los septentrionales, sólo se encuentra en Oxobi y en algunos autores contemporáneos. En DFrec hay 5 ejs. de andregai, todos ellos meridionales.
Esan eutsen andrageiai berak: / "Esker milla, neskato ederrak".
Zav Fab,
RIEV 1907, 539.
Nik esan ta zuk jakin / biazu ezikan, / lau andregai dakazkit / artu nai ezikan.
Bil 75.
Nik andregaia billatuko det, / ez kuidadorik eduki.
PE 60.
Bestelan nai ta nai ez, ikusiko eban, / Andra geia Eleixan ezkontzeko eran.
AB AmaE 325s.
Josentzat oraiñdio bazan andregeia, / Bete ez arren diruz eukan egarria.
Ib. 278.
Duda gabe andragaia nola billatu egongo intzan somatzen?
Bv AsL 34.
Eta etzion andre-gaiak alkandorarik eman?
Urruz Urz 44.
Neska guztiak andrageiagaz / isildu barik aurreti, / eta mutilak senargeiagaz / zantzoka nesken atzeti.
Azc PB 118.
Orrela andre-gaiarekin gertatzen danian mutill gazteak ur-aparra bezela ibilli bear du diruba.
Moc Damu 27s.
Zein Kontxa? Nere andre gaia?
Iraola 117.
Andregeia nai al euke? Ta urrutikoa?
Ag G 145.
Neri andregaia lapurtu didaten bezela lapurtzea, bidezkoa al da?
Alz Ram 128.
Donadoaren andregaia.
Ox 177.
Nik bi andregai izandu ditut / panplonesa ta bilbaña.
Tx B II 188.
Andregaitako nai ez ba nauk.
Or Mi 25.
Eta, andre-gaiak ikusi ete zattuz zu?
Otx 76.
Andregai bezela artu zun euskera [Unamunok], ta euskerak etsipena eman zion biribil biribilla.
Or Y
1933, 411.
Ondaurtz, antziñako andregai artu-ez baten antzeko zait orain.
Ldi UO 26.
Andregaia bere etxean egoten zan ederki berregindurik (apaindurik), senargaia bere eske noiz etorriko zan begira.
Ir YKBiz 417n.
Andregaia besotik elduz jauretxean sartu ziran eliz-abesti eztitsuen doñupean.
Etxde AlosT 77.
Nere andregai bear zunari bere garaiean itz bat ez esateagatik galdu nuan.
JAIraz Bizia 88.
Maitemintzen geranean, esate baterako, ez du ameskia andregaiak sortzen, gure Jainko-egarriak baizik.
Txill Let 117.
Baina hire andregaia nauk, maite haut!
Mde HaurB 41.
Herrian zegoen galairik zelebratuenak hartu zuen andre gai.
Arti Tobera 284.
Andragai-billa.
And AUzta 42.
Bere andragaiari esaten zizkion itz gozoenak.
NEtx LBB 205 (86 andregai).
Gure auzoko maiorazkuak / bazitun ezkondu-naiak, / orrelakuak berriz aukeran / edukitzen andregaiak.
Uzt Sas 105.
Gero, soldado nintzela, izkribatzen nioten, ez andregai ta ez deus ere, lagun bezala.
Mattin 15s.
Urteak zijoazten bezela, asi giñan andregai edo adixkideak egiten.
MMant 29.
Berak andragei polite be baeuken.
Gerrika 48.
Hor egin zuen gure otto Manixek andregaia.
Larre ArtzainE 90.
Galderak egin zizkidan ea zer andregai neukan, nungoa eta abar.
Albeniz 102.
Inoizko andregaia besterekin ezkondurik aurkitzen dutenean.
MIH 310.
v. tbn. Zab Gabon 73. PE in Tx B III 25. EusJok 147. Sabiag Y 1934, 26. ABar Goi 40. EA OlBe 104. Lek SClar 113. Anab Aprika 52. Salav 67. Xa EzinB 91. Ataño TxanKan 232. Andragai: Gerrika 51.
4.
"Concubine, andreia
"
Foix.
ANDREGAIA EGIN.
Echarse novia. "Andregaia egin du (G-azp, AN-5vill)" Gte Erd 14.
Andregai egin baña len / dotearen eske.
Auspoa 132, 111 (ap. ELok 246).
Nik andregaia egin dedala / Zubietako partian.
Zepai (
in
Uzt LEG I 284
).
ANDREGAI-SOINEKO.
Vestido de novia.
Bitartean Matilde andregai-soiñekoz edo bururko agergarriren batekin jantzi bezate. Eztai-soiñua entzun bedi eliz-barruan.
NEtx LBB 202.