Harremana

    OEH - Bilaketa

    4776 emaitza t bilaketarentzat

    Sarrera buruan (64)


    Sarrera osoan (485)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ahizpa.
    tradizioa
    Tr. De uso gral. La única forma documentada en la literatura vizcaína es aizta . Ahizpa, con aspiración, es general en textos suletinos y no se documenta en los labortanos clásicos; en el s. XIX comienza a extenderse a toda la literatura septentrional, proceso que se consuma en el s. XX. En DFrec hay 19 ejs. de a(h)izpa.
    etimologikoa
    Etim. Cabe que -pa no sea más que una variante de -ba, de valor desconocido, en nombres de parentesco. No parece que la hipótesis de Corominas de una influencia románica sea indispensable para explicar vizc. aizta : ¿variante fonética o forma con distinto sufijo?
    sense-1
    1. (V-gip, G, AN-larr-egüés-erro-ilzarb-olza, L, BN, S, R( (-ĩ-) ; Ht VocGr 425, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H (L, BN, S); aizpa Urt I 32, Lar, Añ (G), Dv (V, G), H (V, G)); ainzpa (Sal); aizta (V; Lar, Añ (V), Dv (V), H (V)); aispa (V-gip, AN-gip-ulz) Ref.: VocPir 161; Bon-Ond 139; A (aizpa, aizta); Lh; Lrq (/ahispa); ContR 515, 530; Iz ArOñ; Iz To; Iz R 282, 301; Iz Ulz (áizpe); Iz UrrAnz (aistía); Etxba Eib (aiztia); Holmer ApuntV; EAEL 47; Elexp Berg (aizta).
     Hermana (de mujer). "Sœur de sœur" SP. "Aizta bixak alkarregaz ibiltzen ziran, eta bixak batera eiñ dabe ezkontzia" Etxba Eib. En VocPir se da para Sal ainzpa, pero el editor ha oído siempre aizpa (v. pág. 360). Cf. ugazahizpa, SABEL-AHIZPA.
    Eta zituen maite Iesusek Martha, eta haren ahizpá, eta Lazaro. Lç Io 11, 5. Haren ama eta haren amaren ahizpá. Ib. 19,25. Iauna, eztuk hik ansiarik zeren neure ahizpák neuror zerbitzatzera utziten nauen? Lç Lc 10, 40 (He ene aizpak). Zer trabailla Madalenak, / Bazuen aizparekin, / Baiñan ziren haren penak, / Kasi munduarekiñ. Arg DevB 101 (v. tbn. 103). Katiximaren irakhasten bere haurrei eta sehiei, edo bere anaiei eta arrebei edo aizpei. CatLav 119 (V 65). Jesusen ama eta haren amaren aizpa Maria. He Io 19, 25. Emon badeutso ezkontzeko berbea andra bati, ezin ezkondu leite andra onen aizteagaz. Oe 149 (como señala Harriet, hay aitziagaz, errata, en la ed. de 1787, 114). Nahiago lükiala ilherrian, eziez tirano baten ohian ikhusi bere alhaba. Ta harek bere ahizpekila egia soberana pakatü, berzek ükhen e'letzen, tiranoak hilerazi zütian. Egiat 255s.
    ( s. XIX) Senarra aide egiten da emaztearen aizpa, lengusu, bestengusu eta erengusuakin. AA I 560. Persegiduko dabee bere aiztaak, bere nebak, bere gurasuak ta bere adiskidiak. fB Ic II 294. Il baten ganeko ama-aizteen negarrak, ta erostarienak. Zav Fab, RIEV 1909, 32. Salve, Luisasalve, / Infanta maitea, / erregiñaren aizpa / bakartxo gaztea. Echag 211. Ai ahizpa falsia! ai hi lotsagarri! / Ene zopa hunen jaten bethi izan hiz ari! Etch 412. Soizu ontsa, ahizpa. Arch Fab 77. Iñoz itxi baga bere aizta nagusijago bati burua garbituten. Ur MarIl 101. Rakelek ezin eraman zuen, berak ez, eta aizpak aurrak izatea. Lard 37. Ruti ere esan zion, aizparekin bere errira joan zedilla. Ib. 159. Etzuen hark onik ukhan / Non etzuen aizpa bertze aldera eraman. Gy 230. Ez egijola imiñi aiztiari atzerapenik premiñako gauzeetan. Ur MarIl 101. Ahizpa, juan zite portaliala. ChantP 284 (tbn. en Or Eus 119). Doña Mariak argia hiltzen du eta bere ahizparekin atheratzen da. Laph 158. "Bañan, emakumia, --esan diyot-- aristiyan eman dizut ta, berriz zatoz?". --"Neri? Ez andrea." [...] --"Nere aizpa izango zan". Sor Bar 61. Eta joan zen bere aizparen bilha. Lap 219 (V 98). Aiztak ederrak dira lau [...] laurak bardinak edadez / baina beste gauzetan ez. Azc PB 285 (ref. a las cuatro estaciones del año). Arpegi baten bizi daitezan / matraila biak bakean, / sur baña bako eder bat dago / aizta bien bitartean. Ib. 122. Nik aizparekin bizi nai det. [...] ni nere aizparekin ondo nago emen. Bv AsL 95. Maalen guriak barriz, ez aiztia dodalako baiña, bijotza iñok ez lakoxia dauko. A BGuzur 119 (v. tbn. 113 aizta).
    ( s. XX) Agindu zion aizpari irakurri zezala. Urruz Zer 74 (v. tbn. Urz 29). Eskual herriak horra non zuen / zonbeit menderen bakea; / Zazpi ahizpak airos zagozin, / iganik bide nekea. Ox 161 (32 zazpi ahizpek). Eztezu gaitz, aizpa, ni arratsalde artan nola nengoen somatzea. A Ardi 49. Beste eun aldiz bezela, aizpa ikustera agertu zitzaigun Isabel. Ib. 75. Zuka itz egin bear izaten zion aizpari. Ib. 23. Pozik ematen zien bere gosaritxoa bere aizpa zarragoai. Inza Azalp 20. Ahapetik bere ahizperi. Barb Sup 77. Kanta dezagun beraz emazte fagore! / Guziak Mariaren ahizpak dirare; / Gure familietan bizi-begirale. Etcham 102. Aste batian illak / aita eta ama, / ta aizpa reumak artu / ura gure lana. Tx B II 102. Nere aizpak neri utzi dit. Ir YKBiz 268. Hurbiltzen zauzku bi neskatxa. Bi ahizpa zitazken itxuratik hartzeko. Zerb Gerlan 18. Aizpa ederrak or daude / ederrik eta galantik. 'Ahí están mis bellas hermanas'. Canc. pop. (in Or Eus 117, tbn. en Etxde AlosT 99). Alaiago zegoan bere aizparen ondoan. TAg Uzt 290. Aizpa ta osaba [...] izkutatu ziran arte. Ib. 261. Ontan, ordea, aizpari begiratu zionean [...]. Ib. 274. Zazpi aizpatxo dira euskaldun Birjiñak [...] Artu bitza sei aizpen, seiren eskumiñak. SMitx Aranz 34. Aralar mendian bizi den "Maitagarria" dukegu ausaz, Euskalerriko folklorean, Irlandako beansidheen ahizpa bat. Mde Pr 270. Eta behiek eni erantzun: --Zer duk bihotza, gizakumea? [...] lurreko soro guzi orotan gozatzen gara naski, gu eta geure ahizpak, jauzten gaituelarik jainko-zezenak. Ib. 129. Bere aizpengana urreratu zan. Etxde AlosT 93. Ugazama ta aizpak besarkatu zittun. Ib. 105. Aizpak bezela maite dugu elkar. Etxde JJ 236. Arestian, Mayanari diozun maitasuna agertu duzu. [...] bera bekizu aizpa ta gidari mundu [...] galbidetsu onetan. Ib. 236. Beti ere izebekin edo aizpekin etorri oi zan. Ib. 33. Aur ura aizpa zula igarri zion orduko [...]. Ib. 227. Nere ahizpak eraman du. Osk Kurl 21. Bergarako kalera ezkonduta zeuden bere aizpekin. NEtx LBB 59. Andik urte askotara, aizpa zarraren alaba onen semea [...]. Ib. 18. Jaungoikoak burrukan eragin daust nire aizteagaz. Ker Gen 30, 8. Aizpa goazen, goazen goien goien salala. Balad 75. Honela dio bere hiru ahizpetatik batek. MEIG IX 107.
    v. tbn. Elsb Fram 129. Jnn SBi 25. JE Bur 70. Aizpa: Mb IArg I 352. Anab Usauri 24. Ibiñ Virgil 114. Berron Kijote 158. Ataño TxanKan 185. BAyerbe 32. JAzpiroz 16. Aizta: CrIc 171. Laux BBa 42. Enb 151. Bilbao IpuiB 83. Erkiag Arran 159. Onaind STeresa 21. Gerrika 141.
    azpiadiera-1.1
    (Con nombre propio, acompañado de adj. posesivo y colocado tras ahizpa en la mayoría de los ejs.).
    Mariaren eta Martha haren ahizparen burguko. Lç Io 11, 1 (He Martha bere aizpa, LE bere aizpa Martarén Dv, HeH haren ahizpa Martharen, Ker beronen aizta Martaren). Ierusalem, zure aizpa Sodomaren bekhatua eta galgarria izan zen urguillutasuna, asea eta alferkeria. Ax 380 (V 250). [Rakel] ieloskor izatu zen bere aizpa Leaz. Urt Gen 30, 1 (Ur bere aizparen, Dv bere ahizpari). Haren aizpa Mariaren etxera. CatLav 263 (V 132). Marta eta haren aizpa Maria. He Io 11, 5 (LE arren aizpa Maria, Dv haren ahizpa Maria, EvS Maria haren ahizpa, Ol aren aizpa Mari). Bere aizpa Doña Maria. Cb Just 28. [Martha] yoantzen lehian Maria bere aizpa ganat. Lg II 204. Beraren aizpa Liak [...]. AA I 596. Haren amaren ahizpa Maria. TB Io 19, 25 ((EvS haren amaren ahizpa Maria)). Klarari jarraitzen dio bere aizpa Inesek. Bv AsL 94. Kolerekin il zana bere aizpa Kiteri. Sor Gabon 58. Gure aizpa Eladi zanaren alargun Medelen izenak. A Ardi 23. Sor Santa Katalinari beraren aizpa Isabelek. Ib. 23. Yoan zan ta bere aizpa Maria deitu zuen ixilkian. Ir YKBiz 358. Zure aizpa Artemi. Zait Sof 62. Kirisozemi zure aizpa odolkide ta [...]. Ib. 20. Jesusen Gurutze ondoan, ama Mari, ta onen aizpa Mari Keleoparena ta Mari Madalen zeuden. (Io 19, 25). Or MB 373. Lehenik ama, hunen ahizpa Biolenta, bai eta ere [...]. Ardoy SFran 73.
    azpiadiera-1.1.1
    (Sin posesivo).
    Inesek. Neure aita: natorzu aizta Agedaren konpañiaan. JJMg BasEsc 219s. Iñazi eta aizta Juana / ez egozan premiñan joateko ara. AB AmaE 417. Adelaide beltxerana ta aizpa Violanti, elkarrekin zoazin maiz Basaka-bordara. 'Et Violane sa jumelle'. Or Mi 33. Osaba Martin apaizak, Libe aizpak, Balendinek, Mikele neskameak. TAg Uzt 15. Zuen amaren pakeak eta aizpa Juanaren zuzenbideak merezi du orrenbeste. NEtx LBB 59. Basaburuko bidea artu zuan Antoni Aizparekin. Ib. 49.
    azpiadiera-1.1.2
    Bigak, ahunzak eta hoien / Ahizpa ardiak, / Lehoiareki behin / Hitzeman zuten [...]. Arch Fab 84s. Ahuntza eta miga, aizpa ardia lagun / Lehoiñ yaunarekin yarri ziren partzun. Gy 61. Badoa bada [ttirritta] hauzora / Xinaurria aizpa baithara / Gosetea kantatzera. / Agur, aizpa, banathorzu; / Zertan naizen ikhus-azu. Ib. 3. Gora ta bera jai adirazle / lilien aizpa sorgiñak. EA OlBe 26. Bera ari zen Okeani, izadiaren aita, eta eun oian ta eun ibai babesten dituten Ninpa aizpai arrenka. Ibiñ Virgil 115. Illargi aizpa. // Izar guzien aizpa zarrena / or da Illargi, zerura irtena. NEtx LBB 347.
    azpiadiera-1.2
    (Uso fig.).
    Abarizia nola den / Inorantziaren aizpa eta laguna. Gy 241. Umiltasunaren aizpa dan pobretasun edo beartasun santari. Aran SIgn 112. On eta Eder, aizpa ez ba dira, ama-alaba dira, ta alaba orrek ama orrengandik bular gozoa artzen du. Or Y 1934, 86. Laterri artan Iraskunak duan aizpak eskalearen urian dauzkan Batzordeak [izenbetu ditzakete eskeak] . "La Institución hermana". EAEg 31-5-1937, 1730. Gaua: ixillaren ama, deusezaren aizpa bizkia. Txill Let 95.
    azpiadiera-1.2.1
    Ibai ertzeko belar artean [...] udaberriko goiz ederrean / jaio zan nere lorea [...], arrera ona egin zioten / beren aizpa berriari. NEtx LBB 356.
    azpiadiera-1.2.2
    (Ref. a las provincias vascas).
    Araba eta Gipuzkoa beste probinzija zeuben aiztakaz adituta. (1866). BBatzarN 223. Iru Probinzi aizpak. 'Las tres provincias hermanas'. Aran SIgn 2. Ondra aundian lau Ama Aizta / Beti euskeldun izanik. AB AmaE 35. Zazpi aizta onek, orain legez erdal-erri bik menderatu bearrean [...]. A BeinB 37. Sei aizpa dira, kantak diona, / oial batetik jantziak. Or Eus 197.
    azpiadiera-1.3
    Hermana (de una orden religiosa).
    Bere aizpa maite monjak. Arr May 158. Bai, zurea da [zerua] Jesusen atzetik bazoaz, aizpa berrien legeak gordetzen badituzu. Ag G 342. Jesusen Biotz Opalduko Aizpa eritegizaien Ama-buruak. ForuAG 317. Monja aieri esaten diete Aizpa Zuriak. Anab Aprika 29. Otoitzetan, koruko ordu-jardunetan, aizta arteko lanetan. Onaind STeresa 38.
    sense-2
    2. "(Sal, R), árboles gemelos que brotan de una planta" A. "Aĩnzpa (R-uzt), ramas gemelas que arrancan casi desde flor de tierra" Ib. (la -n- parece no reflejar la pronunciación real de Uztárroz; cf. supra el testimonio de ContR). "Ahizpak (S; Foix), arbres provenants de la même souche" Lh.
    azpisarrera-1
    AHIZPARENEAN.
    En casa de la hermana.
    Aizu Mary, azkenean badakit non dagon gizon hori--, azaldu zion emazteari--, zure ahizpanean. Osk Kurl 30.

    ahizpa

    ahizpa
    << ahitu 0 / 0 ahizpatxo >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper